ఇంచదచుఎవుఎకతికవ ది ౯ఐయవఎకఎఎ (పహయపబంధము

ఉఊఆనాల రావుఖదకకి [మ ఇకితముం

వరివు.దల: ఉపోద్దూతము;: డాక్టర్‌ దివాకర్ల వేంకఠూవధాని, M. A. (Hon, Ph. ౩.

తెదిపలుతకు

బాజా ౦రు మవోభ్యతశ కాక్‌ వడయఘూడి గోపాొలక్య ష్షయ్యు ఉం రా 9 ““క శాం పవ్మూర్ద"”

(వ చుర ౫ ఆం[ధ(వబేళ్‌ గవర్న మెంతు కీరియంటల్‌ మాను (సి ఫ్రం = (రి ఇండ్‌ దినసరి ఇన్‌ స్టిట్యూల్‌ (State Archives) ఆం(ధపబదేళ్‌ (పభుత్వం పహాదరాబాదు

First Publication Tivo thousand

Price శౌ Rs. £.00

Copies Ravailadble at వా Andhra Pradesh Government Oriental Manuscripts Library and Research Institute, Afzal Guni, Hyderabad-12 A. P.

PRONTED AT THE ANTDHELRA PRADESH TERT BOOE- PRESS, DBAINT COMPOUND, IAYDERABAD-~- 4.

ఊతభలపలుకు

[కీన్తుళకం 10 వ ళతాబ్రంలోని నన్నెచోడుని “కుమారసంభవం” మొదలు (కీన్తుళకం 19 వ శతాబ్దం వరకూ [పారంభయుగ-న్వర్జ యుగ-తీ ణయుగ సంబంధ కాలుగా పాచ్చులొెచ్చులకు లో నె నా వివిధ విశిష్టకృతులు శతనహా సాలుగా పబంధాలై అవతరించాయి. |పబంధావతరణ జరిగిన వివిధ యుగాలలో న్వర్ణ యుగంగా ఛావింవబడిన (శ్రీకృష్ణ చేవరాయలయుగం తర్వాత ఒక శతాబ్ద కాలంలో వెలసిన కావా గలలో ఉత్స మస్థాయికిచెందిన వాటిల్లో యీ “ఇందుమతి వరిణయం” ఒకటి. దినిని (కీన్తు శకం 1570 (పాంతంలోవున్న తెనాలి రామభ్మ దకవి విరచించాడు.

ఈ “ఇందుమతీపరిణయ"” కథ చారి[తకంగా యెప్పుడు జరిగిందో మామూలు లౌకిక దృష్టితోనూ -- పాచీనకాల వరిగణనకాలమాన నమ్మగ సమన్వయ పూర్వకమైన దృష్టికి భిన్నంగా తర్కునపహాంకాని చరి. తదృృష్రితోనూ 'చెప్పడంకష్టం.

మనబేళశంలో [పతీయేటా రామాలయాలలో ,శ్రీరామనవమిగా చె|తకళుద్ద నవమినాడు (శీసీతా 'రాములకల్యాణమహోత్స వాలు భక్తులైన |వజలు జరువుతూ వుంటారు. దుష్టరాతన నంవోరకుడైన (శ్రి రాముని (తం|డికి తండి తాతగారైన అజమవోరాజుకు విదర్భ దేశాధీళుజెన భోజమవోరాజు కుమాశ్తెయైన ఇందుముతితో జరిగిన పరిణయక థా వర్ణనం కలకృుతియిది. భోజుడ నేసరికి కాళిదాను కథలతో ముడివడిన భోజుడు మనకు గుర్తుకురావడం నవాజం. శాని ఆ భోజుడూ యీ భోజుడూ ఒకరుకారు.

ఈ ఇందుమతీ వరిణయకథ అతిపురాతనమెన పురాణకథలలో ఒకటి. దినిని ఆ ఫ్రైయ వురాణకథగా మనం ఆ మోదిం చినళ్లే తత్కాల పరిగణనా వ్యవస్థను కూడా మనం ఆమోదించక తప్పదు.

14 మన్వంత రాలలో 7వ దైన వెవన్వత మన్వంతరంలో 5 వ మవో యుగంలోని [(తేతాయుగంలో (శీరాముడవతరించినట్లు ఆర్ష వైజ్ఞానికుల లెక్కా. * కాగా (శ్రీరాముని తాత నాయనమ్మ కైన అజమవో రాజు_ఇందుమతుల పరిణయ కథ యిప్పటికి డాదావు 101088000 సంవత్సరాలకు తరవాతికాలంలోనూ 100656000 నంవత్స రాలకు బాగా పూర్వకాలంలోనూ జరిగిందని చెప్పవలసి ఉంటుంది.

*71 చతుర్యుగాలు ఒక మన్వంతరం. చతుర్యుగమంకే కృత- కేత-ద్వావర-కలి- యుగాలు. దిన్నే మవాయుగం అని అంటారు. ఈ మవహాయుగ (చతర్యుగ) కాలవరిమితి 48,20,000 నంవత్సరాలు. (వస్తుతం వై వన్వతమస్వంతరంలో £8 వ చతుర్యుగంలో

మవహాయుగంలో) కలియుగం నడుస్తున్నది. అనగా &లి చతుర్యుగాలకు వూర్వంవున్న చతుర్యుగంలోోని |కేతాయుగంలో (క్రీ రాముడవతరించాడన్న మాట.

iv

వె వన్వతమన్వంతరంలో ర్‌వ | తేతాయుగంలో ఇజ్యాకునం శములో దిలీవుడ నేరాజు వుండేవాడు. ఈయనభార్య నుదశిణ. యీ దంపతులకు రఘువు పుట్టాడు. యితడు తం|డివలె మవోరాజుగా “గంధవతి” నివివావాం చేనుకున్నాడు. గంధవతీ రఘుమవోరాజులకు ఇందుమతీ పియుకణైన అజమవోరాజు జనించాడు. ఈ అజుని కుమారుడు దశరథుడు. యీ దళరథునికి కెనల్య, నుమి(త, ఎకెకల యందు కొలగినవారే రామ, భరత, లత్మణ, శ తుఘ్నులు. రఘువు వివాహితుడయిన త ర్వాత యెంతశకాలానికీ సంతానం కలుగకపోగా తన కడుపు పండనందుకు దిగులు చెందుతాడు. అప్పుడు అన్హాంగి అయిన గంధవతి కులగురువయిన వశిష్టుని ఆ;శయించి hea రట ఆ కె వుపాయమడుగమంటుంది. రఘువు వశిష్టుని వేడగా “విశ్వజిచ్యాగం” చెయగ్గవలసిందిగా నలహో యిసాడు. ఆ నూచనమేరికు రఘువు విశ్వాన్ని జయించి తిరిగి తన నర్వస్వాన్నీ పటం. చేసేస్తాడు. మల్ల చివ మినవో మరేమీ మిగులని రఘుమవో రాజు వద్దకు కెత్సుడు అనే విద్యార్థిబుషి గురుదడి. ఇణార్భం అర్జిగా వస్తాడు. అప్పుడు రఘువు తన వీరత వ్‌ ఫలితంగా కుబేరధనాన్ని స్వీకరించి కౌత్సునికోర్కె నెరవేరుస్తాడు. చానగహీత అయిన కౌత్చుడు (పతిఫలంగా “నీకు ప్యుత(పాప్తి అవుగాక” అని వరమిస్తాడు. తతృలితంగా గంధవతీ రభఘువులకు అజ((బవ్యా) ముహూర్త ౦లో కొడుకు పుడుతాడు. అజ ముహూర్తంలో జనించిన వు[తుడుకా బట్టి అతనికి | అజుడని -పేరువె టారు. యీ అజుడు పెరిగి ెద్ద చాడవడంతోపాటు బహు విద్యా వేత్తఅయి స్వయంవరంలో ఇందుమతిచేత వరీింవబడి ఆమెను విబావామాడ తాడు. ఆ వివావోనంతరం ఇందుమతితో నవో అజుడు తన నగరానికి వస్తూవుండగా స్వయంవరంలో వరింపబడక చిన్న బుచ్చబడిన యితర రాజకుమారులందరూ అతనిపె యుద్దానికి తలపడ తారు. అప్పుడ జుడు వారితో పోరి తుదికి వారిని నిర్దించి విజయ శ్రీతో (పేయనితో నిజరాజధాని చేరుకుంటాడు. నం|గవాంగా యిది ఇందుమతీపరిణయ కథ. యీ కథకుమూలం కాళిదాసు రఘువంశం. రఘువంశానికిమూలం (పాచీన పురాణగాథలు.

ఒకప్పుడు ఆకాశవాణి హైద రాజాదు "కేందంనుంచి ఒకానొక అమరవాణి (చసంగంలో నేను పేర్కొన్నట్లు కాళిదాసు కువమారసంభవ.. మేఘనం బేశాలతోపాటు రఘువంళ మవో కావ్యంకూడా విశిష్ట శ్లేవకావ్యమే.

ఆర్ష విజ్ఞాన దృష్టితో చూచినప్పుడు అజుడు మామూలు అజుడుకాడు. ముహూర్తవరమైన అజుడు. కాలరూవవముయిన అజముహూర్తం వరనువాంన వరమైనది. “సోవాం..వాంనఃి” అన్న మూలన్యరూపానికి (పతిబింబకం. యిదేవిధంగా ఇందుమతి నామమ్శాత _ న్వరూపేందుమతి కానేకాదు. ఇది అత రాలా చంద్రమతి. అనగా చందపరమైపోయిన మతి కలదనీ ఇందుళ కే మతిగా రూపొందిన శ క్తి స్వరూపిణి అనీఅర్థం. ఇందుమతి అజుల వివాపాబంధం చం[దమూల స్వభావాలకూ పరమహంస మూలస్వరూప స్వభావాలకూవున్న అనుబంధ బంధానికి కేవల నంశేతాత్యుక చివ్నాం మాతమే! దైహికమై లౌకికమైన నామరూపాదు లున్నా అవి ఆ అలౌకికళ కి స్వరూప చేష్టావలయంలో వే కాని తద్భిన్నాలుకావు.

Vv

ఆర్ల ర్చ విజ్ఞానం ద్భృష్టి యేమైనా ఇందుమతీవరిణయ కథను కావ రూవంలో మలచాలన్న వాంఛ అచేకమంది ఆం(ధకవులలో కల్లినట్లు కనిపిస్తున్నది. నంస్కృతభాషాధ్యయనానికి |పథమసోపానంవంటి రమువంశవఠినమే దీనికి కారణం కావచ్చును. [వన్తుత ఇందుమతీపరిణయ కావ్యాన్ని తెనాలి రామభదకవి రచింవగా ఇతనికాలంలోనూ ఆ తర్వాతకూడా మరికొందరు యీకథనే ఇతివృత్తంగా తీసికొని కావ్యాలు రచించారు. వాటిల్లో కొన్ని యివి.

1. ఇందువముతీవరిణయం __ కుమారధూార్ణటి

ఐ. ఇందుమతీవరిణయం - కామకూరి కృష్ణావధాని

లి. ఇందుమతీపరిణయం __ వంతుల [బవ్మా దేవకవి

4. ఇందుమతీకళ్యాణం -- తిమ్మకవి

5. ఇందుమతీపరిణయం __ పూడి పెద్ది బుచ్చన్న (ద్విపద కావ్యం)

6. అజచరి[తం వా మతుకుపల్లి నరసింవాకవి. (పద్యకావ్యం)

కుమారధూార్దటి, మతుకుపల్లి నరసింవాకవి, పూడిపెద్ది బుచ్చన్నలు రచించిన పద్య-ద్వివద కావ్యాలు మూడూ ము[దితాలయ్యాయి--భూర్దటి కృతి 1912 లో ము[దితమెనది. అజచరితం 1898లో ము[దితమెంది. బుచ్చన్న కృతి యెప్పుడు ము[ దితమెందో తెలియదు కాని మ్యుదితమయినట్లు ము[దితాము[దిత (గ ంథనూచిక తెలుపుతున్నది. అము[దిత్నాలైన కృష్థావధాని, [బహు దేవకవుల కావ్యాలు మ|చాసను (పాచ్యలిఖిత పున్నక భాండాగారంలో వున్నాయి. (వన్తుత తెనాలి రామభ[దకవి కృతి తాళవప[త [గంథాలు తంజావూరు నరన్వతీ మహాలులోనూ, (M.289-G.2060.) మడాను |పాచ్యలిఖత పు న్తకభాండాగారంలోనూ వున్నాయి. ఈ రెండు [పతులు మూలంగానే యీ కృతి నంపొదిత మైనది.

తిమ్మకవి రచించిన ఇందుమతి కల్యాణం తంజావూరు నరన్వతీ మవాలులో వున్నది. (M.290-G.920). తిమ్మకవి కృతి అచ్చతెలుగు కావ్యం కాదు. ఈ తిమ్మకవి కూచిమంచి తిమ్మకవికాడు. కూచిమంచి తిమ్మకవి కాండిన్యగో[తుడు. లచ్చమ్మ గంగన్న ల వు[తుడు. ఇందుమతి కల్యాణక ర్మ మైన తిమ్మకవి వళిష్టగో (తుడు. తిమ్మయామాత్య వు[తుడు.

(వన్తుత కావ్యకర్త యిన రామభ[దకవి ను పసిద్ధుడై న తెనాలి 'రామక్ళృవ్ల కవికి సోదరుని మనుమడు. నాలుగు ఆ*ా్వసాలున్న ఈక్చతిని రామభ[దకీ పాలచూారి కప్ప ఖభూపాలునకు అంకితమిచ్చాడు. క్చప్ట భూపాలుడు కొండపల్లి మాచభూపుసి కుమా, అయిన కృప్లమాంబను ఏవావాం శేసుకున్నాడు. కొండపల్లి వారితో పాత తూారానారి నంబంధం “కాత దికాదు. కృష్ణ భూపాలుని తాత తు కరవ భూపాలుడుకూడా కొండపల్లి (పభు.వైన వెంగళనాధథుని కుమూర్తైను వివాహాం చేనుకున్నాడు. కని వీరిని భూపాలురు అని వర్ణించినా వీరిని పిల్లజమించారులవంటి ధనికులుగా మనం భావించవచ్చును. పాలచూరు కొండపల్లికీ ఈవల ఆవలణగా కృష్ణాగుంటూరు జిల్లాలలో నే పూర్వం వుండి వుండవచ్చును.

vi

సామాన్యంగా కవులు వూర్యం తమకంకితంగా ఫలానా కావ్యం [వాయ వలసిందని యే రాజో అభ్యర్థించగా అతనిని కృతిపతిని చేసి కావ్యం [వాయడం జరుగుతూ వుండేది. కాని రామభ[దకవి ఇందుమతీ పరిణయం మాతం తద్భిన్నంగా రచించాడు. రచనా (పారంభానికి వూర్యమూ కాక రచన అనంతరమూ కాక కృతి పూర్తి కాకముందు కృవ్ణ్లభూపాలుడు కవినావ్వోనించి. గెరవించి ఇందుమతీ పరిణయాన్ని తన కంకితమియ్య వలసిందిగా అర్థి ౦ చినట్లు అధ్యమెౌెతున్నది.

“యేనొక్క_ మవో పబంధంబు అతు దట సా రచించు సమయమ్మున”

(చ. ఆ 17వ.) శక, గి. రామభ[ద కవీం[ద ! నీ రచనందనరు దీనుతంబెన యిందువముతీపరిణయ మంకితంబుగ మాకు ని మృనఘ మైన కృతినిగా కెందు తెక తేర కీర్తి కలటె. (వ. ఆ. 21. పు అని. రామభదకవి రచించాడు. కృష్ణ భూపాలుడు కవిని ఇందుమతీ

వరిణయం రచించి తన కంకితం యియ్యవలసిరదిగా కోరలేదు. నీ రచనతో ఒప్పే ధీనుతమైన ఇందుమతీ పరిణయాన్ని అంకితమిమ్మన్నాడు. కృషప్ణభూపాలుడు కవిని ఆపహ్వానించిందికూడా రామభ|దకవి మహో పబంధాన్ని రసగ ంధగంధిలంగా రచియిస్తున్న నమయంలోనేశకాని రచించకపూర్వమూకాదు. రచించిన తర్వాతాశకాదు. కాగా ఈ కృతి అంకిత నిర్భయం మొదట జరుగలేదని చెప్పవచ్చు. కవి ఇందుమతీ పరిణయాన్ని “అనుగుందల్డ్‌ నిజాంకపీఠమున” (|వ. ఆ. 7. వృ) అన్నపద్యం మొదలుగా “వకటిత శబ్బ్దబంధ” (వు ఆ. 16. ప్ర అన్న వద్యంవరకూ రచిం చి “అభ్యుదయ పరంపశాభివృద్దిగా” (వ. ఆ. 90. ప.) అని కథా [పారంభం చేసినట్లు స్పష్టపడు తున్నది. కాగా కృష్ణభూపాలునికి నంబంధించిన ఆశీర్వచన పద్యమట్క మూ 17వ వచనాదిగా వష్ట్యుంఆాల అంతంవరకూ (89. న పద్యం) ఆ తరువాత రచించి అవతారికలో కేర్పాడని చెప్పక తప్పదు. వర్ల వ్యవస్త ఠా ఠా

[పాచీన కవులు తమ కావ్య అవతారికలలో తమ వంశీకుల గురించి కతి వతుల వంశీకుల గురించీ తమకు తెలిసినంతలో పరంపరగా వర్ణించడం ఒక పరిపాటి. కొందరు కవులు తమకు తెలిసినంతలో గో త గృవాచామాదులు చెప్పి వాస్తవిక దృష్టితో నత్య నన్ని హితంగా శాత ముతాతల తరాల గురించి వరించగా మరికొందరు కవులు ఆన విజ్ఞాన దృష్టి లేక. దూరదృష్టి లేక అవా స్తవిక దృష్టితో అయ ఛార్థపరంగా-భూనథోమండలాలికు ముడి పెట్టినట్లు - మొళాలికీ బోడితలకూ ముడి"నె పెట్టినట్లు - మధ్య నంబంధం అసంబద్ధ మై సుదూరమై గండివడి ఆగిపోయినా కకావిక అనా = కలగావులగమెనా - ఆ అలౌకిక శక్తి స్వరూప భాగం మొదలుగా "వారివారి ర వంశాలు అవతరించిన ట్లు వరి ర్చి ంచుకున్నారు. కొందరివలె యీ 'రామభద కవికు”"డా పాలచూరి కృష్ణ భూపాొలునీ వంశం నాల్గవ జాతిదిగా ేర్కొనడానికి ముందు విష్ణుపాదోద్భవి అయిన గంగతోపాటు “ నాల్గవ జాతి అవతరించినట్లు వర్ణి ౧చాడు. ఈ వివరాలను డాకద్‌ ెంకటావళోనీగాకి ఉపోచాతంలోనూ (xv పుటకావ్య అవశారికలోనూ (|వ. ఆ. 24, 25, 26 వ.) చూడవచ్చును.

ట్‌.

జాతి, మత, వర్ణ ఐచతకా రహితమైన విధానాన్ని అనునరిన్తున్న భారత రాజ్యాంగ విభానం అనలు బా స్పవిక మెనది. (వక్ళతి సిద్ద మైనది. ఒక్కా ఆర్ష విజ్ఞానం దృష్టితోనేకాదు యే విజ్ఞానం దృష్టితో చూచినా సత్యనమ్మత మైనది. అజయ్య మైనది. అభేద్య మైనది. అసలు నృష్టి యెప్పుడు [పారంభమైందో అప్పుడే నంఘంలో అతి-చారం (పారంభ్యెంది. ఒక్క. కఠలియుగంలోనే కాదు. ద్యాాపర, _కేత - కృతయుగాలలో నైతం అతిచారాలు జరిగినట్లు వురాణాలే వర్షిస్తాయి. అందువల్ల అతిచార మన్నది యేదో ఒక కాలానికో యుగానికో పరిమిత మెంది కాదు. బద్ద మైెందీకాదు. కాగా అతిచారం “యెప్పుడు [పారంభ మైందో "యప్పు ఉప్పుడు 'యెక్కాజెక్కాడ యే విధంగా జరిగిందో చెప్పడానికి వీలులేదు. యే పుట్టలో యే పామున్నదో యెవరికి తెలుసు? మాజాతి మామతం మావర్ణం అనేంతవరకే మనం వెళ్లనక్కొరలేదు “యిది మా వంళం. వీరు మా తాత ముత్తాతలు” అని పేర్కొనే వద్దతినే మనం చూడవచ్చు. విశ్వాన మా(తంగా తాతముశత్రాలను పేర్కొనడం తప్ప అతిచారాన్ని దృష్టిలో “పెట్టుకున్నప్పుడు తమ పూర్వుల గురించి మాట్లాడే అధికారం 'యొవ్వరికీ వుండదు. వంళమనుకొనబ జే పరంపరలో యే ఒక్కరూ తప్పుదారి పట్టలేదనీ కాలు జారలేదనీ అతిచరించలేదనీ యీ పురుషుల పరంగా వోమీ ఇవ్వగలవారుండరు. ఊమెొవరై నా అటువంటి వోమీని ఇవ్వగల దృష్టితో మాట్లాడితే అంతకంశు అజ్ఞానులు వేరొకరుండరు. ఈ వర్ణ వ్యవస్థ అన్నది నిరాధారంగా అశాస్త్రీయంగా వరికల్పిత మెంది. వర్ష వ్యవస్థకే చోటు లేనప్పుడు తద్విశాల రూపకాలెన జాతి మత వ్యవస్థలు యే విధంగా కాలు నిలదొక్కుకో గలవు? ఈ లౌకికమైన వర్ధవ్యవస్థకు జ్యోతిళ్శ్ళాన్త్రృంలో వే ఖగోళ వ్యవస్థలో నే స్థానంలేదు. ఒక వ్యక్తి బవ్యార్షిగా సంజనితుడొ తాడు. ఆ బవ్చార్షికి పుళ్లు వుతుడుకూడా |బవ్మర్షి అవ్వాలని యెక్కడ వున్నది? అగ_న్న్వ మవార్షితో పుట్టిన అతని సోదరుడు (బవార్షి కాడు. మవార్షికాడు. మామూలు పండిత్నుడెనా కాడు. అథమాథముడుగా ఊరూ వేరూలేని అగ స్త (భాతగా నిలచాడు. మన (పాచీన మవార్తుల వు[తులందరూ ఆ మహర్షు లంతటి వారు కా లేక పోయా-కేమి ? ఒక (బహార్షి పుట్టినప్పటి [గవా నత్మత వ్యవస్థ అతని కొడుకు పుక్తునరికి యథాతథంగా వుండ చేరదు. [బవ్యార్హి జనన కాలంలో కంచు మేల్హరంగానూ వుండవచ్చు. హీనాతి హీనంగానూ వుండవచ్చు. లేదా నర్వసామాన్యంగానూ వుండవచ్చు. కాగా గొప్పచవాని సంతతి మరింత గొప్పదీకావచ్చు హీనమెనదీ సామాన్యమైనది కావచ్చు నన్నమాట. ఇదే విధంగా ఒక హీనునికి (బవ్యారక్షి వుట్టవచ్చు. మరింత హీనుడూ పుట్టవచ్చు. కాగా (ప్రస్తుత వర్ణ వ్యవస్థ ఆక దృష్టితోకూడా నీతి బాప్యామైనదీ శాస్త్ర విదూరమైనదీ అని న్పష్ట పడుతున్నది.

నాల్లవజాతి విష్టుపాదోద్భృవమైన దన్న భావానికి మూల భూతమైన వురువ నూ క్తంలోని బుగ్వేద మంతమిది. (వావ్యాణో౬ స్య ముఖవమానసీత్‌ , బాహూ -రాజన్యః కృతః, ఊరూతదన్య యదె్వళ్యః, పద్‌ భ్యాగ్‌ ౦ భూ దో అజాయత॥

viii ఈ మం([తం తరువాత త్మత్పజాపతి పురుష న్వరూప వర్ణనంగానే ఈ కింది బుక్కూలుకూడా వున్నాయి.

చం|దమా మనసోజాతః, చతోః సూర్యో అజాయత ముఖాదిం[ద శ్చాగ్నిశ్చ [పాణాద్వాయు రజాయత | నాభ్యా ఆసీదంతరితం, sg నమవ రత

పద్‌ భ్యాం భూమిర్ది శః శో(శాత్‌, తథాలోకాగ్‌ ౦ అకల్పయన్‌ 1

దూరదృష్టి లేని వారు సంపూర్ణ సమన్వయ దృక్పథం లేనివారు ఆ ర్థవిజ్ఞాన వై ఖరుల అవగాపొనలేనివారు వీటిల తొలి బఖుక్కు-కు “ వజావతికి (బావ్మోణుడు వు, త[తియుడు బాహువులు, దదై.శ్యులు తొడలు, పాదములవల్ల శూ|దుడు పుకును" అని లౌకికమైన వర్ల ర్ల వ్యవస్థను దృష్టిలో “పెట్టుకుని అర్థం (వాళారు. కోందరు “ బావ్మణాదులుో ముఖంవంటివారు - బావసువులవంటి వారు = తొడల వంటివారు-పాదములవంటి వారు” అని అర్థం చెప్పగా మరి కొందరు “| తాహ్మ ₹కాదులు ముఖంనుంచి వుట్టారు-బాహువులనుంచి వుట్టారు-ఊరువులనుంచిపుట్టారు- పాదములనుంచి పుట్టారు” అని అర ౦ చెప్పారు. ఈ అర్జ-వె ఖరు లెట్లావున్నా కోందరు (బావ్య్మాణాది త్రివర్ణాల వారు "వజావతికి ఆయా అవయవాలయ్యారనీ ళూ[దుడు పాదంనుంచి పుట్టూజేనీ (పత్యేకంగా (చాశారు.

ఆర్ష దృక్కుతో గుణకర్భ్శ పరమైన [(బాహ్మణాది భేదాలను విన్మరించడంవ ల్ల వాటిని సహించి తమ స్థానాన్ని నిలువుకొనలేకపోవడంవ ల్ల గుర్తి ంచలేక పోవడంవల్ల నంభఘంలో వలుకుబడి కోసల "పెత్తనం కోవర ఆధిక్యం కోనం సృష్టించిన దుర రాలేయివి. (బహ్మజ్ఞానియిన వాడు (బావ్యాణుడన్న ఆర్ష నిర్వచనం వకారం నామమాతపు (బావ్మాణులెన బారు అసలు (బావహ్మాణులుగా నిలువగలరా ? ఆ మహోవిష్టువు పాదాలనుంచే ళూ దుడు పుట్టాడని బాద ంకోనమైనా ఆమాదించుదాం = ఆ ళూదుణ్ణి అపవి తునిగా [బావ్మాణుల దరిజేరరాని వానిగా ధర్మాలు చెప్పడం - వెలి వేసినట్టు చూడటం న్యాయమా 1 శూ(దుని దూరంచేసినట్లు నీచ - అగారవ భావాలతో చూచినట్లు క్‌ విష్టువాచాలను తక్కినదేవాంతో దూరంచేసి నీచ - అగౌరవ భావాలతో "'మాడగలీరా ? చూడలేరు నరిగచా! ఆ విష్ణుపాచాల కే సాష్టాంగ దండ |పణామాలు చేయకుండా ఉండడం ఈ వర్ణ వ్యవస్థా రుూపానుయాయు లన వారికి అసాధ్యం. పాదాలు నరికిన మహావిష్ణువును మనం ఊహించనై నా ఊహించలేము కదా ! “గంగ విష్ణుపాదోద్భవి. విష్ణుపాద నం పుట్టిన ఆగంగలో మునగడ ం౦వల్ల పవి|తుల మవుతాం ౬ పుణ్యలోకాలు లభిసాయి.” అనీ భావించి తీర్థాలాడుతున్న వాశే ఆ విష్ణుపాదోద్భవులెన ళూదులను తక్కువ వారుగా అపవి[తులుగా చూడడం పుణ్య[పదమని యెలా అనగలం @ విష్ణు పాదాలు ఒక్క భూదేవవంద్యాలు మాత మేశకావు. నర్వజన-భూ చేవ. బేవ-బేవ 'బేవవం-చ్య్యాలు కూడా కదా! మరి తత్పవిత పాదోద్భవులు తక్కు_వ"వారెలా అవుతారు ? ఇదంతావాద౦కోనం (వానస్తున్నవిమయం.

1%

గుణాకర్మలను దృష్టిలో పెట్టుకొని * “(ావ్మాణో౭ స్ట” ఇత్యాది మం|శానికి అర్జంచెప్పాలి తప్ప తద్భిన్నంగా చెప్పరాదు. ఒకవేళ చెప్పినా వాన వికమె తర్క సపామై యెపరిస్థ్రి తుల్లోనూ నిలువనేరదు. (బాహ్మృణుడు ముఫరతంకి చూడు అని అర్థం చెప్పి శే [బవ్యాక్జానిమొన యే (బావ్మూణుడె నా ముఖంవంటివా జే అవుతాడు. ఇచే విధంగా జాూ(తశక్సి కలవాడెవ డె నా బాహువుల వంటివాడే అవుతాడు. వైశ్యశళ క్షి కలవాడెవడై నా తొడలవంటివాజే అవుతాడు. కూ దళ క్తి కలవాజెవ తనా పాద ములవంటివా డే అవుతాడు. ఈ దృష్టితో యిప్పటి లౌకిక వర్ణవ్యవస్థకు స్థానంలేదు. బావ్మాణుని కొడుకు శూ దుడూ కావచ్చును మరొకడూ కావచ్చును. కూ[దుని కొడుకు (బాహ్మణు డె డెనా కావచ్చును మరొకడనా కావచ్చును. ఇప్పటి సంఘంలోని వర్ణ వ్యవస్థను దృష్టిలో "పెట్టుకుని వఎెమం[శానికి అర్థం 'చెప్పదలి స్తే అది ఛిన్నాథిన్న మై శాస్ర్రాలనూ వేదొలనూ అ| పామాణికం చేస్తున్నది. ఈ మం తాలలో ఉన్న " ఆసీత్‌ .అవాయత-_జాతః” వంటి | కియారూపాల న్నింటికీ “ఆయెను” అని అక అర్థం తప్ప వేరర్ణం ఇప్ప రాదు. “బవ్వార్ధా హిభాతవః" గదా! కాగా “అజారీరుత” అన్న ప్పుడు “జాతః” అన్నప్పుడు “వుళును” అని అర్థం చెప్పరాదు. “వుళ్తైను” అన్న అర్థమే చెప్పదలఠి స్తే యన్నో వ్యాఘా ఆాలొస్తాయి. విష్ణునాభికమలంనుంచి (బహూ పుట్టాడుక చా ! మరి బ్రహ్మ Saar esa కాలా? త దృహాజ్ఞాని మైనచా డే (ఛావ్మాణుడుకాగా లేనిది అనలు బ్రహ్మ (బాహ్మణుడు కాడా ! |[బవ్మా శివుని దకిణాంగ సంజనితుడని శివవురాణం చెప్తున్నది. అనేకమంది ద్రహ్మ్మర్షులు బహ్మనంతతిగా పుట్టారు. "వారంతా యే వర్ణం వారౌతారు? చం[దుడు &ీరసాగర మథనంలో సంజనితుడయ్యాడని వురాణాలు ఘోషించాయే. పాతిక మెను మం(తార్థం ([వకారం మరి విష్ణువు మననస్సునుండి చం దుడు పుట్టాడా + ణి పాలి 'నముద్రంనుంచి పుట్టాడా గి సూర్యుడు అదితి కళ్యపుల కుమారుడని బవ్మోండ పురాణం వర్శించింది. సూర్యచం[ ద (వోలు "రెండూ విష్ణువుకు రెండు నే తాలన్నమాట ఉండనే ఉన్నది. మరి విష్ణువు నే తాల నుంచి సూర్యుడు వుట్టాడన్న మం[ఠవాక్యాగ్ధ మేమౌతుంది ? వేదమం(ఆాలకు పురాణగాథలకు పరస్పర విరుద్ద మైన వ్యాఘా తా 'అేర్పడ్డంలేచా 2 కాగా చందుడు (పజావతికి మనన్సువంటి-వాడు. "నూర్యుడు నేతంవంటీ'వాడు అనే అర్ధం చెప్పితే వారెక్కడ పుట్టినా సమన్వయం అభాధకంగా తర్క నవామే అవుతుంది. ఇదే విధంగా (బహ్మ్మాజ్ఞూన్తులెన (బాహ్మ్మాణాదులు (పజాపతికి ముఖం వంటివారు అన్న పద్దతిలో అర్థం చెప్పితే పరమ _వెజ్ఞానికమై శిరోభార్యమౌతుంది.

అనంత రకా మామూలుగా అంగారకుడు ఖెముడనుకుంటాము. కాని

విష్ణువు చ్వేదవిందువునుంచి SO వద్యవురాణం చెప్పుతున్న ది. శివుని స్వేద

విరదువునుంచి పుట్టి నట్లు చెప్పేవిళకూడా లేకపోలేదు. విష్ణువు చెవులనుంచి మధు

౩ టభులు పుట్టారు. విష్ణువు మనన్సునుంచి మన్శథుజే కాదు విరజుడు, అపాంతర

ప. వంట్‌ ఇారుకూడా జన్మించారు. వాల్మీకి Sar లు నంజూతుడని ప్పే వికూణా ఉన్నా విష్ణు వాదయనంజాతుడని చిపే చ్పువి ఉన్నాయి.

మరొకవి శేవం. విష్ణువు ముఖ-కాహూరుపాచాలనుండి పుట్టకుండా (బవ్మాదేవుని వివిధ అవయచాలనుంచి వుట్టినవారు అ నేకులున్నారు. అంగిరస-అ(తి

Xx

-[శత - వుల స్త _ మరిచి - సంకల్ప - ననత్కుమార-సరన్వ తీ జ్యేష్టా చేవులు (బవా వహాదయంనుంచీ-కనుబొమ్మలనుంచి రు|డుడూ, లలాటంనుం-చి పకాదళరు[దులూ, నాసారం[ధంనుంచి అరుణి, పుట్టారు. బవ తుమ్మడ ౦వల్ల అతని గర్భంనుం చి తుతుడు, ఆవులింతతో జాంబవంతుడు, సంజనితులయ్యారు. |బవ్యా రసననుంచి వశిష్టుడు, చెవులనుంచి. దిక్కాన్యలు, కంఠంనుం చి_లిచా-తొడనుంచి నారదుడు, బొటన వేలినుంచి దకుడూ, [బవ్చా తనచేతినివాననచూడ డ ౦వల్ల అవ్సరనలు, నాఖభినుం చి వులహుడు, సంభూతులయ్యాారు. (బహ్మ్మ్‌ అప్పరనలను చూడగా వీర్య స్థలనమై అదియినుకలో కలవడంవల్ల వాలఖిల్యులు, కొంత బురదలో కలవడం వల్ల వాల్మీకి జనితులయ్యారు. (బవ్మా ఒకసారి తన దేవోన్ని వినర్జించవలసిరాగా తద్విసర్జిత శరీరంనుంచి సంధ్యాలలన సంభవించింది. (బహ్ము-విష్ణు-.మ హేళ్వరులు ముగ్గురూ వరస్పరంచూచుకుంకు ఆ చూపులవల్ల “(తికళ”ొ నంజనిత అయ్యిందని వురాణ-వాక్కు. ఇంతెందుకు * విష్ణు ముఖాద్యపయ-వాలనుంచి (బాహ్య్మైణాదులు వుట్టూరన్న వాక్కుకు భిన్నంగా (బవ్మా తిరోధానళ క్రి వల్ల నరులు-_కిన్నరులు-వుట్టా రన్న్నమాటకూడా ఉన్నది. చతుర్వర్లాల'వా రేకాదు. అసలు నరులంతా (బ్రహ్మ తిరోధానళ క్రి వల్ల నే వుట్టి తే విష పవయవ చతుగ్వగ్గనంజనిశత్వు అర్థానికి భిన్నత్వం రావడంలేదా ! అయితే (బావ్మాణాదులు విష్ణువు ముఖం వంటివారు.-బాహువుల వంటి-వారు_-ఊరువులవంటివారుఎపాదములవంటివారు అని అర్థ ంచెప్పుకున్న ప్పుడు యెవరు యవ్వరి నంతానం అయినా యా అర్థానికి భిన్నత్వం రాదు.

“జన్మనాజాయతశే శూ|[దః_కర్భణా జాయతే ద్విజః” అన్నట్లు జన్మతో (పతి వారూ శూదులే, సామాన్యంగా జ్ఞానన్మేతపరమెన ఉపనయనంతోలభించే గాయ తీ మం(శతాన్ని అనులోమ-విలోమాలుగా అక్షర లతలు జపించి సిద్దిపొందినవా రే అన లైన ద్విజులుగా-సార్గకోపనయనవంతులుగా పరిగణింపబడ తారు. “ద్విజత్వ” సిద్ధికి గాయ తీమం[తజపం ఒక్క- కే వకైకమాగ్గంకాదు. గాయ తీతర చేవతామం[త జసమాన్గాలుకూడా అనేకం వున్నాయి. వ విధంగానై కేనేమి ? ద్విజత్వసిద్ది కలిగినా రే (కమాభ్యుదయంతో (బహ్ముజ్ఞూనులుగా = అంశు = అసలైన ([బావహ్మాణులుగా మరింత పురోగాములై.-మవార్దులుగా-| బవ్మారులుగా వెలుగొంద డానికి సమర్ష్ము లౌ-తారు-సమర్జులెతారు. అందువల్ల ళూ[ద-అళూ దవరాలైన- నీవా_వై శ్య-జా|త-[బావ్మ్యా-క క్కుల్లో యేదైనా కర్శవల్ల రూపొందేచేగాని జన్మతో లభించేదికాదని [గహించక తప్పదు. అనలు యేది లభించినా అది “జన్య విశేషమే_జననకాలవిశేవమే” నన్నమాటవేరు. ఈ దృష్ట్యాకూడా అసలుకళ్ళే జన్మసిద్ధమె-మాశావిత సంతాన సంబంధకారణంగా నిర్భయించబడే నేటి వర్ణ వ్యవస్థను అనందిగ్ధంగా (తోసిపుచ్చి కర్మపరమైన నత్యసమ్మత మైన వర్థ్య వ్యవస్థకు నుద్భృఢ మైన పునాదిగానే నిలుస్తుంది. కాగా అజ్ఞాన విలసితాలై లోకంలో బాగా వేళ్లుపొతుకుని ఉన్న ఈ సంకుచిత జాతి మత వ శ్ర వ్యవస్థలను పరిగణించకుండా సర్వజన సామాన్య ధర్మంగా సమాన (పతి పత్తితో భారత రాజ్యాంగం ఏకైక మానవతా వాదాన్ని శిరోధార్య ౦గా భావించడం ఆ ర్థవిజ్ఞానానికి ముమ్మూర్తులా పతి బింబకమే అనడంలో సందేవాంలేదు. మరి అనేక మంది కవులవలనే తెనాలి రామభ|దకవి కూడా పాలచూారి కృష్ణ భూపాలుని వంళ

Xi

వరన సందర్భంగా విముపాదచాదిగా నాలవజాతిని “పేర్కొనడం యీూకవి ఆ రబిజాని ల్‌ ల్‌ గ ల. కానందువలా దూరదృష్టి లేని వాడ వడ ంవల్లా జరిగింది. రా ల రా

రామభ[దుని కవిత అసాధారణమైనది. కొన్ని నందర్భాలలో పత్యకించి కథాకథన గమనాది నందర్భాలలో అతి సామాన్యమైన కవితనే రామభదుడు వెలార్చినా వివిధ వర్ణనా ఘట్టాలలో మాతం అసాధారణ శబ్దాడ్ధభావ పరిపూర్ణ మైన జవజీవాలు కలిగిన కవితనే ధీనుతంగా వెలాన్చాడు. “|వకటిత శళబ్రబంధ రనథావ కవిత్వ విశేష వాననాధికమతిమంత్నుల్తె వెలయు ధీరకవీళశ్వరకోటికి సమర్పకంగా మాధురిగతితో” [పబంధం రచించాలన్న రామభదకవి కవిత రనస్తావితమై పర వళ్లు తొక్కింది. 'రామభ[ దక వి కవిళా_వెశిష్టైన్ని -కాళిదాను రఘువంశ కవిశానుకృ్ళృతి విశిష్ట వికృతి విశేషాలను ఈ కావ్య ఉపోద్దాతంలో డా క్షర్‌ వెంకటావధానిగారు నం|గవాంగా నమృద్దిగా వివరించారు.

నమోశశహనా(్త్రం

ఆర్ష విజ్ఞానానికి నంబంధించిన ఒక్కా విషయంగురించి యిక్కాడ వపేర్కొంటాను. గంధర్వు.డైన |పియదర్శనుడు అజునికి సమ్మోవానా(న్త్రం ఉపదేశిస్తాడు.

ఆవావము దొరకునీకు

"“ద్వావోనంత రమునందు ఎవెరిజయ శ్రీ దోవాలమిది ౫కొను న

మ్మోహాన శ రమం[తరాజమున్‌ నృపముఖ్యా |

అన విని నర్భుచానదికి నప్పుడపోయి యతండు వార్చియ

త్యనుపమభ క్రి మీఅంగ. [బియంవదుచేనుపబేశమం బెందం

తనియమ పూర్వకంబుగ నుదజ్యుఖు జ రిపుకోట్టనిదచే

(తృ. ఆ. ర6పు-28.-29ప. ]

మ. రెండవసద్యంలో “నిదచేమునుంగంగ”ొ తరువాతి పాదభాగం ఆ తరువాతి పద్య భాగంకూడా శిథిల మైపోయింది.. ఈ సందర్భంలో నమ్మోహనా(న్త్ర [ప్రయోగ ఫలిత మేమిటో స్పష్రంకావడంలేదు. “నిద్రచే మునుంగంగొ అన్న శబ్దాలు న్పష్థ్రంగా ఉన్నాయి కాబట్టి తత యోగ (పభఖావఫలితంగా నిద్రకు స్థానం వున్నదని చెప్పవచ్చు.

ఇందుమతీన్యయంవరానంతరం పరరాజులతో జరిగినయుద్దంలో అజుడు సమ్మావానా స్రాన్ని [పయోగించి విజయశ్రీ చేబడళతాడు. ఈ సందర్భంగా

21 అ మ్మొకటిదొడిగి వంటను సమ్మోవానమనువు నొడివి జనవతివై వన్‌ (కమ్మగు మూర్భలనంద లు

సొమ్మసిలిధరి తి. బడిరి సురలగ్గింపన్‌ (చ. ఆ. 111 వు. 182 ప.)

అని సమ్మోవాన [పయోగఫలితంగా శతునమూవోలు మూర్భాగత మైనట్లు విస్పష్టంగా "వీర్కొనబడింది. అంతేకాదు. దీనితరువాతి పద్యంలో “మూర్శనవనివైమునింగి ని(చాసక్తినుండుచారలయట్ల _కొట్టికొన” | 188 వ.] అని ని|దాసక్కులవలె మూర్భలోమునిగి కొట్టుకుంటున్న ట్లు, అనంత రపద్యంలో మూర్భాస్థి తికి భిన్నంగా “భూభుజుల్‌ కళవళమున( జంపకుమటంచు ఖీతినంజలుల తోడ-నేరములెంచంగ వలదని శ్మ్తువులు (పారి ంచగా అజుడా[ క్రవ్యృాదయ్బు జై కరుణించినట్లు విరచించబడింది.

ఆర్ష విజ్ఞానంద్భష్థ్యా వాము దజీణాచారాలు శెండింటిలోనూ అన్య విద్యలున్నాయి. వళ్య-ఆకర్ష ణ-స్టంభన-వి ద్వేపణ-ఉ చ్చాటన-మా రణకర్భులనబ జే పట్కర్హులలో “న మ్మోవానం” వళ్య [వయోగభాగం. వళ్య|[పయోగం.కామ న మ్మోహాన భేదాలతో ద్వివిధం _ తొలిది తమోగుణ |పఛానం మలిది రజోగుణ [ప్రధానం _ సమ్మోహన శజ్టానికి (పేమ, మూర్చ ఇశత్యాద్యర్థాలున్నాయి. మూర్భార్థం ఉన్నదికాబట్టి సమ్మోవానా(న్త్రృ [ప్రయోగ ఫలితం మూర్భ అని రామభదకవి భావించినట్లు కనిపిస్తున్నది. న మ్మోహన [ప్రయోగం శెండు విధాలు శతు హింసచేసేది _ శ[తుహింస చెయ్యకుండా వారిని లోబరిచేది. ళ్యతుహింసా (ప్రయోగంలో మూర్భకు స్థానం ఉన్నది. ద్వేషించే చారి-పై హింసారహితమై వశళ్య వరమైన సమ్మోవానా(స్త్ర [పయోగంచే_స్టే తత్ఫలితంగా వారు వశ్యులె (పయో కను | పేమిస్తారు. సామాన్యంగా యీ [పయోగం జరిగినప్పుడు తత్ఫలితంగా మగతన్నిదవంటి నిద్రవస్తుంది. ఈ [పయోగం మరింత అధికంగా జరిగితే పూర్తిగా ని-దావస్టలోకివెళ్లి ఆ న్నిదలో సైతం |[పయోకృకు వళీభూత్తులెవుంటారు. కాళిదాసు పేర్కొన్నది అరిహింసారహిత మైన నమ్మోవాన్యాన్ర్రమే. “నచారిహింసా విజయళ్ళవా స్తే” ఈ న మ్మ్హోహనా(శ్ర (పయోగంవల్ల అరిహింన ఉండదు. విజయం అభిన్తుంది. ఈ అృస్త్ర|పయోగ ఫలితంగా శ్యతువులు నిదవిభేయ్చులెనట్టు “న్మిదా విధేయం నరబేవ _నెన్యమ్‌” అని స్పష్టంగా పేర్కొన్నాడు. రామభదకవి మూ ర్భాగతులయ్యారనీ వైగా న్నిదితులవలె మూర్భాగతులయ్యారనీ చెప్పడం వాస్తవంకాదు. మూర్భాగతులవతె న్నిదించారని పేర్కొన్నా బాగుండేది. మూర్భపోవడం వాన్తవికమూకశకాదు. మూలానుగుణమూకాదు. సెగా మూర్చ పాంసానంకలితం - మూర్చీకరణం మూలంగా విజయంలభించినా అది అరిహింసా పూర్వకమే. మూర్భితుల గతిలేక పడిపోయిన తమ పి విజయాన్ని చేపట్టినవ్య కిని (ప్రేమించి గౌరవించాలనిలేదు. ఓడిపోయి వెన్ను చూపించినా విజయుణ్ని 'ద్వేషించవచ్చు - అవిబ్వేమం ఉండడం సవాజంకూడా - కాని అరిహింసా రహిత మైన నమ్మోవానా(శ్త (వపయోగఫలితం అటువంటిది కాదు, శ| తువులు

2111

(పయోక్తను _వేమిస్తారు. “దాసోవామ్‌” అని గౌరవిస్తారు. ఈ “అన” విషయ సందర్భంలో కాళిదాసు శాస్త్రీయమైన చక్కని శ్లేషలను నంధించాడు. ఈ స మ్మూహానా(న్హ్రం గాయ, తీపరమైనది. “నమ్మావానంనామి” ఇత్యాది శ్లోకంలో “గాంధర్వ” శబ్దానికి “గాంధర్వం గంధర్వూ 'దేవళాత్మకం” అని మర్చి నాథనూరి వ్యాఖ్య (వాశాడుగాని అది నరికాదు. “గంధర్వ ఉపదిష్టం” కాబట్టి “గాంధర్వమ్‌” అనబడింది. గంధర్వ జైన పియంవదునికి మరొక గంధర్వుజెవడో ఉపదేశించాడని దీనిఖావం _ చతుర్వింశ త్యకరాత్యకమెన “తత్‌ సవితుర్వరేణియంభర్లో బేవన్య ధీమహి ధియో యోన 8 [పచోదయాత్‌” అన్న గాయ[తీమంతగతమైనది యీ నమ్మోవానా(స్త్రం. ఈమం[తం రెండకురాలకు ఒక నూనం వంతున చె.(తాది ద్వాద శమాసాత్శకం- అంకు ఆయా మాసాలలో ఏ తన్మం|తగతాాలెన తత్త ద్వర్ణ పూర్వక వివిధ్యాన్త్ర |వయోాగాలను ఉపదేళంపొంది సిద్దిపొంచాలన్నమాట. అజునికి (పియంవదుడు నమ్మోవానాస్ర్రాన్ని చైతమానం [పారంభంలో నే ఉపదేశించాడు. ఇందుమతీ న్వయంవరం జరిగింది వసంత బుతువులోనే. | రామభదకవి స్వయంవరానికిముందు వనంతవరనం చెయ్యడం సమంజనమైనదే.! ఈనమ్మోహా న్యా(స్ర్రం ో“ోశకనవి” లకు నంబంధించినది. “గాంధర్వమాద త్త” అన్నప్పుడు “త్స” కారంలో తత్సవి” వీజాలను నూచించడం జరిగింది. వీటి న్వరూపాన్ని “త్వా రాజ్యరమ్యానపరోవిద రాన్‌ ” అన్నప్పుడు “క్వ” “వి” అమ రాలుగా నిశ్టేశించాడు. “వి” అపరమైనది. అనగా అస్తోపసంవారణలో “వి పూర్వ్మపయుక్తం కావాలన్నమాట. అనగా నమ్మోవానా(న్ర్ర [పయోగం “తత్స” గతంకాగా “వి” ఉవనంవోరకమన్న మాట. “చెత్రరథ (ప్రదేశ శబ్దం కుబేరోచ్యానార్టకం మాతమేకాదు. చై(తమాస పరార్థకంకూడా. “విదర్భ” శబ్దంచేత యిక్కడ సంనూచిత మయ్యేది కేవల “విదర్భ” దేశం మాతమేకాదు. వీజాకరపరంగా “వి”_అన్ర్రపయోగంలో మం|తపూరిత మై సంయోజితమయ్యే తృణ-కుళ-ద ర్భృల్లో అత్యంత (శేస్టతరమైన “దర్భ” నూచించబడింది.

సామాన్యంగా నమ్మోవాన కామ వళ్య [ప్రయోగాలు చేసేవారికి రజన మోగుణాలు అతిశీఘంగా అత్యధికంగా పరివ్యా ప్పి చెందుతాయి. కాగా తత్‌ [వపయోక్ష శ క్కిహీనుడైవార్థక్యానికి పంచేందియాలళ కి తీణతకు లోబడిపోతాడు. ఇటువంటి దు[ప్పభాబాలకు లోనుకాకుండా శ క్రివంతుుడె నిలవడానికి వాటికి విరుగుడుగా “చం[ద” (ఇందుమతి పరమైన “వాంనస్ఫోవాంి” మం(తసిద్ధి కూడా కావాలి. దీన్ని కూడా [పియదర్శనుడు అజుని కువబేశించాడు. ఈ “వాంన” మంతం అమృత [పద మైన యౌావనళ కి పదాయకం. సత్త్వగుణ నంవర్ణకం. కాగా రజ స్త 'మోగుణవిచ్చేదకం అని వేశే చెప్పనక్కరలేదు. “విజయళ్చ వాస్తే” అన్నప్పుడు “వాన్‌” తే అని *“వాకారోని కారాలను నూచించాడు. అజుడు కూడా స మ్మోవానా(న్హ్ర్శవళయోగానంత రం ఇందుమతి అధరామృతాన్ని (వాంసరూపమెన చం దామృ తాన్ని) స్వీకరించాడనడ ౦ రూపంగా యా వివంయాాన్ని నూచించాడు.

Xiv

“నవారిపహింసా విజయళ్ళ వాస్తే” అన్నప్పుడు ఇందులో వివిధ విశేషాలు కాళిదాను ఇమిత్చాడు. అరివాంస అంకే శతువులవల్ల జరి గేహింన = శ తువులకు జరిగే హింస అని రెండన్రాలు. నమ్మోవాన్యాస్త్రపయోాగం శతువులవల్ల నీకు బాధలేకుండా చేస్సుంది-శ[తువులకు జాధకలుగకుండా వారిని లొంగదీ న్తుంది- [_వేమింశేట్లు చేస్తుంది. ] “విజయళ్చవాన్తే” విజయం నీకు హన్తగతమౌతుంది. అంఅేకాదు-న - అరిహింసా _ అవిజయః అన్నప్పుడు అవిజయళబ్దంతో తిరిగి. “న” శబ్దం సమన్వయమై “ఓటమి ఉండదు” అన్న అర్ధంవస్తుంది. “వాస్‌” = వాకారనకారాలు, కే=నీకు, విజయ్య = విశి్హ జయ పదాలు _ విశిష్టమనళ్ళ క్రి సంధాయశకాలు. _ 'ఇత్యాది శాస్త్రీయార్డ విశీపూలను కాళిదాను పరిగర్భితం చేశాడు. ఇవన్నీ రామభధునిరచనలో మనకు గోచరంకావు-ఇటువంటి విశేషాలు కాళిదాసుకృతులన్నిటా ఉన్నా తరువాతివాశరెవరూ శాస్త్రీయ సమన్విఆతాలుగా గుంర్తి ంచనందువల్ల ఆవివ్య్భతాలు కాలేదు,

ఛందోవి శేషాలు

రామభ|దకవి సర్వసాధారణమైన ఉత్పల, చంపకమూాలాది వృతాలను, మ ్తేభ, శార్టూల వి[కీడితాది వృత్తాలను వివిధ జాత్యుపజాతి పద్యాలను రచించడ ౦తో పాటు మవో।[నగ్గర, వంచఇచామరాది అనేక విశిష్ట పద్యాలను బంఛాలనుకూడా రచించాడు. వీటిల్లో లాతణికంగా విశిష్ట మెనవికూడా లేకపోలేదు.

రామభ|దకవి ఉపయోగించిన ఇతర వశేవ పద్యాలలో (నగ్గర _- మవో[నగ్ధర-_ లయ[గాహి = చొమరం = వంచచామరం౦ = వృథ్వి - మత్తకోకిల - మాలిని _ కవిరాజవిరాజితం తరల = రగడ _ ఉత్సాహలున్నాయి. మూల పతిలో = రవి సరిగ్గానే (వానినా [పతి (వానిన వారెవరో పద్యనా మాలు కొన్ని పొరపాటుగా (వాసినట్లు కనిపిస్తున్నది. ఈ పొరపాట్లలో మాలినీ వృత్తాన్ని (87వు) మ. వృత్సంఅనీ కవిరాజవిరాజితాన్ని (78 పు) కవిరాజఅనీ వాయడం వంటివి అంతగా పట్రించుకొన వలసినవికాదుగాని మవో్యసగ్ధరను నగ్గర అనీ, చామరవృశ్తాన్ని ఉత్సావోన్ని పంచచామరం అనీ ఉటంకించడం కూడా జరిగింది.

(పథమాశ్వాసంలోని (188 వ వ. 29 వుట “నావుడున్‌ మనంబునన్‌ ఘనంబుగాగ నాదరం” ఇత్యాదిపద్యం వాత[పతిలో వంచచామరంగా చేరొ_నబడింది. వంచచామరానికి జర జర జగ గణాలుంటాయి. పథమాశ్యాసనం లోనిదేయైన “జటాధశేశ్వరా” ఇత్యాది పద్యం (186 వ. 28 వుట) పంచచామర వృత్తం. “నావుడున్‌ మనంబునన్‌ ” ఇత్యాది పద్యానికి పంచచామరగళాలకు భిన్నంగా రజ రజర గణాలున్నాయి. దీన్ని “సుగంధి వృత్సంగా కొందరు “చామర” వృత్సంగా మరికొందరు శాంతివృత్తం _ |పశాంతివృత్త'ం అని ఇంకా కొందరు లాకుణికులు భావించారు. రామభ్యదకవి “చామరం” అని | వానే చామర-పంచ చామరాలకు లక్షణ వై లమణ్యంవున్నదని గుర్తించని (పతి లేఖకులెవరో “వంచచామరలో అని (వాసివుంటారు.

Xv

రామభ[దకవి ద్వితీయాశ్వానంచివర (118 వ. 50 వుట) ఈ [కింది “తరల” వృత్తాన్ని రచించాడు.

కదననూర ముదిత ధిర ఛఘునవివోర మాధవ [పదర వోర శరతుపార రజిత నారవాహ పా రద పటీర భుజగచవార రమణివోర శారదా సదన నారదసిత సారన మనసార నద్యశా !

ఇందులో న, భ, న, న, జ, రా గభాలువయోగించి 11వ అతరాన్ని యతి స్థానంగా పాటించాడు. మ నట లాతణికులై న కవిజనా[శయ _ ఛందోదర్పణ - క. సం|గవాకర్తలు తరల వృత్త ౦ 19g వ ఛంద మైన అతిధ్భతి ఛందం లోనిదని దానికి “న, భ, ర, న, జ, జు గొ గణాలుంటాయని 18 వ అతరం యతి స్థానం అని “పేర్కొన్నారు. కవిజనా [శ యాదుల లక్షణం పకారం తరల అతిధ్యితి ఛందంలోని డై పాదానికి 19 అతరాలు వుండవలసిరాగా రామభ।|దకవి ఒక అతరాన్ని తగ్గించి ధృతి చ్చంద ంలోనిదిగా పాదానికి 15 అతరాల వంతున లతణం మార్చి తరోల వృ త్రాన్ని రచించాడు. రామభ।|ద కవికి వ్రాలాకాలం తరువాత లాతణికుడుగా (వసిద్ధివహి ంచిన అప్పకవి కూడా కవిజనా[ శయాదులు చేరొంన్న లతళాన్ని అనుసరించే తరల వృత్తం చెప్పాడు.

మట్టు"పెటి గర్వముల్‌ సమానులే యెదుర్పమీ లు లు గుట్టు మట్టుందెలినె నింకంగౌంక కేగుండందరున్‌ దటి గటి పోర. బోరం చారసిల్లి వచ్చినన్‌ లు లు య గొట్టి కొట్టి మస్తకములు గుట్ట లిడుదు ధారుణిన్‌. (చ. ఆ. 176 ప. 110 వుట)

దీన్ని [వాతపతిలో పంచచామరంగా పేర్కొనడం జరిగింది. చామరవృత్సమని (భమపడి ఎవరో (వ్రాయగా మరొకరు దానిని చూచి చామరం అని పొరపాటున _వాశారనుకుని పంచచామరం అని [వాసివుంటారు. యిది వాస్త వానికి ఉత్సాహ, యేడు నూర్యగణాలు ఒక గురువు పాదానికి వుండి ఐదవ గణాద్యతరం యతి "డితే ఉత్సావా అవుతుంది. యేడు నూర్యగ ణాలు అనేనరికి వివణారహితంగా గల నగణాలలో రెండింటిని గాని యేజక్కుదానై్ననా గాని స్వేచ్చగా [వయోగించవచ్చు. అందువల్ల ఉత్సావా పాదాలలో వృత పాదాలలోవలె అర పరమైన సంఖ్యానియమం ఉండ్‌ తీరాలని ఇప్ప లేము. సెనుదావారించిన పద్యంలో నే తొలి మూడు పాదాలలో ఈేడూ వాగణాలే ఉపయోగించినా చతుడ్గపాదంలో రెండు నగళణాలు (వపయోగించిన విషయం మనం గురి ంచవలసి వుంటుంది. తొలి పాద [తయంలో పాదానికి 15 అతరాలుండగా తుది పాదంలో మరిరెండ తరాలు 'యెక్కువగా-అం శే 17 అతరాలున్నాయి. రామభ|దకవి రచించిన ఈ కృతిలోని మదొక ఉఆ్యావొ పద్యం ఉన్నది చూడ ండి.

వదక

వీరఖావ భాసిన తత్త్వ విద్భుజారి వారవో

వోరచారి జారికీర్తి హోరిళా నుధీరసా

సారధి నుతాఢ్యనసూన (చా) చంవమాన దార కా

కారచదాన మాని తాధిక |పభావ భఇారవి! (చ. ఆ, 256 ప. 124 పుట

ఈ పద్యం ఇందువముతీ పరిణయంలో ఉత్సావాగానే వేర్కొనబడింది. ఉతావా లక్షణం 1(వకారం పాదానికి యేడు నూర్యగళూలు ఒక గురువు వంతున గణాలున్నాయి. ఐదవ గణాద తరం యతివున్నది _ లతణసార నం[గపహాకదర్త వీర్కొన్న అతిశక్వరీచ్చందంలోని నుగంధిః (చామరము_[పశాంతి వృత్త లక్షణాలు అక్షరాలా నరిపోతాయి. నుగంధికి రజరజరగళాలతో తొమ్మిదవ అతరం యతి ఉండాలి. అంక మా తాచ్భాందోబద్ద మనుకున్న “ఉత్సావా” అకరగణ విభజనతో మూర్షచ్చ్భ్చందోవర మైన మరొకవృత్త ంగా కూడా లతణవంత మవుతుందని [ప్రస్తుత పద్యాన్ని (పత్యవ_ (వమాణంగా తీసుకుని చెప్పవచ్చు - అయితే పూర్వోదాప్చాతమెన " “మట్టుపెట్టి” ఇత్యాదిపద్యం మార్షచ్చ్భ్చందోదృ్భష్టితో నుగంధితో మిళితమైన పరస్థాన "వివమీవృత్త మవుతుందిగాని నుగంధథి మాతం కానేరదు. కాగా యేచదేశీయచ్చందమైనా సకే మార్లచ్భ్చందంలో ఉకాది యిర్శవై యారు చందన్సులోనూ పుట్టిన 18, 42, 17, 726 వృత్రాలవల్ల న్వపరిగణ నతో సవో రూపొందే వివిధ సమ-అర్థసమ. విషమ-వృత్తాలె నా 185, 108, 278, 98, 92, 72, 814 సంఖ్యలో యేదో స లకుణానికి (పతి బింబమెతీరుతుంది. యింశతేకాదు. 26 అత రాలనుమించి అక్షర పా-దాత్మ కాలె లన ఉద్దురమాలా వృత్తాదులను కూడా పరిగణిస్తే వాటినికూడా అర్థనమ విషమా భేచాలుగా రూపొందించి గురి రించవచ్చు. ఈ మార్గ మహావలయాన్నీ ఛేదించి బయటపడి యేజేశీయచ్చందమెనా తన న్వతం|త తా (వతిపత్తిని నిలుపుకోవడం 'యేపరిస్థి తుల్లోనూ సాధ్యమయ్యే వనికాదు. అంశు అనంతకోటి నంస్క్ఫృుత మార్గచ్భందోరీతుల్లో యేదేశీయచ్చంద మెనా అంతర్లీ నమై తీరక తప్పదన్న మాట, +

ద్వితీయాశ్వానంలో (ఉహాలి1 పుట) “తంతువిద్దు నె మ్మోము తిలకమలర” అన్న కేటగీతిపాదంలో గణయతి భంగాలు కనిపిస్తున్నాయి - అసలు కవి (వపయుక్కమైన మూలపాఠమేదో గుర్తించవలసి వున్నది - ఇంతకుమించి రామభదకవి (పాస [ప్రయోగంలో గాని _ యత్యకతర మై తిలోగాని విశిష్ట (వయోగా లేమీ చెయ్యలేదు.

శో ఏడు హోంబులున్‌ గమున్‌ వజెన్నిదిన్‌ నుగంధికిన్‌ --- దీనిపేర చామరంబు ధీరవంద్య మారుతీ--- కుంభివళ్‌ రజద్వయంబగున్‌ రమున్‌ |ఫశాంతికిన్‌ -- (లతణసార నంగవోం (ప. ఆ. తిని పుట) కవిజనాాళయ కర్త సుగంధి వృత్తాన్ని 17వ అత్యష్టీదృందంలో రజరజరవగ ణాలు కలదిగా దిశాయతిగా పేర్కొన్నాడు. + చూడు. వాజ్మయ మవోధ్యతుని పరిళోధనావాబ్బయం---జాను తెనుగు. (146-150 పుటలు),

Xvii

అయిసే సకృాత్తుగా కొన్ని వృత్తాలలో యతి స్థానాల బిషంయరుంలో స్వాతం[త్యం వహించినట్టు కనిపిస్తున్నది. లాతణిక్తులెన కవిజనా[శయ కర్త [ప్రభృతులు

“ప్రియంబగుచు రుద వ్నిశమము సృథ్వికా సంజ్ఞ కా” నన.

అంటూ ద్వాదశాకర యతిని (12వ అతురాన్ని) పాటించగా యీ శికభదకవి

యీ (కింది వృథ్వీవృ తంలో తొమ్మిదవ అత రాన్ని యతిస్తానంగా పాటించాడు.

నిరంతర రమవూవమానిత నతీశ యశాధి రా ట్పురందర ధర [వజన్ఫుట సితాబ్ద రాజద్యళో (వ. ఆ. 146 ప. 8౦ వుట.)

కవిరాజ విరాజిత వృత్రానికి లాతణికులందరూ ర. 14. 20 అతురస్థానాలు యతులుగా - పాదానికి మూడు యతుల వంతున |పయోగించి పేరొ_నగా* రామభ్యదకవి ఈ [కింది పద్యంలో కేవలం 14వ అతవరాన్ని మాతమే యేకెక యతిగా (పతి పాదంలోనూ (ప్రయోగించాడు.

స్థిర గుణ భూషణ జాంధవ పోవణ (శ్రీకర భావణ మేరు ధృతీ పరనృవ భీకర రమ్యదయాకర భారజనీకర చారుమతి

వర బుధగాయక నత్కవినాయక వాం భీతచాయక తాతికృతీ పహారిచిక సభవ రూవమనోభవ యాహావ భూభవ నీతిరతీ !

న్‌్‌ (తృ ఆ. 152 వ. 78 వుట)

కుంభాలు

ఆం[ధచాజన్చియంలో బంధకవిత అతి |పాచీనమైనది. నన్నెచోడుడు తన కుమార నంభవంలో నే బంధకవితకు స్థానం యిచ్చాడు. ఆ తర్వాత కొంత అనాద్భత మైనా (పబంధయుగంనుంచి తిరిగి ఆదృతమౌతూ వచ్చింది. లావణికులే కాక కావ్యకగృలుగూడా చితకవితా రీతులతో తమ శక్తికొలది వివిధబంధా లను రచించారు. అయితే గర్భబంధకవిగల గురించిన లతణాలు (పాచీనులుచాలా

తక్కువగా నే చెప్పారని చెప్పవచ్చు.

శ [క్రమమున నొక్కొ న కారము నాలు జ కారములుం బర్యగంగ వకా తమును నొడంబడిీ రా గవిరాజ వి రాజిత మన్నది రామనిథా! (కవిజనాశయం. 80 పుట) కమల దళంబుల_క౩ె వడిం జెన్నుగు కన్నులు. జారుముఖ (వభలున్‌ సమధిక వృత్త కుచంబులు నొప్పంగ చైలరనర్హు విశాల యతిన్‌ (ఛందోదర్పణం. ద్వి. ఆ. 54 పుట)

S—2

XViii

ఆధునిక కవులలో బంధకవితకు లతణ _ [గంథం వాసి నూటణయేడు వివిధ బంధముల లతుణాలు రచించిన కీర్తి (శ్రీ మండపాక పార్వతీశ్వరశాస్త్రిగారిశే దక్కింది. (శ్రీ శాస్త్రిగారు (శ్రీ శాశీవిళశ్వనాథశతకంలో నిరోస్ట్యబంధశత గర్భితచ్చ [ఈ బంధ బంధుర సీసపద్యం రచించారు. “| పబంధ సంబంధ బంధ నిబంధన [గంథము” అన్న పేరుతో ఒక లతణ [గంథం[వాసి అందులో శతాధిక (107) ఛ|తాది బంధ లక్షణాలు విరచించారు. ఇటీవలి కాలంలో చై నా - పాొకిస్తాన్‌లు మనదేశం శై దురాక్రమణకు ఒడిగట్టిన సందర్భాలను పురస్కరించుకుని ద్వివిధంగా నూట నలభై బంధాలువంతున మలచుకోగల రెండు ఛ|త్రబంధఛాలను గర్భితంగావుంచి “విజయ, శీళ్ళంగారము ” అన్న శీ ర్థికతో శ్రేషమయ మైనకవితను లలితలలిశ పదజాలంతో 1966 లో నేను రచించాను. అపూర్వంగా షుమారు 800 విభిన్న బంధాల నిముడ్బుకున్న కవిత ఆంధ వాజ్మయ (పవంచంలో యిది ఒక్క_శు. ఇది “బుషపిమాలికా బిరుద విరాజిత- వారికర లేఖినీ గృహ నామ.వణ్యుఖ కోదండ దండ నామ-జన్మనతు[త సంకలిత-సంస్క్భృఆాం[ధ వదయుక్ష శృంగార భావమయ అంకుశాది శతాధిక బంధయుత నుధీర- (విషమ) వృత్త గర్భితఛ|తద్వయబంధగూఢ విజయవృత్త శఆాధిక బంధ సంకలిత-చై నా-పాకిస్తాన్‌ దురాాకమణ విధ్వంస విజయ భారత వీరభావ స్ఫోరక తారావళీ పద సంళోభిత విజయ క్రీ రగడ.

రామభ[దకవి యి కావ్యం తుదిని “నాగ-_-పువుృమాలికా--చంపక బంధాలు" రచించాడు. “నకల కవీళలోక” ఇత్యాది పద్యం (254 ప. 124 పుట). (వాత (వతిలో శిధిలమై ఉన్నది. అందువల్ల నాగబంధ చిత స్వరూపాన్ని నమకూూ లేదు మన న్వంత పూరణలతో-|(పత్యేకించి బంధకవితను రూపొందించడం కనిక న్యాయం చెయ్యడం కాదన్న దృస్థితో పూరించడం జరుగ లేదు.

“హరధరవరి” (255 ప. 124 వుట) ఇత్యాది వస్యం పుషృమాలికా బంధంగా నిబంధించబడింది. లలి లఘుపవ నంవలిత మైన ఈ పువృమాలికాబ:ధం పూర్ణ న్వరూప చ్చితాన్ని (౮4 వ పుటలో) చూడవచ్చును.

వీరఖావ భాసిన_త్త్వ విద్భుజారి వాూారాపో హారచారి జారికీరి వోరితా నుధీరసా సారధి సుతాఢ్య నూన (చా) చంవమాన చారకా కారదాన మానితాధిక (వభావ భారవి! (256 ప. 124 పుట)

ఇదె (ఎవాత(పతిలళో పదు బంధంగా -పేర్క్కొనబడిం ది. నాగబంధథ సవ్యుంతగో “నాగోశబ్దం (పయోగించబడింది. పుప్పమాలి కా బంధంలో “హోం ోకబ్దం (పయోగించ బడింది. వీరభావ భాసినత్త్వ ఇత్యాది. పద్యంలో వద్ముపవంశాని తత్ప రాయ %* చూడు. డాక్షర్‌ అడునుమి ల్లి నారాయణ రావుగారి అలంకార (వకరణము).

““నారాయణీయముి' పీఠిక (పుటలు 150-152) . పీఠికాకర్త ఈ తొలిపలుకు క్రర్తయే,

Xix

పదంకాని [పయోగితం కాలేదు. యేదో సమకూర్చాలని (పాచీనులు కొన్ని వద్భ బం థఛాలను సమకూర్చినట్టు కనిపి నున్నదికాని అపి నవాజ బంధాలుగా ఛాసించడం లేదు. వచ్యానికి దళాలు మరీతక్కువ నంఖ్యలో వుండ నేరవు. కాగా “అప్టదళ పద్భబంధమని పూర్వులు కొందరు చేరుపెట్టి యెనిమిది లేకులతో వద్య్మన్వరూపాన్ని తీర్చిదిద్దాలని చేసిన యత్నం కృ తార్థత చెందినా సహప్ఫాదయవ్యాదయంగమం కాలేక పోయింది. ఉరఫ్‌ దకవి , రచించిన “భావ భాసినత ఏ” ఇత్యాది పద్యం “వద్భ బంధి'మునే ఛావించబడి కే విడ్డూరంగా చూడడానికే 'యెబ్బెట్టుగావుం జే అనవాజమైన చదరంగంవంటి “చతుడ్డళ వద్భ బంధం” రూపొందుతుంది. యిటువంటి పద్మాన్ని మనం ఊహించ_నె నా "ఊహిరచలేము నరిగచా ! పద్యానికి [కిందుగా (తూజె కాడకూడా లేన 'టువంటి చతుర్ణళ పద్యం తయారవుతుంది. మరింతగా నిడ్డూరమై వ(క్రత్వాన్ని పొందే విషయం మరొకటి ఉన్నది. కాడలేక పోగా ఈ వద్యబంధంలో పద్యం రేకు తుదిభాగంనుంచి.అనగా చెనుంచి [పారంభమవుతుంది. పద్యం వువ్పవు కాడ వద్దనుంచిగాని, అండభాగంనుంచేగాని గర్భవలయంలో ఒక చోటనుంచి కాని [పారంభంకావాలి. ఈ విధంగా (పారంభమై తే పుష్పోత్ప త్తి నస్వథావానికి మూలమఛధ్యాంత స్వరూపాలకు-పద్భ్య బంధ న్వరూప న్వభావాలకు = అనుగుణంగా ఉంటుంది. పద్మదళం చివరినుంచి పద్యం (పారంభమౌతుందంకేే పద్మదళం తుది భాగం వద్మానికి మొదలు అన్నట్టుగా వుంటుంది. ఇది యెంత అనవాజమైనదో విజ్ఞులకు తెలుప నవనరంలేదు. దీని అసవాజచి[త స్వరూపాన్ని (2|| పుటలో) చత్పుళపద్యిబంధ చిశంలో పగ్యరంతో నహో [వపత్యతంగా చూడవచ్చును.

ఎవరో "ఆలియనివారు దీన్ని పద్యబంధంగా ఉటంకించినట్లు కనిపిన్తున్నది. కాని హూ సలవి_ దీనిని విశిష్టమైన “తిదళ. చంపక “బంధంోగా నిబంధించి నట్టు స్పష్రపడుతున్నది. సేప్లఫదకని మూడ వపావంలో “నూనచంవమాని” అని రచించగా (పతి వాసిన వ్యక్షి యెవరో *చంనను” “చంపి aE కలిపి వాతలో (వాయగా దానిని చూచి మరొక |వతిని (వాని a “చంప *" శాయడానికిమారు “వావి” అని (వానినట్లు అన్ధమవుతున్నది. యీ పస్యం భనుర్భంధం కానేకాదు. అందువల్ల “చాపి శబ పళయాగానికి యిక్కడ అవకాశంలేదు. కాగా కవిప్యాద యాన్ని గురించి క Gas నంజనిత మైన * “చాను ను చంపగా సవరించడం జరిగింది. చంపకపుష్పాలు అనేక విధాలుగా “ఉన్నాయి సామాన్యంగా చంవకానికి అయిదు రేకులు మూత మే వు-టాయి. శ చంపక 6 = తుద చంపకం = నాగ చంపక నాగపువృుచంపకం ౬ నాగజేనరక చంపకిం - నురతా చంవకం -నీల ws భూమిచంపకం - హేౌమచంవకం- ఇత్యాది భేదాలున్నాయి - వృత - లత - శుద వృత (త్రివిధ రూపాలలో య ఖేచాలన్నీ వున్నాయి. వీటిల్లో అత్యంత విశిష్ట మైన అవురూపమెన చంపకం (తిదళ చంపకిం. ఇది యిప్పుడే ఒకప్పుడు యెక్క_డో ఒకచోట గాని లభ్యం కానిది. సర్వే సర్వ తా లభ్యమ యేన్టద్ధి కాదు. అవూవ్వుంగా తొడిమతో నవో నుందరనరమెన (తిద ళ చంపక ంగా *ళభ దకవి నిబంధించిన విశిష్ట విచ్శిత చితరూప పద్యాన్ని (xxiii పుటలో) చూచి రన్మజ్ఞులెన 'మేధావంతులు ఆనంద న్తంభరిత హృడయాంతరంగు లౌదురుగాక ! ఈ “(తిదభళచంపక బంధ” నిర్మాతగా శీఖిభి[దకవి “మానితాధిక [వభావ భారవి” గా వెలుగొందా డనడంలో నందేవహాంలేదు.

XX

అర వదు ఆడ ఉత రాక ద ్హెన మధురాతి మధురమె పదపదార్థ (పచలిత మై విశిష్టభావ విశోవ బంధుర మై యీోాక్ళతిని చదివి రసజ్ఞులు ఆనందింతురు గాక!

ఆంధధపచేళ్‌ గవర్నమెంట్‌ ఓరియంటల్‌ మాన్నిస్కిప్ట్ర్సు వ్లైబరీ అండ్‌ రినర్చి ఇనిస్టి స్ట్యూట్‌ ద్వారా ఆం|ధ|పదేశ్‌ (పభుత్వం |వచురిన్తున్న అము।దిత (పాచీన ఆంధ కృతులలో ఇది నాలుగవది. తప్పులకుప్పగా ఉన్న్నయీా ఇందుమతీ పరిణయాన్ని ఎంతో శ్రమపడి డాక్టృ ర్‌ వెంకటావథానిగారు పరిష్కరించారు. అందుకు చారికి మాక్ళతజ్ఞతలు.

అమూల్య |పాచీన [గంథాల |వచురణశై మన సంస్కృతీ సంపదల పునరుద్దరణ కై, అత్యంత |శచ్దాభక్కు లతో అవిరళాసకి, చూపిస్తూ సారధ్య ంవహిస్తున్న ఆంధ్యపదేశ (వభుత్వు ముఖ్యమం(తి గౌరవనీయులైన (శ్రీవ. వి. నరసింహాం వు గారికి-విద్యాశాఖా కార్యదర్శి (శ్రి యస్‌. ఆర్‌ . రామమూర్తి (1. A. వ్‌.) గారికి_ ఉపకార్యదర్శి సహాయ కార్యదర్శులు (శ్రీ) డి. కామయ్య, (శ్రీ ఐ. రఘునాథరావు గార్లకు మాక్ళాతజ్ఞతలు. పభుత్వం (పచురిస్తున్న యీ [గంథాలను ఓర్చితో (శద్దతో సుందరతరంగా ముదిస్తున్న ఆంధ|వదేళ ఇ₹క్ట్స్‌ బుక్‌ [సెస్‌ డైరక్టర్‌ (శ్రీ యన్‌. నారాయణరావుగారికి అడుగడుగునా సవాకరించి తోడ్చడుతున్న డిప్యూటి డైరక్టర్‌ (శ్రి జి. రామకృష్థారావుగారికి తదితర ఉదో్యోగులకు మా వాద యహపూర్వాక అభినందనలు.

ఇటు పాదాబాదు వాజ్మయ మహాధ్యమ

ట్‌ క అప టో తెలుగు ఉగాది వడ్డమూడీ గ్‌ బాల క వయ్య 16-3-1972 కళా.| వపూర్ణ్ణ

Joint Director Andhra Pradesh Government Oriental Manuscripts Library and Research Institute, Afzalgunj, Hyderabad.

పుష్పమాలికాబంధము !

కం. హర ధరవర ఫణిమణిఘృణి వరతరధరభావభవయువతిభనిభతి భ వము న హరికవిహాదిధరవరనురహారజ నుశయా।;

(ఇందుమతీపరిణయము-4 ఆ-౭2కక ప. 124 పు.) చూడు తొలిపలుకు. ౫౫111 వుట.

చతుర్దళ పద్మబంధము 9

వీరభావ థాసినత్వ విద్భుజారి వారహో హారవారి జారికీర్తి హారితా నుధీరసా సారధీ నుతాఢ్య నూన చంపమాన దారకా కారదాన మానితాధిక |వభావ భారవీః

(ఇందుమతీపరిణయము-_4 ఆ--బిర568 ప. 124 పు. ) చూడు తొలిపలుకు=వుటలు హితం

[తిదళచంపక బంధము;

పీరభావ భాసినత్వ విద్భుజారి వారహో హారవారి జారికిరి హారితా నుధీరసా సారధీ నుతాఢ్య నూన చంపమాన దారకా కారదాన మానితాధిక |పభావ భారవి:

(ఇందుమతీవరిణయము.4 ఆ-256 ప. 124 వు.) చూడు తొొలిపలుకుపుటలు ౫*viii-xix.

ఉవోదాతము ఖా

చతురాశ్వాాన పరిమితమైన యిందుమతీిపరిణాయమను నీ (వబంధమును రచించిన కవిపుంగవుండు తెనాలి రామభ[దుడు. ఆశె్వసాంత గద్యుములను బట్టి యితండు(శ్రిరామభ[ద కరుణా కటాత వీతణ సమాసాదిత సరనకవితా _వెచిత పా్యతుండనియు, ను[పసిద్దులజైన తెనాలి రామకృప్తకవి కనుజుండైన (శ్రీగిరి కవి సార్వ భెముని పౌ తుండనియు, అభినవ రామకృష్ట కవి పుుతుండనియు, తిమ్ముమాంబా గర్భురత్నాకర రాకా కెరవ మితుండనియు, కెండిన్యస గో[తవవి తుండ నియు. "దెలియు-చున్నది. ఇతడు యాజ వల్క్యని యోగి (బావ్యాణశాఖకుం "ఇఉందినవాండు. ఇతని ఆాతయొైొన (శ్రీగిరి శ్రీల మావోత్శ్మ రామును రచించెను. ఇతని తం|డికూడ గదియి కాని అతంజ్మేగంథములు రచించెనే ఆలియదు. 'రామభదకవి రచన యా యిందుమఖీపరిణయ మొక్కకు లభించుచున్న ది.

రామభ|దకవి యిందునుతీపరిణాయమును పాలచూరి కృష్ణ భూపాలుని కంకితము కావించెను. కృష్ణ భుూపాలు డీ (పబంధమును దన కంకితము చేయునుని యడుగు సందర్భమున రామభ[దుని తండి తాతలను, అన్నను ఈ కింది స్‌న వద్యమున వర్థించియున్నా+డు.

| పౌఢి మీెపెద తాత పాండురంగాది న

ళు ృతులం జేసెను రామకృష్ణ నుకవి యనుజుండన్నప్ప మీపినఆతాత రచియించె(

బరంయగ నుదతశికా వదిణంరుంబు కు ఆంత (శీగిరి చబాతురీ విఖ్యాతి

శ్రీ₹ల మావోత్మ్య కృతి యొనక్చెం గడిమి మీ తండి యిమ్ముడి 'రామకాష్హార్యు.

శనం గీర్తిగ నె-నంన్క్న్బృ తాం ధములను వారలను సుంచె మీయన్న కీర రాఘ

వాఖ్యకవి సర్వ కతా మవా త్త పమునను ని న్ననూచాన నంళాను 'నెన్న్నందర మె

(వా పహ్యాద యాబ్జరవి రామభ[దనుకవి.

దీనినిబట్టి రామభ్మదకవి పినతాత అన్నయ నుదజిళూ పరిణయమును ర-చచించెననియు, నితని యన్న వీరరాఘవు(డుకూడ గొప్పకవి యనియు. చెలియు చున్నది. ఈ "రెండు విషయములను గద్యములందితండు "పేర్కొనియుండ అేదు.

REV

ఈ [పబంధమునందలి కృతిపతి వంశవరనమునుబట్టి పాలచూరి కృ వ్ల భూపాలుని వంశ వృకము నీ [కింది విధముగా నిరూపింపవచ్చును.

విషుపాద ము ల

| గ a త చం “రాముభూవిఖభు(డు చెవ్వవిభుండు లింగ పూార్జి వుడు ఎల్ల నృపతి (భార్య భావమ్మ కృ వ్షతితీళుండు

భార వ్ర్రలు (వెంక టమ్మ) వ (లవత్మమ్మ)

తిమ్మమహీర మణండు భార్య | | | | లత్మ్యమ్మ ఎల్ల వరద నారన తిరు-ళావము కృష్ణమహీపతి నారళణావనివిభుండు

భార్యలు (కష్టృమాంబు) వ్ర (ఆల మేలు)

పాలచూరి వంళమునం బుట్టిన చై వారినందఅీిని కవి మపహోరాజులుగా నే వ ర్థించెను. కాని వాశరెవ్వరును గొప్ప రాజ్యమున కధివతులెనవారుకారు. వారు దండ నాయకులలో మండలాధిపతులో మై యుండవచ్చును.

కృతిపతిమైన కృష్ణమహీవతికి షడ్డర్శనీ పారగు._జెన తిరుమల (శ్రీనివాసా చార్యులు గురువుగా నుండెను. సాంబోపాఖ్యాన క రమైన రామరాజు రంగవ రాజునకుంగూడ నీ |శీనివాసాచార్యు'లే గురువు. బహుళః 'అతండొకరికి -వార్ధకమునను మరొకరికి యౌవనమునను గురుత్వము నిర్వహించి యుండునని శీ చాగంటి

% కృష్ణ &వీశునికిరువురు వ్‌. వెంకటమ్మ - లక్యమ్మ '

S—3

xvi

శేవయ్యగారి అభి పాయము. రామభదుని తాతయైన (శ్రీగిరికవి [క్రీ ళ. 1రివ శతాబ్ది పూర్వార్థమున నివసించినట్లు తెలియుచున్నది. అతడు పాండురంగ మావోత్శ కృతిక రృయైన రామకృష్లునికి తమ్ముడు కదా! అతనికి మనుమడైన 'యేతత్కావ్యకర్ప 16వ శశాబ్ది యుత్త రార్భమున జనించి 1580 వ నంవత్సరము (పాంత్తమున నందుమునికక జయమును పం పధపటాహున భావింపవచ్చును.

కవి కులగురువైన కాళిదాను రఘువంశము నందలి పంచమనగ్గమున వరతంతు శిష్యుండైన కౌత్సుడు గురుదతిళార్థమై ధనమును యాచింప విశ్వ జిద్యాగ మొనరించి తన వై భమునంతను అరి సాత్కత మొనరించి మృణ్మయ పాత్ర శేషుండై (యుండిన రఘుమవోరాజును టీర్చించుటయు, కుబేరునివలన నాతడు సువర్టమును బొంది కౌత్సున కొసంగుటయు, కౌత్సుండు సంతోషించి యాతనికి వుత త్ర పాప్తియగుంగాకయని వర మొనంగుటయు, నజుండాతని కుదయిం చి యా వనము నొంది యిందుమతిన్వయంవరమున కరుగుచు మార్గమధ్యమున నర్శదాతీరమున శావవళమున గజదూవము నొందిన [పియంవదుండను గంధర్వునకు శాపవి మో-చచనము కావించి యాతనివలన న మ్మోహనాశ్త్రమును బక వర్ణించెను. అకు పష్ట్రసర్షమున నతండిందుమతీన్వయంవరమును వర్ణించెను. నప్తమ స్‌ళ్లమున నజుండు తనె "దంజెతి, న రాజులనందణి నోడించి యిందుమతితో నయేాధ్యః రు'దెంచుటను వివులముగా “వర్ణించెను. రామభ[దకవి రఘువంశము నందలి యీ కథనే మూలముగా [గహించి. యొడనెడంగొన్ని యధికవర్షనములను జేర్చి యీ (వబంధమును రచించెను.

రామభ[ద కవి రభఘువంళమునందలి శ్లోకములను యళథాతథముగా ననువదించి యుండలేదు. కాని యందలి భావములను నన్నిహాతముగా ననునరింబను. అత(డచ్చటచ్చట కొన్ని భావములను విడిచివైచుటయు, కొన్ని చోట్లంబూర్వ (వబంధముల ననుసరించి నూత్న భావములను . జేర్చుటయుంగానిపించును. అతడు “కాళిదాసుని భావముల ననునరించిన విధానమును నూచించుటకై_ కొన్ని ం౦యుదావారణముల నొనం గదను.

సమృణ్య్మ యే పీతహిరణ్మయ త్వా త్చా లే నిధాయా ర యతయభమనక్ష నీల [(శుత్మపకాళం యశసా [పకాళః (వత్యుజ్ఞగా మాతిథి మూాతిభేయః తమర్చయిళత్వా విధివద్విధిజ 8 తపోధనం మానధనా గయాయిా

విశాంప కమర భావా రా త్య తాంజలిః కృత్య విది తు వాచ[ రఘు. వి, 8ి.]

వచ్చునమ్ముని లోకవర్యు నవార్య సం|భమ మోదముల్‌ చాచ్చనచ్చవుభకి,తో నెదుళేంగి సర్వధనంబుమున్‌ వెచ్చపోవుట మృద్వికార నవీన పాతిక నర్ష్యమున్‌ జెచ్చి పూజలొనర్చి తోంగొనితెచ్చి నెయ్యము మీ జయగన్‌ S—3*

=xvii

అశ్ర్రాననమున నంహోో ఇర గె క్షు ఆచ జి క్‌ నిర్హ్హ రణ పటిష్టు నమ్ముని (శేష్టుమహీ బరి ర్కుఖ వరుండహిత ని లర బర్హ్హణుండానృవతి యునిచి పలుకుంబేమన్‌ | ద్వితీ. 18, 147

తై శ్లోకముఅకుల గింది పదము లనువాదములు కాకపోయినను రెండింట గల భావము మాత్రము నమానమే. మూలమునందలి విశేషణములు కొన్ని తెలుగున విడిచి వేయంబడినవి. కొన్ని (కొత్తగా గల్పింపంబడినవి. ఈ యను నరణము చతు రా శ్వానమున మజింత నన్ని హితతరముగాయగనిపించును.

రశేర్గ్షృహీ తానునయేన కామం |వత్యర్చిత స్వాంగమి వేశ్వ రేణ కాకుత్ణ్స మాలోకయతాం నృపాళాం మనోబభూ వేందుమతీ నిరాశమ్‌[ రఘు ౬.౭]

రభసము చూపుశంకరు ఖరంబగు చూపునం బాత మేనుపో

నభినవ మూరి చాలు మకరాంకునికై_ వడి. బొల్బునారఘు

[పభథవుని సింవానంవానన భావము రాజులు వీత తేజుకై_

యభిరతింజూ చి యిందువముతి యందు నిరాశతంజెంది రందలున్‌. | చతు! |

శంకరుని నెగకంటి మంటే మన్మథుడు భన్మ సాత్య్భృ తుండ య్యెను. రతి (పార్చింప శంకరు(డాతని మరల జీవింపంజేసిను. మన్మథుని |పాంతరూపముకంకెు. [గొ త్తరూపమెక్కువ సుందరముగానుండుట సవాజము. రామభదుండు “రతేర్చృహీ తానునయేనొ అను మూలళబ్దములను విడిచ్చివ్తైెచినను ఆ భావమునే పద్యమున వెల్లడించెను. “రఘు[వభవుని సింవానంవానన భావము రాజులు వీత తకేజులె” అను వద్యమునందలి పదముల మూలకములు. మిగిలినది చక్కని అనువాదము.

కళ్చిత్క-రాభ్యాముపగూఢ నాల మాలోల ప తాఖివాత' ద్విశేఫమ్‌ రజోఖి రంతః పరి వేవబంధి లీలారవిందం (భమయాంచకార [రఘు ౬-౧౭ |]

ఇందుమతిని జూడంగనే + యొకరాజు లీలారవిందమును జేతందిప్ప మొదలిడెను. నీవు నన్ను వరించుచో నీ విధముగనే నన్ను ౭జేత( [దెప్పం జాలుదువని యాతని యాంతరమైన భావము. ఈ భావము నించుక మార్చి రామభ|దు(డీ | క్రింది వద్యమును వాసెను,

(థమణ వళంబునం జెదరం బాణిన రేకుల తాకునన్‌ మరం

దమహిత సౌరభ న్పృవాలనంటున నంటుచు. బాయుచున్‌ మద

(భమరము లు[గ నంనృతి నిబద్దుల _కెవడి ఖేద మోద నం

గము వపియింపంగా. గరయుగంబున నొక్కాండు |త్రప్పెం బద్భమున్‌ | చతు.26]

xxviii

ఇందలి “ఆ|గన ంసృతినిబద్దుల _కె వడి ' *కీద మూాదనంగము వపహియింవంగా” ననునడి “అమూలకము, కల్చనము బాగుగచే యున్నది్య కాని నందర్భమున కంతయనుగుణముగాలేదు. పద్యమును" (దిప్పుట రెండింటను “నమానయే.

బిలాసినీ విభమదంత పతమాపాండురం కేతక బ ర్హ్యమన్యః (పియానితంచో చిత సన్ని వే ర్విపాటయామాసయు వా నఖా(గోః [రఘు.౬౧౭ ] ఈ శ్రోకముభావమును రామభదుండొక సీనసపాదమున సం|గవాముగా నూచించెను. అీలంగేదంగిశేకు వాలారు కొనగోళ్ళ. 'బెక్కుభంగుల. జెక్కె నొక్కారాజు | చతు. 25)

ఈ సీనమునందలి యితరపొదములందరి భావములకు గూడ రఘువంశమున నాకరములున్నవి.

సునంద వర్జించి చెప్పిన రాజుల క్రమము మూలమునందును అంధ కావ్యము నందును నమానముగా నున్నది. [కమమే కాక వర్ద నముకూడ గాంచె మించు మించుగా సమానమే.

(కియా |[వబంధాదయ మధ్వ రాగా మజ[సమావూాత సవా[నన్నేతః

శణ్యా్యళ్చిరం పాండుకబోల లంజాన్మంచదార శూన్యానలకాంశ్చ-కార

[రఘు॥ణ-.౨౭]

దండిని తండనారత కృత కతు భోగములన్నగారికిన్‌

బండువుగాంగ నిచ్చలును _బ్తెనము కల్లం? "జేసి కల్చకా

ఖండ లతాంత శూన్యములుగా నొనరించె6 బులోమనంద నీ

పాండురగండ మండలుల పజ్జల (వేలెడు కుంత లంబులన్‌ చతు. 89]

చె లోకమునకు బద్యమనువాద మే యనందగి యున్నది. ఈ విధముగా నందలు

రాజుల వర్టనములందును సంస్కృ తాం| ధ-కావ్యములందు నన్ని హిత మైన నంనాదము కనవచ్చుచున్న ది.

స్వనుర్విద ర్యాధిపతేస్త దీళయో లేభే ౬౦తరం వేతసి నోవదేళః

దిబాక రా దర్శనబద్ధ కో శే నమ్మతనాధాంళు రివారవించే [రఘు ౬-౬౬. ] అనివలుకు నానునంద వాక్యమునకవ్పు

డిందువుతి మది నవకాశమియ్యద య్య

"వేవెలుంగుల దొరలేని వెచ్చమును(ు

తమ్ముళళి కాంతి "కెడయీాక తనరు కరణి (చతు, 67]

2xix

నూర్యుండు లేనికతమున నరవిందము బద్దకోశ మయ్య్యననియు నందువేం జం[ద కిరణమందు. జొచ్చుట కవకాశము లేకపోయెననియు మూలళ్లోకభావము. రామ ఖభ[దుండు కొంచెము మార్చి తమ్మి సూర్యుని వియోగమునం దపించుచు ళళికాంతి కెడ మీయలేదని రచించెను. మూలమున నొక సొగనున్నది వ; అెలుంగున నింకొక సొగనున్నది. వియోగనంతప్తులు చం[దకాంతిని సహింపరు. దానిని నివారింప జూతురు. అశు తమ్మియు నూర్యవి యోగమున చావమొందుచు6. జం[దశాంతి శకెడ మీయలేదని కవి భావము.

నంబారిణి దీవ శిఖేవ రా|శే యం యంవంతీయాయ పతింవ రాసా నకేం[ద మాగ్గాట్ల ఇవ [వేదే వివర భావం సనభూమి పాలః [రఘు ౬-౬౭]

కాళిదానునికి దీవకిఖాకాళిదానను (పఖ్యాతి చేకూర్చిన గొప్ప శ్లోక మిది. దీనిని రామభదు(డిట్లు రూపొందించెను.

చేలు చలియించు దీపిక

పోలిక 'నలనతి ధరాధి పులగడ వంగంద

పాల _న్వ్వైవన్ట్యమున వహించెం జాలన్‌. | చతు. 68]

ఇందలి మూండవ పాదమును గొంత సవరింపవలసి యున్నది. “తశ్చాలక వర్గంబట్టము హేలన్‌ ” అని మార్చినచో మూలభావము కొంతవణ_కైన వ్యక్తము అ మూలమున నే యేరాజు నామె యతి|కమించెనో యాంయా రాజుల వెైెవర్ష్యమును భజించెనని కలదు. తెలుగున ధరాఖథభథివులం గడవలథ అని రాజుల నందిని నూచించుబహువచన ముపయోగింపంబడినది. అజుడు తప్ప మిగిలిన రాజులని యర్థము చేసికొ నవ లెను. ఇట్టి శ్రోకములంద లి భావమును వ్యక్తము చేయుపట్టున నీధిక “మైన (శ్రద్ద వహింపవలని యున్నది.

ఇందువముతీ పరిణయము (వాత (పతులలో చతుర్థాఇశ్వానములోని 60 వ పద్యము తరువాత ““ఇట రక్‌! నూచింపంబడి అహార నిజమున కిచ్చట (గంథపాత మేదియు లేదు. 60వ వ పద్యము వజకును శూరసేనాధి పుండెన నుషేణుని వర్ష నము కలదు. తరువాత నంస్క్భృతమున

నృృవం భం వర మన్‌ త్రం నాభిః సావ్యత్యగా దన్యవదూర్భవి| తీ

మహీధరం మాగ్గవశాదు పేతం (సోతోవవో సాగరగామి నీవ [రఘు ౬-౫౨] అను శ్రోకమున్నది. తెలుగు కావ్యమునందలి యీ కింది 61 వ పద్యము

అజభామిని గాందగునన

గజగామిని యతని జూడక చనియ మార్ష

(వజదవని ధర మెదుర్వ్పుంగ6

ద్యజియిం చి వయోధి. జెందనగు నది వోలెన్‌, (చతు, 61]

roo 4

సరిగా. జై శ్లోకమున కనువాదమని చెప్పందగినది. అందుచే నిచ్చట [గంథ పాతములేదు. 62వ పద్యము హేౌమాంగద నాముల్నజైన కళీంగాధివుని 'బేర్కూను చున్నది. అతని గుణముల వర్టనముకాని అది విని ెయిందుముతి యతి[కమించి పోవుటకాని తెలుగు జావ్యమునంగనవచ్చుట లేదు. రఘువంశమున హేమాంగ దుని వర్ణనము పంచ ఖ్లోకపరిమితమై యున్నది. అందుచే నా ([గంథపాతము 62, రికి పద్యోముల నడుమనున్నదని నిర్హయింపవచ్చును.

అజుండిందుముతితో నయోధ్య కరుగుచుండ స్వయంవరాగత్తులై తిరన్క్బృతు లైన రాజు లాతని నెదిరించిరి. అప్పుడు కాళిచాను

తస్యా స్స రశార్ధ్థ మనల యోధ మాదిళ్య పి|త్యం నచివం కుమారః (వత్యగహీ శ్చార్ధ్థి వవాహినీం తాం భాగీరథీం ళోణ ఇవో తృ రంగః [రఘు e-s౬ | అను శోకము రచించెను. రామభ|దు(డా ఛావము'నే (గహించి

= అపుడజరాజు భోజతనయావమణింగావ నువ్బాద్వనుంధరా

ధిపతుల నిల్చి యేపున నెదిర్చె నిరంతర గర్వ ధూర్వవో

కుపిత మనన్కతానిరత ఘోర తరాహిత రాజవాహినిన్‌

[దిపథగ నుత్తరంగ పరిదీపిత ళోణ నదంబు కై వడిన్‌ [ చతు. 162]

అను పద్యమును రచించెను. ఇది సంస్కృతమున క కనునరణము. కాళిచాసిందు మతిని రతించుటకై సచివుని నియోగించెనని (వాయ రామభ[ దుండు నుప్చాద్వను ధరాధిపుల నియోగించెనని (వాసెను. ఈ మార్చు మూలమున కేవిధముగను లాభువము కలిగించుట లేదు.

ఈ విధముగా కరా 2, 8, 4 ఆశ్వానములలో రఘువంశము నందలి పంచమ షష్ట స ప్రమ నర్గము లందలి శ్లోకములను బెక్కి_ంటి ననునరించుట యో అనుకరించుటళమూో అనువదించుటయో 'కనవచ్చును. దానితో దృష్టి పడక యాత (డు తన కావ్యమున (వబంధ లత్షణముల( (బవేశపెట్టుటకె క కొన్ని నూత్న కల్పనలుకూడ.6 గావించెను. రఘువంశ మునందుం గానరాని యా కల్చ్పనలలో ముఖ్యమ్హులెైన వాని నిచ్చట సూచించెదను.

'రామభదుండిందుమతీ పరిణయము నరోధ్యా పురవర్డ నతో నారంభథించెను. అత(డందరి కాసారములను, వరిఘను, సౌధము౭ను, హార ర్భోగ్టిములను, కోటను, జతురంగబలమును, చాతుర్వర్ణ మును, వారా౭ంగనలను, పుష్పులావిక లను , సన్యములను, శాలి గోపికలను (బబంధో చితముగా వర్ధి ంచెను. రఘు మవోరాజన పత్యతకుంజింతించుచుండ నతని భార్య యాతనినోదార్చి _ వనిష్టునిభజించుచో నభీష్ట సిద్ధియగునని ఆల్పెను. రాజువసివ్టుని జూడనరుగుటశై_ సిష్దవడు చుండ వసివ్టుండే యటకరుడెంచెను. రాజాతని నుచితరీతి గారవించి తన చింత నెజింగించెను. వసిష్టుడు విశ్వజిద్యాగము చేయుమని యువదేశించెను. రాజే యాచరింబెను, రఘువంళశమున కాళిదాసు రఘు జే [(తయా[తను ఐివులముగా వ దించి యనంతర

మాత (కు న SHEED మూలము "ఆల్పియుం డెను. అంచాయాగ మాతని యనవన బరోక కాకరణ మేకాని (పత్యవ.కాంణముకాదు.

రో | 29 q త్‌ 9 ర్ల నే

ద్వితీంయాశా్వానము వచొుునతు రోఘువుకొల్యు తీన్చాగవిభము వ క్రి 6పంబడినది. ఇది రఘువంశము:.:లేదు. రఘువు కొల్వు తీర్చియున్న నమయముననే కౌత్సుండరు "చెం చి యాతని దర్శంచెను. అనఘుువంశమున చఘమువు కౌత్సునిం గుళల| పళ్న “"కావంచుచు నా శమమున సన నవ వము న్మకమముగానున్న'దాయని [వళ్స్ని ంచిన నట్లున్న దె. ఇందుమతి వరిణయమున కీ వృత్తాంతమంచ | పభాన మైనదికాకపోవుటచేం గవి చానిని జాల సంగహించెను. కౌత్సాగమన మజ జగనమునకు పౌతువగుటబేవది మా|[తము సంజేపముగా.6 జెప్పంబడినది. క "శ్చ వదత్త వన్మునకు ఫలముగా రఘుని పట్ర మహిషి. గర్భము ధరి: ౨2౭2ను. రామభ! దుండా మె గర్భ లత ణములను మన౭పరిస్థి తిని వడ్డి ంచి యమ్రైవ శ వపష్పనలలో నాక దానిక స్థా ము కల్పించెను. -కాళిచాను ప పితోభినున మౌకుత సాాదాలోక. మర్కాదివ జీవలోకఃి” అని యొక్క బాక్యముతో నజ జననమును జెప్పివై చెను. చామభథ(దుండ జుని బాల్యమునుగూడ సం|గవాముగా వరి ంచియుండెను.

ఇందుమతీన్వయంనర మువకు రమ్మని విదర్భ రాజావ్వోనములు పంపుటకు ముందు ద్వొితీయాశ్వానమున నిందుముతి నర్వాంగ వస్హగము కావింపంబడినది. రఘు వంశమున వద్భ్యనిములేదు. ('్వ్రీవర్షన మష్టైానళ వర్ష నములలో నొకటి. అజుడు న్వయంవరమున కరుగుచు కృొదాతీరేమున బుజవత్చ్సగ్వాతమును గాంచెను. నయ దేవుడను మంతి sneer కా వళ్ణతమును వర్ణి ంచి చెప్పును. తృతీయా శ్వ్యాసమున [పియంవదుండు గజా కామమును విడిచి గంధన ల రూవము నొందినపిమ్మలటు వస గాక కు ఇావమొనదవుటకు. గారణమును విపులముగా నెణింగించెను. రభఘువంశమున “మళంగ శాపాదవలేవ మూలాదవాప్త వాననస్మి మతంగజత్వ” మ్మనిశావవృ తాం మూరక నూచింపంబడినది. లామభ్యదుండు శాపమునకు పహాతువైన [వియంవదుని అవలేపమును గూడ వివరించెను.

అజుడు విదర్భానగరము 'చేరునమయమునకు వనంతర్తు వరుదెంచెను. ws చెలిక తఇెలతో శృంగారవనమునకు వచ్చి వుష్పావచయము కావించి పిమ్మట జల।కీడ సవరించెను. పిమ్మట వాగరుచితములె న దున్తులు ధరించి వచ్చు చుండగా నా శృంగారవనముననే విశమించి మంతి సుతుంజెటింగించుచున్న విదర్భానగర విశేవములు వినుచుండిన యజుండు వారిని గాంచెను. ఈ విధముగాం గవిన్వయంవరమునకు ముందే నాయికానాయకులకు. బరన్పర సందర్శనము కలి గించెను. తరువాత నజుండు తనకు నిచ్చేశింవంబడిన శిబిరమునశకేగి విరవాజబాధ ననుభ వించుచుంలజను ఈ సందర్భమున నే మూశ్యాస్త నమయ, వలం ఆఈారకా, చం| దోదయాదులను, నాయికా విరహతాప కీశలోపచార, మదన, చంద, మలయ మారుత, ళుకపికఠ మ మప పం 7గామింపంబడినవి. అనంతరము అల్ల వాలుటయు [పాతస్‌ సూరి వరలు వరలు వర్ణితములై నవి. కవి తృతీయాశ్వానమున నీవిధముగా. |బబంధోచిశముల న పెక్కు వోగనల కవకాశము కల్పించుకొనెను.

అ లఘు వంశమున నీ సందర్భమున కాళిచాసీ వర్ద నగలను జేసియుండ లేదు.

oii

చతుర్ధాశ్య్వాసమున స్వయంవర మందిరమునకు 'రాకవూర్వము నాయిక మైన యిందుమతి స్నాన 'వేపాలంకా రాదులు వర్షి ంపంబడినవి. సునంద న్వయంవ రా గతులెన రాజుల గుణగణములు వించి చెప్ప్పుచుండ నిందువముతి వారి నందిని గడచి యజుని చెంతకరుబెంచిను. ఈ నందర్భమున6౬ గవి నాయికా వఛాయకుల చూపులను భావ గంఫీరముగా వర్షించి యుండెను. న్వయంవరానంతరము రాజ మాలిన నరు బెంచు నజునిగాంచి నగరాంగనలు పొరవశలమున నొనరించిన వివిధ చేష్టా వ్రీశషములను, గాళిదాను చక్కాగా వర్ణించెను. రామభ్ళదుః డీసంద ర్భృమునం గాక యజు6 డిందుమతితో నయోధ్య చొచ్చు సందర్భమున, నచ్చటి (స్త్రీ లజునిగాంచి కావించిన వివిధ చేష్టలు వదించియుంజెను. విచావామునకు ముందు నాయికా నాయకులు స్నాన మునరించిన విధము నతండు విపులముగా వర్ణించెను. కా లిచాను వివావామునకు సంబంధించిన వైదిక |కియలు కొన్ని రఘువంళమునం ేర్కొ నెను. రామభ్యదుండు తన నాండు [పచారమున నుండిన లౌకిక (వెదిక వై వాహిక (కియల నన్నిటిని సమ[గముగా( డఉల్పి యుండెను. ఇందుమతికి. దశ్రి గావించిన యువబేళశము రఘువంశమున లేదు.

అజుండును ఇందుమతియు నయోధ్యకరుదెంచిన పిమ్మట (యులు -వారిని స్నానము చేయించి వోరతు లొనంగిరి. పడు టిల్లు యథో చితముగా ౫ సేయంబజెను. ఇలు లిందునుతి నజుని కడంజేర్చి యరిగిరి. తరువాత నా దంపతులు శృంగార బవోరము తోనరించిరి. తెలుంగు కావగము తండి అజుని యువరాజుగా. "జేయనెంచి రాజధర్మము లువదేశించుటతో ముగియుచున్నది. ఈ విధముగా రామ భదుండు (పధాన కథాభాగము నంతను రఘువంళమునుండియే (గహిం చినను ఎడనెిడ నందులేని వర్ణ నములను జొప్పించి తన కావ్యమును నర్వాంగ నంవన్న మైన (పబంధముగా( దీర్చిచిద్ధను.

ఇందుమతీ స్వయంవరము నందలి (పభానరనము శ్చంగారము. దినికను గుణముగచే కవి ద్వితీయాశ్వానమున నిందుమతి సర్వాంగ వరనమును, దృతీయా శ్వ్యానమున పుప్పాపచయ జల కీణా వివోరములను, నాయికా నాయక పరస్పర సందర్శన విరవా తాపములను, చం[దమన్నా థాద్యు పొలంభములను, జతుగ్ధా శ్వాసమున స్వయంవరాగత రాజకుమారుల శృంగార చేష్టలను, గావ్యాంతమున నంభోగ శృుంగారమును వర్షించి యుండెను. చతున్టాశ్వానమునందలి 229-285 వజకుంగల పద్యములు సంభోగ శృంగా రాత్శక ము లయ్యును అనభ్యతళాకరములు కాక యౌ చిత్యభానురములుగా నున్నవి. మొత్తముమీద నీకవి ళృంగారరన వర్ణనమున గొంత నిగహాము (పగర్శించెననియే చెప్పవలయును. ఈ కావ్యమున వీరఠా[ద కరుణాద్భుత రసము లంగములుగా నున్నవి. చతు రాశ్వాసమున నిందుమతి తమ్మువరింపక యజుని వరించెనను నీనుచే నితర రాజులందలు నొక్కుమ్మడి అజునిందాంకి యతనితో యుద్ద మొనర్చిరి. ఈ సందర్భమున నజుండు |వదర్శించిన పరా[కమ మ[వతిమాన మైనది. అతండునమర్జు డయ్యు నారాజులను జంవక పియంవదుం డొదరమున నొసంగిన సమ్మోహనా(న్ర్రము సాహోాయ్యమున మూర్చితులను గావించి విడుచుట యతని ధీరోచా_త్తతను |బకటించుచున్నది. “*నంకులంబగునట్టి సమర ధరణి నుజ్జులు _వేవులు మాంసాస్థి కేళముల్‌ తతకపాలములు రక్త(నవంతు

ఎమిటి!

అ ల్లెడ ఘోరమై యేనుగు ల్చీనుంగులుగ” (4-178) ఇత్యాది వళ్ణసము వీభత్సమున కిమైశై యున్నది. జయలాభానంతర మజుండిందుమతిని జేరి యా మెకు రాజలోకమును వర్షించిచెప్పు సందర్భమున వీకశ్ళుంగారముల కలయిక గోచరించుచున్నది. “వీర కగీంగార రసములు వెల్లి విలియ నిందుమతింజేరి ఛాతీ పురందరుంగిడని కవియు నీవిషయమును నూచించినాండు. [పథమాశ్వానమున రఘువన వత్యత కతమున నుమ్మలించుట కరుణ రనమున కాకరమై యున్నది. రఘువు దండెత్తి వచ్చు చున్నాండని చారులచే విని కుబేరుండతని కోశాగారమున బంగారుచాన కురియించుటయు, రభఘుజాణ చ్చిన్నకుంభమై యేను(గుగ ంధ ర్వాకా రమును బొొందుటయు నద్భుతరసావవాములె యింవు నింవుచున్నవి. [పియం వదుండు తన శావమునకు. గారణము నెజింగించుచు జల వివారమును వ చించు నందర్భమున. గూడ శృంగార రనము గోచరించుచున్నది. ఈ విధముగా? (బబంధమునం గవి (వధానమైన శృంగారము నేకాక యంగములెన వీరాద్భుతాదులనుగూడ నౌచిత్య శోధితములుగా.6 బోేషపించియున్నా డు.

కవి యో కావ్యమున చాయా సందర్భములందు చితము లె న వర్ణనల నెట్లు (వవేశపెట్టియుం జెనో యిదివజకు6 ెల్పంబడినది. ఈ కవి వర్ణన |పియు(డు. ఇతని వర్ష నలలో6 [గొత్సందన మంతగా లేకపోయినను అవి సం[పదాయానుసారులును గోడొకచో నుదాత్త భావ బంధథధురములు నె నె యింవునింపుచున్న వి. వపథమాశ్వాన మున నతడు కృతిపతి వంశమునండలి పీరులనంద అిని భక్రావ్రద రములతో వర్షించి యుం జను. క్చతిపతిమైన కల్చప్టభూపతి 'చానరూపపళరా[కమాదుల వర్థి ంచువట్లు నత 'జంతో అభిని వేళము |పదరి ంచీ యుంజెను. “సంతత నవనీత చొరంపారంపరి కర్ణ త త్వమ్మున. గన్నకొాదవ” (1-65) అను సీసము తిమ్మన పారిజాళాప వారణమున్న చి కృష్ణ దేవరాయల. బోల్చుచుం జెప్పిన పద్యమును దలంపించు చున్నది. “వరగారుత్మతకూట రఘమూటరు-చి” (1-95) అను పద్యమ యోభ్యా వురమునందలి _ వార్మ్యముల యౌాన్నత్వముతోపాటందలి మృగేకణల యౌాదా ర్యాన్నత్యమునుగూడ (6 జాటుచున్నది. “తముంజూచు విటుల చిత్తముల బాగునసాగు సొగసు నిద్దవువాలుం జూవులమరి”” (1106) అను పద్యము పహారునైన మరునెన మరులుగొలుప(జారి విపారించు నయోభ్యాపురస్థిత వారవిలాసినుల సౌందర్యళోభను జక్కాగా వివరించుచున్నది. వుప్పులావికలను వర్షించు (108) వ పద్య మితర్మపబంధములందువలె శృంగారపు తరుం శెడమీక మిక్కిలి సరనముగా నున్నది. “జిలిబిలి మాటలన్‌ |వియముసేయుచు” (1128) అను పద్యము స్వభావోకి శోథితమై రఘుమహారాజునకు నంతానాభావముచేం గలిగిన యావేదనను ఒక్కగా వెల్లడి చేయుచున్నది. సాధారణముగా ననపత్య తా దుఃఖము యఇయం చెక్కువగా “నుండునట్లు వర్షి ౦కు బడుచుండును. ఇచ్చట కవి యా దుఃఖము రఘువు ద్వారముననే వెల్ల డించి భార్య యాతని ననునయించినట్లు (పదర్శించెను.

అన్నువ మోమున చెలువున్‌

జన్నుంగవ మొనల నీల నమమగు నలువున్‌

నెన్నడుమునంబెను బలువున్‌

గన్ని యమైనాడు నాంట. గానలగనయ్యున్‌ ॥ [2.45]

అ.

అని గర్భవతిమైన పట్టమహిపిని వర్ణించు పద్యము నవాజమై యామె యంగములంగలిగిన పరివర్త నమును | బకటించుచు నత్యంత వ్యాద్యముగా నున్నది. ఇందుమతి యంగముల వర్షించు సంద ర్భమునంగవి కవి నమయములను బాటించుచునే యామె సౌంద ర్యాతిశయము నతినివుణాముగా |బదర్శ్భించెను,

చెలికుచములు దళశ్రములువడి బలసి మొనలు దిఆజి గుడునువడి యొండొకటిన్‌

గెలుచుమది సంధిపుట్టక నిలిచె బరనరము నరుల నెజిం దుల్యమ్చుఅె (౨-72 |

అనుపద్యమున దళములువడి, బలసి, మొనలుదీఆి, ఒండొకటిన్‌ గాలుచుమది, సంధివుట్టుక అను వదములు కుచముల యన్యోన్య వెరిత్వమును జక్కగాం జాటుచున్నవి. (2-78, 79) పద్యము లిందుమతి య్యపతిమాన సౌందర్యమును నివుణముగా వ్యక్తీకరించుచున్న వి.

ద్వితీయాశ్వానమున నయదేవుుడు రాజకుమారునకు బుక వత్సర్వత మును వర్షించి చెప్పుట వసుచరి[శ ద్వితీయాశ్వానమున వయస్యు(డు కావించిన పర్వత వర్ణనమును స్మృతికి చార్చుచున్నది. తృతీయాశ్వానమందలి వన్యద్విపవగ్గ నము (8-10) దానికినీ కాటుకకొండకును గల సంపూర్ణ సామ్యమును జక్యాగాం (బదర్శించుచున్నది. (పియంవదుండు (శ్రీలతోంగూడి మతంగుని కొలంకునం గావించిన జలవిహారవర్ష నమున నంగనల యంగములను నలిల పవన సాధనములుగా నిరూపించిన విధమతిమనోవారముగా నున్నది.

ఊదికొని యా కొలం బెల్ల మోద మెసంగ

నీంది కడ గంటింగాని యా యింతులందు

బద్ద మై పౌనరుక్ష ర (పవృద్ధ మైన

సాందమోవోద్ది తెగనీందం జాల్వనైతి॥ [8. 217

అను నెత్తుగీతి యా గంధర్వుని యవలేపమును లెస్సగా (బకటించుచున్న ది. “గొనబైన వదశకాంతి కుంకుమ పూతగా వరరత్న కాంతి చిత రువుగాగ” (8-87) అను సీసమున నిందుముతి రూపమహిమ యుద్యాన రమకుం దగు గృవోలంక్ళతిగా నుండెనని కల్పి కవియా గృపోలంకరణ సాధనము లామె యవయవముల కాంతి చే నెట్లు సిద్ధించెనో రమ్యముగా. 'జెప్పియున్నాండు. పుపష్పాపచయజల క్రీడా, వర్ణనము అన్య పబంధముల యందలివానినే పోలియున్నను సుందరములుగా నున్నవి. ఇచ్చటి రగడ శ జ్షాలంకార పూరితమై కవికి ళబ్ల (పయోగమున౭గల కెళలమును జాటుచున్న ది. తృతీయాణ్యాసమందలి 91 వ పద్యమున గాథా ంఢ కారము నూర్యుని యపకీర్తివలె నున్న ట్టు వ్యర్థింవంబడినది. ఇందాయపకీ ర్తి కిం గారణములనినుని ను|గ|పభునితో బోల్బుచుంగవి చక్కగా (బదర్శించియున్నాండు. దండి లోకముల వె దండెతి చనుదెంచు శంబరాంతకు సితచ్చ తమనంగ” (8-102)

ro.

అను చం[దవస్ట్యనము నంవలి యు, క్చేక్షులు రమ్యములుగా నున్నవి. చందమదన మలయ వపవనాదులయుపాలంభములందలి భావములు కవి భావనాళక్తికిని భావ గాంఖీర్యమునకును దార్కాణములుగా నున్నవి.

చతు రాశా పానము కాళిదానుని రఘువంళమునందలి “పెక్కు. భావములను బుడికి పుచ్చుకొని యున్నది. న్వయంవరాగత రాజులయు. దరువాత వారజునితో నొనరించిన యుద్దము యొక్కయు వళ్టనములు రఘువంళమునందలఠి వాని కను కరణము లే. ఇందుమతి స్వయంవర మందిరమున కరుడెం చినపుడు రాజకుమారులు (పసారించిన చూవులను, దరువాత నజేందుముతుల చూవులను గవి చాల మునే వారముగా వర్థించియున్నాడు. హృనయగతమైన యను రాగమునకుంజూపులే నూచకము లౌటచే వాని కిక [పాధాన్య మొనంగుట యొంతయు నౌెచిత్య భాసురమై యున్నది. విచావా కా ర్యాకలాపమును వ త్ర ంచునప్పుడు కవి చాల శ్రద్ద వహించెను. అశ ణా నందర్భమున వె వెదెక లౌకిక సీం పదాయములను చేశియా బాూారములను ఒక్కాటికూడ విడువకుండ నమ|గముగా వర్షించెను. విదర్భ రాజు చెల్లలి కరణ మొసంగుట, త ల్లికూతునకు భాతోవపడేశళ మొనీరేంచుట కవి సవాజముగను సం|పదాయ సిద్ధముగను' వర్ణించెను. కావ్యాంతమున వృద్ధిత మైన నాయికా నాయక సమాగమము నరనమును నౌచిన్యవంతమునైై యొప్పారుచున్నది. రఘువు కుమారుని కువబదేళిం చిన రాజధగ్శ మీ "కాలమునంగూడ 6 జాలకులందలును వల్రించి యనుకణము కార్యరూపము నొందింపవలసినదిగా నున్నది. ఈ విధముగా రామ భదుండే వర్ణ నముచేసినను దానిని సర్వాంగ నుందరమును, నవాజమును, వర్హ్య స్వరూప సమ్యు|క్చదర్శ్భకమును, విశడమును గావించి పాఠక హృదయముల కింతింతన రాని యానందమునంది చ్చి యయున్నా (డు.

రామభ| దుడు కావ్యార ంభ పద్యమున విష్ణువు పాలచు?ది కృష్ట భూూపాలుని (బోచుగాతమని అయా శీర్వా చ నమును (బకటించినాండు. ఆ విష్ణువు వతమున అలతి శంపులతాళివలె నిగంతరము [నకాళించుచుండుననుటచే గావ్యమున (బధానరసము శ్చాంగారమని వ్యక్కమగుచున్నది. మూడవ పదము శివపార్వతుల విచవాపామును వర్షించు చుండుటచేం గావ్యమునందలి యిందువు కల్యాణము నూచితమగుచున్నది. 'రామభ(దుండు నంన్య్య్ర్చత కవులను న్తు తించిన యనంతరము కవి తయము వారిని, సోమభఖాస్కరులను, పోతన శ్రీనాథులను, నూరనవెద్దనలను, తాత్నలెన రామ కృష్ణుని అన్న యను బేర్కొని యున్నా (డు. రం[ఛాన్వేమణతత్పరులైన యీ ర్ష్యాళువుల నతండు సాహితీ (దోహులుగా. భావించి నిరసించి యున్నాండు.

ఈ [పబంధమునందలి. పాత్రలలో నాయికానాయక్షులెన యజేందుముతులును గంధవతీ రఘువులును, నిదర్భాధిపతి తజ్జ్ఞననులును, నునందయు( బేర్కొనందగినవారు కవి యజుని పరాక్రమమును, సౌందర్యమును, దయౌా-'దార్యములను, సరనశ్వమును జక్కాగా వర్షించియున్నాండు. కా వాన్టంచమునందలి నాయికానాయక సమాగమ దృశ్యామునుబట్ట యిందువుతి ముగానాయికిగా. గానవచ్చుచున్న ది. విద ర్యా ధిపతి సోదరియందు. (బేమగలవాడు. ; 5 జొ చిత్యజ్ఞుండు అతని తల్లి యిందుమతి కిం గావించిన యువబేశము నర్వకన్యా శిరోధార్య మె యలరారుచున్న ది. సునంద న్య్వయంవరా

వచ.

గత రాజకుమారుల నుచిళరితిని వేదించి తన కార్యమును జక్కాగా ఆజ వేర్చినది. రఘువు కా వ్యాంతమున నజుని కుపవేశించిన రాజధర్శు విశేషములతని ధర్మశీలమును [బజాను రాగమును వ్యక్తము చేయుచున్నవి. (పియంవదుండు కృత జ్ఞుండు. అజుండు తనకు గావించినమేలు తలంచి యాతనికి న మ్మోహనా(న్త్రము నువచేశించుట యిందుకు దార్మా-ణము.

(పకటిత శబ్దబంధ రనభావ కవిత్వ విశేవ-వాసనా

ధిక మతిమంతులె వెలయు ధీరకవీళ్వరకోటికిన్‌ సమ

ర్పకముగ మాధురీగతి( |బబంధ మొనర్చిన నొప్పుగాక నే

రక యొనరించు కావ్యము ధరం బరివోనకరంబుకా దొకో।। [ 1-16]

అను పద్యము రామభ | దునికి( గవితార చన యమెడంగల యభి|పాయమును వెల్ల డిచేయుచున్నది. ఇతని రచన ఛధారాశుద్దిళోభితమును, నిర్దుష్టమును, సం[పదాయానుసారియు, రనవంతము నె యలరారుచున్న ది. ఆతనికి శబ్లాణ్ఞాలం కారములందు మక్కువ యెక్కువ. ఇతని రచనలో ఉ|క్చేత, ఉపమ, రూపకము, అగర్థాంతరన్యాసము, శ్లేష, అతిళయోా క్రి మున్నగు నలంకారములు హెచ్చుగా? గనిపించును. ఆయబ్దపాణివేణిక (2.64) [పకటకరమైన నెమ్మోము రాజ రాజ వైభవము: చాల్చ (2-67) నాతోడంగనం. జూడుమీ (8-40) మున్నగు పద్యము లితని శ్రేపాలంకారపీతికి నిదర్శనములు. ఇతండు శజ్టాలంకారములను వాడిన పద్యముల నేకములున్నవి. “వధికజస స్వాంతపాటన కుంతంబు” (8.88) “పెనుడంట కొనగంట6 గనుంగొంట మానుమప్బొదరింట నవలంట. బోవలే చొ (8-48) మున్నగు పద్యములిశని శజ్జాలంకార _వయోగ(పొఢికిని వనుచర్నితమీది గెరవమునకును దృష్ట్రాంతములు. చతుర్యాశ్వాసమునందలి “లలిశముకుందనీల (శ్రీలందనివొందు” (78) అను సీనమున నిందుమతి గా|త్రము నవనిధాన ఖనితో. బోల్చంబడినది. కవి యా యువమానము సాగ్గకమగునట్టుగా నందు నవరత్నముల నామనుల నిమిడ్చి యున్నాడు. ఇతని రచనలో సంస్కృతపదముల [పయోగమేహోెచ్చు.. ఎడ నెడ నిత(డుదిర్హములెన సమానములను గూడ వాడియున్నాండు. అక్కడక్కడ నీతండు (ప్రయోగించిన కిచకొట్టించు, పింపుణుల్‌ గురియు. మున్నగు తెలుంగు ధాతువులు రమ్యములుగానున్నవి. చతుళ్టాశ్వానము నంతమున నితండు నాగాది బంధపద్యాములను రఛించియున్నాండు. కావ్యమున నీతడు వృత్త వెవిధ్య మంతగాం జూపియుండలేదు. ఇతండు రెండు మూండుచోట్ల దీర్చవచనములను (వాసి యుం జను. అవి ఈ జా ర్యాలంకారమయముల మిక్కిలి పొౌఢముగా నున్నవి.

ఇందుమతీపరిణయ లిఖత్మపతులను గూర్చి యొకమాట. సేటు ఆమైనవ్సు వారొక (పతిని మాత్రమే నాకొనంగినారు. అందు | వాత సరిగాఅేదు. దోషము ల'నేకములున్నవి. తరువాత (శ్రీ) నిడదవోలు సుంద శేశ్వర రావుగారి యొద్ద మరొక (పతికలదని 'యెరింగి వారినడుగంగా వారు దయతో నావతి నొసంగిరి. అందలి చాత న్పష్టముగా నున్నది. అందు మేలరములైన పాఠములుకూడ( బెక్కు లభించినవి. వారికి నా వాద యపూర హక కృత జ్ఞ ఆాభివందనములు. చె లండు

వాద కక

(పతులలో(గూడ గొన్ని లు ప్పభాగములున్నవి. వానిని నే; డు యుంచితిని. వాని వలన కథా[కమమున కెక్కడను భంగము కలుగలేదు. చెకెండు [వతులు పరిశీలించిన పిమ్మటంగూడ నర్ధముకాని భాగములు (వద్యములు సుమారు వదివణకు మిగిలి పోయినవి. వానిని నేను యభేచృముగా నవరింప నవకాళమున్నది. కాని నేనట్టి పనికి సావాసింపలేదు. ఖావికాలమునం (బత రం లంట లభించుచో వాని సాయమున 'నెడ నెడ నిల్చిపోయిన దోషములను, లోపములను సవరించుకొనవచ్చును. వీ_లె నంత వఖకు వర్ద |కమదోవములను, యతి[పాసలనుబట్టి కబ్బ్దదోవములను

సవరించితిని. ఈ సవరింవులు చేయనిచో. గావ్యమును సుఖమా? బఠించుటకే యవకాళముం జెడిదికాదు.

రనవంత మైన యా పబంధమును బరిష్కురించి ము దింవవలెనని తలంచి దయతో నావని నా కొప్పగించిన Ms సెట్‌ ఆ_ర్కెవ్సు డై కెక్ట్ళరుగానుండిన రనజ్ఞులు పరిశోధనా పరాయణులు (కి సీశాపతిరావుగారు. పరిమ్య్మ రణమున నా శెన్నో విధముల సాయము కావించి లల. సాగించినవారు మి[తులు, వాజ్బ్యయమవోధ్యతులు, కళా పపూర్చులు, స్టేట్‌ ఆర్రైవ్సు లోని ఆం|ధ| వడేశ్‌ గవర్న మెంటు ఓరియంటల్‌ మాన్ని స్కి ఫ్లు క్ట ౨ (బరీ అండ్‌ రినర్చి ఇనిస్టిట్యూట్‌ సంయుక్త నంచాలకులు (శీ వడ్రమూడి గోపాలకృన్నయ్యగారు. వారికిని ఈ (గ్రంథ పరిష్కరణ కార్యమున చాకు, దోడ్పడిన యితర మిత విద్వవ్భ్భ ందమునకును వినయవూర్వ్వకములు, వోర్టములునైన కృతజ్ఞ ఆఅావందనము అర్చించుచున్నాను. అము దితములెన యితర గంథములను గూడ (గమ (కమముగా ము[దితములు "కావించి యాం[ధభాపషూ యోవక వూ ర్వాలంకారములు నవరింప నాంధ (వభుత్వమువారిని (ార్జించుచు విరమించుచున్నాను. .'

"మాద రాబాదు దివాకర్ల పోంకోటాటన ధొని. ౨7-2౨-1 9౧2

ఊఆకఅరంతుకతలుకుడకఅటనతమయంలత (హపబంధమూ ఊఆనూాతు దా్హమభఖుదక తు

sels

ఇందుమతిపరిణయ వుం

(పథమాక్వానము

శ్రీలలితాంగి వక్షమునం జన్నుగ6 గెంవులతాళి లీల నే వేశం బొనంగ రంగలరు వేంకట భూమి ధరాధినేత యా నీల ఘనాఘన (పతిమ నిర్మల దేహు(డు కౌరి నిత్యమున్‌ బాలచురీకులాబ్ధి హిమభానుని. గృష్టనృపాలుగ్యబోవుతన్‌.

పద్మవర నుమకర, మహావద్మగృహా, ము కుందసుందరి, కూర్మాం[ఘి, కుందరదన, సీలకచ, శంఖగళ, లక్మి నిధులతోడ. దిమ్మ విభు కృష్ణునింట వర్తిల్పు( గాత.

నరసీజానను. డాదినూక్తులు గుణించన్‌, మౌనిరాట్క_న్యకల్‌ నరనం బాడ6ంగం, దాళి గట్టునెడ భూషారత్న ముల్‌ వొంగంగా తరయౌ శైలజం జూచి నవ్వెడు నుధాధామార్ధ జూటుండు పా ల్బురి తిమ్మాధివు( గృష్టభూవరున కిచ్చున్‌ కాశ్యతెశ్యర్యముల్‌. ధవళ తరస్మేర తరుణ ముఖాంభోజ ధవ లసడాత్మీయ తను విభాగ తారకాంచిత దృగ్వాతాన యౌ హరిణాశ్ని తారకారిని గన్న ధన్యచరిత చం[దకీవర ఫంఛనదృశ మోహనవేణి చం[దమశ్శకల భూషావిశేష మేన. గాదంబవినుల్‌ మెజఅయించు విరిటోండి మేనకాత్మజనాంగ మించు తరుణి భిల్రపతిం గూడి యటులు శొభిల్లు సాధ్వి సర్వమంగళ మంగళాచార మహిత పాలచురి కృష్ణమెదినీవతిబిడౌ జుం దనదు కారుణ్య రనరూఢి మనుచుంగాత.

ఇందుమతీవరిణయము

ఉ. ఊంణట.: జెంది పాల్క-డలి యూరు ల దేలెడు పావనెజ్జ ని దారతి( దం|డి హాయిమని తా(బవళింవం |బపంచ నర్గనం ధారమణియతాయతి నుదారత మించిన దాత ధాత పొ ల్బూరి విహారి గృష్టవిభు నుస్థిరుం. జేయు. జిరాయురున్నతిన్‌ .

సే. అవని నాద బహ్మ మౌతానె తనయట్ట వీజియం బలికించు జాణ యనంగ గడలిరాయని కూతు కన్నునన్న మెలంగ. (టోడయె తగు వెద్దకోడలనంగ నహశాకృతుల( జతువ్షవ్షిక ళ లొల్వం గొలువుండు రాజనగుణ యనంగ రనభావ భావుక రననా[గ మండప స్థలులవె నాడు నర్తకి యనంగ తే. గి. దాన సారనధారానమానమాన సయ సారన్వతోదార నివిడకీర్తి మూర్తియెనట్ర మెజయు నమోఘవాణి వాణి పాల్చూరి కృష్ణభూవరుని మనుచు.

మ. అనుగుందల్లి నిజాంకపీఠమున నెయ్యంబొప్ప. గూర్చుండి యొ య్యన చన్‌|దావుచు దాతభాగమగు నంసాాగంబునన్‌ జేర్చి య క్రనందుండంబు నిగిడి మౌళిజలమెల్లన్‌ బవీల్చి పాదాభిషే చన మోదద్యయి గూర్చు విఘ్నపతి నంచల్రీల, గీర్హించెదన్‌.

పీ వేత మింత గదల్ప నూత మార యనంగ నీరేెడు జగము లట్టిట్టుం దిరుగు హుమ్మన నుజ్జూ6త లూ6గు నజాండాళి స్థావర జంగమాత్మకము గాంగ గరుణావలోకనాకర్షణ విద్య యౌ సకల దిక్పాలకనికరమునకు నముఖాయటన్న నెచ్చట నిల్చునో యక్ష గంధర్వ కిన్నర గణము కందు తే. గీ. జాగదీ దృగ్విధాత్మీయ నముచితైక నిగవానుగవోదిక! నిఖిల నుగుణ హేలల నటించు నూూతవతీశ్వరుండు కూర్మి నిష్టారనమి తి( జేకూర్చు(గాత. S—4*

కం.

em

జడ

ఇందుమతిీపరిణయము 3

తోడనే |బహ్మ వేతయన దూరగుమేనును! వర్ణముఖ్యతం గూడ జే నెందొల్రి శతకోటి |వవిన్మరమైన కావ్యమున్‌ వేడుకనే బుషీం[దు(డు భువిన్‌ గవిరాజికి సత్కవిత్వమున్‌ టోడతనంబు( గీర్తియును బొల్పుగ నేనతనిన్‌ నుతించెదన్‌. 9

వేదము లీరెండుగ. దా.

బాదుకొలివి చిక్కు_(దీర్చి పంచమవేదం

బాదరణ(జేసె నాఘను

వేదవ్యానున్‌ భజింతు విద్యాభ్యానున్‌. 10

రఘువంశకర్రయై రంజిల్డు కవిరాజు నెమ్మి పేరు వహించు నమ్మనీషి

మార్గణ భవ్యనామము.దాల్చు ధీశాలి ననఘతపోనాము డైనవాని

నర్భసమ|గతాఖ్యాతి( గాంచిన ధన్యు బుద్ధ్దీిశుభప్రౌడి( బొదలు బుధుని

వైరనేని చేరిత్ర వర్ణించుకోవిదు హరుకల్మి పేరం బేరై నవుణ్యు

* సాహితీసార సా|మాజ్య సార్వృశ్రాము

అనంగ మజియును గలుగు విఖ్యాతయశుల. గావ్యనాటక లనదలంకార కృతుల. గృతుల వినుతింప6 గలండె వాగీశుండైన. 11

భారతభారతిం దెనుంగు. బాళికిం జేసిన నత్క-వీందులన్‌

ధీరుల సోమభాస్కరుల ధీనిధి బమ్మెరపోతనార్యు శృం

గార మనోజ్ఞ నైషధ వికన్వరతాకరు.డైన ్రీవరున్‌ నూరపరాజుం బెద్దనంగ శోభిలు పెద్దన నెంతు నెంతయున్‌. 12 మామక నవ్యకావ్యము సమంచిత మాధురి సాధురీతిగా యామకృత [ప్రబంధ రచనాయత పాక చతుర్విధైక వా

రా మహి మోజ్జ్వ్యలాఢ్య కవితా ఘనతామహు మత్పితామహాన్‌ రామయ రామకృష్ణ కవిరాజు. దలంచి నుతించి | మొక్కైెదన్‌ 19 తదను నంభవమణిని సుదక్షిణాప

రిణయముఖ కావ్యరచనాధురీణు నం|ధ

కవికదంబములోనం |బక్యాతింగన్న

యన్నప కవీందు ధీసాందు నభినుతింతు. 14

1. యనుదూరగుమేనికి. వీ. సిద్ధం ఏ, వారికి.

ఇందుమతీపరిణయము

ఊహాలునేతు రెందయిన నొచ్చె మొకించుక లేడె యంచు ని ర్మోహమననుు_లె మదిని రోనము నీనునె వూన్తు రార్యనం

దోహము భాతి రీతి రనధోరణిం జూతురె యా సరస్వతీ

(దోహులు వారి బేరుకొన దోనము రాజనభాంతరంబులన్‌. 15

(పకటిత శబ్దబంధ రనభావ కవిత్వ వి శేషవాననా ధికమతిమంతులై వెలయు ధీరకవీశ్వుర కోటికిన్‌ సమ ర్పకముగ మాధురిగతి( |బబంధ మొనర్చిన నొప్పుంగాకనే రక యొనరించు కావ్యము ధరం బరిహానకరంబు గాదొకో. 16

అని యిష్టదేవతా నమస్క్బృతియు నుకవి వురన్మృతియు. గావించి యేనొక్కు మహా[ప్రబంధంబు రనగంధథధగంధిలంబుగా రచియించు సమయమ్మున. 17

తన ధరాభరణ సంధాబంధురోన్నతి చ్మకీశ్వారునకు విశ్రాంతి యొనంగం దన మహాభానునంతాన భాన్ముశేణి దర్పితాహితమదధ్వాంత మడ6వ. దనయశశ్చందికల్‌ దశదిశావూర్జత. గవిచకోరముల యాక ండ్లు దీర. దన నిరంతర దానధార లంభోధికి నిత్యకల్యాణముల్‌ నిగుడంజీయ.

. (బబలు జనులెల్ల నుతిసేయ6 బంటవంశ

కలశవారాశి విన్ఫుటీకరణరమ్య పార్వికాంభోజ వనవైరి పాలచూరి తిమ్మనృపచందు కృష్ణధాతీ విభుండు. 18

వెండియు [దుహిణాండకరండ మండనాయమాన మానిత సాం[ద చంద చం[దికా వీచండిల డిండీర వుండరిక శ్రీఖండ ఖండేందు ధర కుండలీం|ద శరకాండ నిజకీ ర్తి లతాంత గంధిల హరిత్కాంతా కచాభోగుండును, భోగ్యభాగ్య నుశీలుండును, నాసీరనంచరతురంగ ఖురవుట పాటిత భోట లాట వరాట కోంకణ ేంకణ చోళ మాళవ నేపాళ పాంచాళ గౌళ బంగాళ భూపాల కిదిటకూట చిరత్న రత్న నికరుండును, రాయవేశ్యాభుజంగ బరుద్యవకరుండును, వేంకటేశ్వర

ఇందుమతీవరిణయము 5

కరుణాకటాశవీశాసాదిత నకలసా[మాజ్య ధౌరేయుండును, కేళాది రాయుండును, వానరకరబింబాడంబర విడంబి నిజభుజాదండమండిత [వతాపాటోవ తావిత!, (వతిపక్షభూపాల సాపహాసిక వాహినీ మండలుం డును, జగనొబ్బగండాంక నృపాఖండలుండును, మండలా[గ జ్మాగ్యత్పభాంద్‌భూత పరివర్ధిత రాజశేఖర శేఖర మకుట రత్నరాజినీ రాజిత విరాబిత వదాంబుజోద్వేలుండును, గాయగోవాళ బిరుదా కీలుండును, భోజరాజరారజ్యమాన నానాకళావిశాలుండును, గుర్దరీ ధట్టవిభాళుండును, నలనహుషనాభాగ భగీరథ[పముఖ పురాతనధరాత లాధినాధ యూధనరననద్దుణ [పకాండ ధుర్యుండును, మీనరగండాంక వర్యుండును, కామినీజన మనోవంచనా పంచబాణుండును, విద్వజ్ఞనా వనధురీణుండును, నిరంతరాచరితనానావిధానూన దానధారానమెథి తనదీకళ|తుండును, తీపనూరి గోతపవ్నితుండును,చి (తచరితుండును, తిమ్మభూపాల రత్నాకర రాకాచందుండును నగు కృష్ణధరణీ దేవేం[దుం డొక్ళ_నా(డు దుర్మంతి మంత తంత భేదన గరిష్ట నీతివిద్యాధురంధర యుగంధరసమాన [పధానులును, మానసీయాపార శార్యధౌరంధర్య ధైర్యోద్భట భటపటల జటిల చటుల సేనానాయ కులును, వీణావాదన |వవీణతాతృణీకృతవాణీకులగు వైణికులును, బాణమయూర మల్తణ బిల్హణ [ప్రముఖ ముఖరితక వితాహంకారధిక్కార కృచ్చతుర్విధ కవిత్వ తత్త్వ (పబంధ నిబంధన బంధుర కవి సింధుర సందోహంబును, హృదయానంద నంధాయక గాయకబృందంబును, పురందర వురనుందరీ సౌందర్య కందళిత లలిత బిబ్చోకవతీ వతంన చయంబును, అనుజ తనుజ గురుబాంధవా[ శిత సామంత మి్మితజనం బులును బరివేష్టి ంప గాంచన (వభాంచిత నభామధ్య రత్నాసనమ్మున నుఖాసీనుండై సౌవిదల్హక సాహోనినాదమ్ములును, వందిజన కీర్తనం బులునుం జెలంగ. బేరోలగమ్ముండి. 19

మ. నను శ్రీరామ పదాంబుజాత యుగళీ నందద్ద్విరేఫాయమా న నిజస్వాంతు. దెనాలివంశమణి సన్మానంబు మీఅంగ ర మ్మని కారుణ్య సమ[గతన్‌ బిలిచి భోజాధీశదధిశారి యి ట్రనియెన్‌ బూర్యకృ్ళతి పనంగ మున నత్యానంద సంధాయియైై. 20 గీ రామభ|[దకవిం|ద : వీరఠచనం?( దనరు

ధీనుతంబైన యిందుమతీ పరిణయ

మంకితంబుగ మాకు ని మ్మనఘమైన

కృతినిగా కందు తెకతేర కీర్తి కలదె. 21 1. పాటిత

6 ఇందుమతీవరిణయము

సే (పౌఢి మీపెదతాత పాండురంగాది న త్క్పుతుల. జేసెను రామకృష్ట సుకవి యనుజు. డన్నప్ప మీ పినతాత రచియించె. బరంగ నుదకిణా వరిణయంబు మీ తాత శ్రీగిరి చాతురీ విఖ్యాతి (శ్రీశైల మాహాత్మ్యక్ళతి యొనర్చె గడిమి మీ తండి యిమ్మడి రామక్ళ మ్టైర్యుం డన గీర్తింగనె సంస్క తాం్యధములను తే, గి. వారలను మించె మీయన్న వీఠరరాఘ వాఖ్యకవి సర్వకవితా మహత్త్వమునను నిన్న నూచాన నంతాను నెన్న (దదమె (పొజ్ఞహృ దయాబ్దరవి రామభ్యదసుకవి. 22

వ. అని వినయంబు మీర ఘనసార తాంబూలంబు జాంబూనద పాతం బున మణిరమణీయ కర్ణభూషణ విచిత చ్నితాంబరాది [పళ న్తవస్తు (పదాన వురస్పరంబుగా నొనంగిన నామోదమాన మాననుండ నె కృతిపతి వంశావతారం బభివర్ణించెద, 28

నీ నిండు చీకటి దిండి నిగ్గులగ్గల మీను చూపుల జలివేండిం జూవువాండు తనుడాయ1 వేయంచులను మించు కత్తిరే _దైమ్మ రిమూ(క హరించువాడు మిసిమి మీంగడపాల మేనుగాంచిన కల్మి యొయ్యారి పేరద నొప్పువాండు మగని యొందల మెట్టి మన్రైజుంగని యాడు బుడుత.( గాంచిన తమ్మియడుగువాండు లే. గి. వలపు నలువగు నామంబువా(డు చెవుల మొనలి వాపోయంగుగవి మినమినల వాడు జాళువావటు మెయిందాల్ప:(జాలువాండు వెల్లదీవేలు కరి మేను వేల్పుజేండు 24

తే. గీ. ఆరమాజాని వదసీమ నవతరిల్రి [తిజగతీజన నుకృత వర్ధిత నిజాంగ దురిత గణభంగ గంగ 'సైందోడుగాంగ నద్దుణఖ్యాతి నాలవజాతి దనరు. 25

అంద ంకపతాడా నాతల.

1. తనునయ. ౨ చా పొంగళుల.

కం.

కం,

కేం

ఇందుమతీవరిణయము 7

అట్టి చతుర్ధ గో తమున నంబుధినేతకు. జం[దు6 డోలిమై. బుట్టు విధంబునన్‌ భువన పుంజము రంజిలి పొంగ నత్కళా ధట్టమునన్‌ బుధాబ్ది జనతానయనోత్పల మోదహేతు వె వుభైను రామభూవిభు (డు (పోడలు మండలనాధు(డౌననన్‌. 26

కౌశికానుగతినె కళల 'వెక్కుువ6 గాంచె ద్రీవధోద్యోగంబు(జేనె( గాని తాంజిరంతన ధర్మ మోజయే చెలుపంగ నతనుగుణస్ఫూ ర్తి ననునరించి లోకైకవిఖ్యాతి చేకూరునని కాదె వనుల( బుణ్యజనాళి( దునుమ( జనుట యల విఫీషణు( బిల్చి యిలతేనిం జేయు సత్వనంపన్న్నతా సరణీ కెలుక

॥ వరతపోనిష్టందాం జేయవలె నటన్న

నియమమే" వూర్యదేవేశు నిధన మొంద( జేయుటని రాముందెగడు నూర్జితగుణావ్రి- జాలచురి రామ మేదినీబాలశౌరీ. 97

అవ్వనరాశివేష్టిత ధరాధిపచకి. కుమారరత్న మౌ చెవ్యవిభుండు కేళఠిమెయి. చేంగరవాల్‌ ర్ఫుళిపించినంతనే నవ్వుచువచ్చు యక్షసుతు నాటికి! [మొక్క_ంగంజేయు రంభమే ల్చివ్యకు(జేరు వైరులకు( జేకులునే యిటువంటి వుణ్యముల్‌. 28

ఆరామవిభుని చెవ్య

ఇయ్మారమబణునికీ ర్తి యెంత జంత దలంవన్‌

శారద నెౌందల మొట్టున్‌

సౌరకరిజా జెంపంగొట్టు శశినెద మెట్టున్‌. 29

ఆ చెవ్వవిభు కుమారుడు

యాచక ఖేచరుండు వై భవాఖండలు(డై

భూచ|కమేలె శార్య

[పాచుర్యనిరూఢి లింగపార్ధివుం డెలమిన్‌. 80

నాలతికి.

ఇందుమతీపరిణయము

ఊఉ. వువ్వుల వింటిదంట యొజవున్‌ దరపుకా నెఅసోయగమ్ము చే. గవ్వడి నెవ్వడికా గెలువ(గాంచు నవ్మకపరా[కమంబుచేం గవ్వపు గట్టుగుట్టు కలంగకా జెలంగుకా దగు ధెర్యరీతిచే( జెవ్వమహీం[దు లింగనవశేఖరు నెన్నందరంబి యేరికిన్‌.

క. ఆ పాలచూరి లింగ

ఇయ్మెపాలకమణికి వెరిగజగణ నృణికిన్‌ దీవిత తత |వతావ

(శ్రీ వుష్క_రమణికి నెల్హనృవతి జనించెన్‌.'

సి. భదతేజమ్మున. (బబలి జిష్టు బలంబు( దజిమి తత్కీర్తి నుధన్‌ హరించు వివిధధారల మీటి విదిష ద్వివినాట ఘన రసాటవరాంగకములు చించు. బెక్కు_చాయల మించి భీషణాహితభోగి రాజవిగహము ల్ముగత నగల్చు శితముఖోత్కర్ష్జావిజ్బృంభితంబై విష ధ్యాలయ శబర చోరా!ళి నడంచు . గీ. నహహ దుర్వార గర్వధూర్వహ విరోధి గణ ఘనాఘన పవమాన కలితఖేల పాలచురి యెల్ల ధారుణీపాల పాణి భరిత తరవారి భీకరగరుడమూరి..

* గి. ఎలబం..లు రంజిల నెలభూమి అణ ధు త ౫ పాలు డాతండు జంగల బనవి విభుని తనయ భావమ్మ వరియించె వనజనాభు. డా మహాలక్ష్మి. బదిణయం బైనకరణి

మ. ఒకచో నిశ్చలమానసాంబురుహ యై యుండంగ. దానేరదొ క్కొ_కచో(జిన్నె ల(జూవు జూచు జను లొహో మేలుమేలంచురా నొకచో బంధులు జూతిసీతి గలదే యూహింపంగా లచ్చికం చకలంకస్థితి భావమాంబ నగు నెల్హాధిశు నద్భార్యయె.

1. భోగాళి. 2. బడన,

81

లి2

88

84

ఇందుమతీవరిణయము 9

మహా(నగ్ధర: ఘను. డా యెల్లత్ని తీశాగణి విలసిత' రేఖానిరూడిక౯ా నదీరా

ట్రనుజాతారత్న మోనా( దగు వరకుభ నందా।తి భావాంబయందున్‌ దనయున్‌ గాంచెన్‌ సమంచద్దరణి హరిణనే తా మణీధుర్యతోద్య ద్దన బాహాఖడ్ల తేజో ధరిత తపన సనంకాళు( గృష్టక్షితీకున్‌ . 96

ఓవికగల్లి బాల్యమున నుండియు గో|తము నుద్ధరించు లు ల్వాంవు 'సేమా[శిత[వజ వివర్ణనయత్నము ధర్మాజాత నం స్థావన కార్యమున్‌ గని హౌనరగిన పాల్చురి కృష్ణ భూవిభుం షె వగిదిన్‌ ధరితి గణియించిన. గృ్టుండ మాటలేటికిన్‌. 97

విమతు లాతని[మోల విఆిగి పాజులె కాని విలు గెలుంగ(డు రణోర్వీన్థలమున సుదతు లాతనిచెల్యు జూచి చొక్కుటెకాని చూడండు పరకాంత సోయగంబు సుజనాఘ మతని సంస్తుతులు సేయుటె కాని యాత్మస్తుతుల కాత( డనధికారి కోరినట్టత( డర్ధికోటి కిచ్చుటె కాని "తాను గోరడు పదార్థము బరాథ్థ

. మనంగం గర్జాటలాట చోళాం[ధ పాండ్య

చేదికేరళ శకపారసిక నృపాల సభల నుతింగాంచె నెల్లభూజాని నుతు(డు కీర్తితోదారగుణ హారి కృష్ణశారి. 88

కీలిటువంటి వింత నృవకేనరి పాల్చురి కృష్ణ మేదినీ పాలకుండాబిరంగమున. బాణి. గృపాణము(బూన విదిష జాల విలోల జీవధన సంతతికన్నను మున్నుమున్నుగా (వాలు? దదంగనాంగగత రత్నవిరాజిత భూషణావళుల్‌. 89

అతండు. 40

మండలనాథ సౌం|దమణి మండనశస్త సమస్త మనకో త్ధండన చండతాండవ విధాన విచండిల మండలా, గు(డా కొండపలీ విభుండు రణకోవిదు.డై తగు వెంగళకత్న్షమా ఇండలు కూర్మివు తిక జగన్నుత మానవతీశిరోమణిన్‌. 41

1. బల్వేవు

10 కం.

కం.

కం,

కం.

ఇందుమతిపరిణయము

వేంకటమ బెండ్లి యయ్యెన్‌

శంకరుం డగజన్‌ వరించు సౌశీల్యమునన్‌ తొంకముగC గృష్టవిభుండా పంకజనే[తన్‌ నుతింప ఫణిపతి వశమే.

ఆ కృష్ణవిభుని రెండవ

కోక నని లక్మమాంబ కులశీలగుణా సోకత నిచ్చలు6. దెగడున్‌

శ్రీకాంతుని కాంతనజుని చిగురుంబో(డిన్‌

కులశీలమ్ముల వన్నెవాను లొనరం గోపంబు నా!నెట్టిదో చలమేలాగున నుండునో యనుచు నిచ్చల్‌ నజ్జనుల్‌ మెచ్చంగా నిలవేల్పుల్‌ తగువేల్పులంచు( [బియుండే తూడు నాపాలికం చలరున్‌ బాల్చురి లక్షుమాంబ హితనిత్యానంద సంధా[తియె.

ధీరమతి కృష్ణభూపతి

హారిగుణకదంబ వెంకటాంబవలన గం

ఖీర వితరణుసిం దిమ్మమ

హీరమణునిం గనియె వార్థి హిమకరు వోలెన్‌.

నెమ్మి మీఅంగ మతియు లత్మమ్మవలన నెల్లభూజాని వరదధా(తీశ చందు నారినేం|దుని( దిరుకామ భూరమణుని( గనియె హరినాల్లు వర్ణము ల్లనినరితి.

వారలలో న్యగజు.డై

ధారుణి విలసిల్దు. దిమ్మధరణీవిభుండున్‌ హారక్షీర సార

శ్రీరమ్య విశాలకిరి జిత సిత కరు(డై.

గడిమన్నె దొరలంటోం గదిమి తత్పురములే య్మగహారములుగా నలవరించె నవలి దేశాదీశులనుచు కవృములెల్రం. గొల్హగా యాచకకోటి కొనలా

1. నాక. ఏ. నార,

42

48

44

45

46

47

ఇందుమతీవరిణయము 11

స్థలదుర్గ జలదుర్ల శౌలదుర్లంబులు సాధించి యం దాపచయమునుంచె విజిగి! రుకిల్రన( కాలు విమతుల వీవులకి కరఖడ్ల మున జయాంకముల నునిచె. తే. గీ. దనదు మీనరగండ విఖ్యాతినామ మిరుదమున కని బిరుదులు కియిదు సేసె. కాలచురి కృష్ణ ధారుణి పాలనుతు(డు భవ్యగుణహారి తిమ్మ భూపాలకౌరి. 48

సీ. విమతుల కోటలే విభుని లగ్గల ముమ్మ రమ్మున కినుకల బొమ్మ రిండ్లు గడిమన్నె సీమలే గండరగండని కడి6ది ధాటికి దమకము బయళ్లు (పతి భటాంగంబులే వటువి|కమాకరు మహితాసి కన(టి కంబములగములు పరరాజదళములే (పాభవోదీర్డుని గాటంపు మొనలకు లేటికదువు తే. గీ. లతండు పొగడొందు రాయవేశ్యాభుజంగ గాయగోవాళ జగనొబ్బగండ ముఖ్య బహుళ బిరుదాంక నముదయభానురుండు పాలచురి కృష్ణవిభు తిమ్మ పార్థివుండు. 49

ఉ. ధారుణి నప్పు లిచ్చుకొని దాచుక మూలనిధాన బృందముల్‌ వేశాక పూటకావుం దవిలించుకోవ పత్రము వెంట జట్టిగా నేరికి గోమటీవులుగనిచ్చుక వదాన్యుల నెంచనేల "పా ల్బూరి విహారి తిమ్మనృవ సోముండు (టోవంగ నర్ధి కోటికిన్‌ . 50

సీం బల్రిదుండై ధా|తి( బరిపంధికోటుల నెల్చననసిం జీరె నెల్లకారి యరుదయా:ః6యన బంధువరుల నాశితులను వరదయారతి. |బోచె వరదవిభుండు నార్తితన్‌ బేరుకోనాలించు రక్షిత వారణేం|దు(డనంగ నారనేందుం డే మానవతియెన నేమితన్‌ గామింవం గామించుభువి6 దిరుకామవిభు(డు

1. జెధరి. 2, మెల్లన. శి. కఇంవుల. 4. దరువించుక. 5. వారికి...వచు). 6 యరుగనాం

12

తే. గీ.

ఇందుమతీపరిణయము

నల చతుర్విధ వురుషార్థములును టోలెం

కాలచూరి వరాన్యయాభరణు అగుచు(

గలిగి రారూఢి లక్ష్మమ్మ గర్భమునను

లీల మోదాబ్ది( గృశ్షేయ్యదు. డోలలాడ. 51

వాదిలోన. ద్‌

జాగరూకత. జక సంరక్షణా పేక్ష కంజాత వికచతాకర చతురుండు! సౌహారమున వినిశ్చల దయాశీలత ధ్మాతి. బారావార తల్లజుండు శాశ్వతో జ్వలభూతి సర్వజ్ఞతావ్రిని ర్లంధి తై క్షవకాండ కార్ముకుండు దానకళారూఢి. దతకళా వి|శాంతి రోహిణీ గహినీ మోహదుండు

. తేజమునను గభీరత ధీరశార్య

కోభనాకారముల వారి నూటి మించు పాలచురి కృష్ణధారుణీపాలు కూర్చి నందనుడు వెదనారాయణ పభుండు. ధ్‌లై

అంత. 54

తిమ్మనృపాలుం డాత6 డగదీరుం డుదారతం. బద్దెపూడి వం శమ్మున కాద్యుండై నకల నద్దుణరత్న పయోంబురాశి యె నెమ్మి జెలంగు నెట్ణ ధరణీవతి వు తిక వద్మనేతనున్‌ గొమ్మలమిన్న లక్ష్మమను గూరిమినుద్వహమయ్యె నెంతయున్‌. ర్‌ల్‌

ఆ లత్మమాంబవలనన్‌

బాల చురికులమ్ము మిగుల బావన మగుచున్‌

జోలింవ: బాలుపొంగిన

లీల నముచ్చయత వర్ధిలియె. (బజలెన్నన్‌.కి 56

ఆ పత్మివత యన్న వూర్ణాంబ యనంగ

లీల దీనుల రక్షింవ దెలువారు కూర్మి యెట్టిదొకాని యాకొన్న వారి మోము జూడదు కన్నతల్రేమొ యనగ. 57

1. కరుండు. 2 లెల్లన్‌.

ఇందుమతీవరిణయము

శీతలాబ్దానన జీవి తేశ్యరుభ క్తి సీతలాగున( గొల్బు చిగురుందోండి నత్యవతీ సామ్య నవహాధర్మ చారిణి నత్యవతి యగు నిశృలహృదబ్ద తమ యంతివురము కాంతల కెబ్ప నెచ్చెలి దమయంతి విఖ్యాతి. దనరు గరిత యననూయ బుద్ధి యేరాం[డ( [బోవంగనేర్చు నననూయ యనంగ జన్నలరు సాధ్వి

. మానమే భూషణము వర్తమాన నతులు

దాన దాక్షిణ్య నుగుణ సంతానములను సాటియే యన. దిమ్మ భూజాని కరుణ అలన లక్ష్మమ్మ మను నాదిలక్ష్నింబోలె.

ఆ దంపతులకు గలిగిరి కీదయితాంశమున రామకృష్ణులన (శితా హ్లాదు(డు కృష్ణ మహీవతి

యాదిమనృవవిభు(డు నారనావని విభుండున్‌.

వారలలోవల. గృష్ట

ఇ్య్యూర మణు(డు మంతు ౩క్కె_ కర్ణాటీవ కీరుహభఘన ఘనసార

తారయశ'ః కాంతి ధవళిత దిగంతరుండై.

శ్రీకర బాంధవానీక రతాది కా సోక రమ్యగుణ రత్నాకరుండు గాయకాఖిల కవినాయకా వ్ర సుధీని కాయ కాంఖుళి [(పదాయకుండు సర్వ నర్వంనహా ఖర్వు ధూర్యహాతాతి నిర్వాహ నిందిత శర్వుశరుండు గంధాంధ పరివంధి సింధురానురగర కంధర ద్చావొసి బంధురుండు

జ నవనయోగ్య వభాలనదృవనరాజి

గేవాలీశంఖ మర్దళ కాహళీద్ధ రవ హరిద్దంతినిభ గజనివేవ హయు (శు వివ్షువిభవుండు పొల్చురి కృష్ణవిభుండు.

13

586

60

61

14

oe

ఇందుమతీపరిణాయము

పసిడి తీవెనఖాను వని పరుంజు విభాళి వటునటాజాలంబు భాతి దనర రవలబ|లవళి యారవ విధ్యాపథ మించి వేంటాడి గుండియల్‌ [(వీలంజేయ శ౭ిరేక జోకయౌనికితభార( జేలంగు నలుగు దంహైభీల మగుచు నలుగ రుళివించు నెడమించుసాంద [(పకాశంబు (ప్రవిచలజ్జిహ్వూ విభమము దెలుప

- బాలచురి కృష్ణ ధారుణీ పాల చం[ద

హోానకేసనది తమివేంటలాడు నెపుడు సంగరోద్వి మహావనస్థలుల యందు. బరబలానీక కుంథికుంభములకుఅికి. 62

దీనుల మిితబాంధవనుధీ నివహమ్ముల భృత్యకోటులన్‌ బూని సమ్మగసాదరత(( బోచు నభీష్ట ఫల పదాయియె దీనుతకీర్తి పాలచురి తిమ్మని కృష్ణ విభుండు సప్రసం తానములం (బసిద్ధింగను ధ్యాతింబునఃవున రాత్మ మోదియి!. 68

అగహారము లెన్నియైనను జేసి భూ దేవతాతతి. [బోచె రీవిిదనర బహుతర గోపుర ప్రాకార యుతముగా నిల దేవత్మాపతిష్టలు ఘటించె వడుగులు 'పెండ్రిండ్రు వలయు గోదానముల్‌ చేసె దానము లెల్టంజేనె మశియు వరతటాకములు [తోవలనో౭లితోంపులు (పపలు నెయ్యెడలను గ్పృప నానర్చెః:

= గృతులు గైకొని నత్కీర్తి నతిశయిలైెం రూ జా యం

(గజల ముంగొంగు వసిండియై (ప్రభుత మించె విద్యమాన నృపాళిలో వేరుసాటి పాలచురితిమ్మవిభు కృష్ణ పార్థివునకు.

1. రంతమాదియై. £2.సాలి.

ఇందుమతీవరిణయము 15

సే. సంతత నవసీత చౌర్య పారంపరది కర్మతత్త్వమ్మున. గన్నకొదవ ఘాషయోషో నమాశ్లేష న క్షమనీష ధరం _బవర్తించిన పరునందనము (బాహ్మణీదత్తాన్న పారణాదరణనం పన్నమై యడరి వైకొన్ననింద యంధక|పకర నిరంతర సాామాజ్య గురుతరంబై యాముకొన్న రట్టు . గీ. పరిహరించంగం దలంచి గోపాలకృష్ణ డఖిల నదుణముల వెలయంగం. బాల్చు రీకుల పయోంబురాశి నుధాకరుండగు తిమ్మవిభుకృష్ణుండై ధరి తినింజెలంగె. 65

ఒదిగి మూలల(జేరి మదభరం బెల్లను (వీలి దిగ్గంతులు కేలు మోడ్చె వనముల. దనదు జీవన మెల్రంగడుపుచు మొగతీసి కమఠంబు ముచ్చముణింగె వెక్కుధాతువులందారొక్క_తీరై గిరుల్‌ ఆెక లల్హాడక తిచ్చవడియె పవనమానుచు గూఢపదవృ త్తిచే( బైట జరియింవతేకహి శిరనువంచె న. స్థిరనిరంకుశ వృత్తి లో జేవమెజయు- నవరుష్థితి కడు తిన్ననైన కడ 0కే దలరి పోల్చురి కృష్ణధరాధినేత తన భుజాదండమున ధరితిని ధరింప. 66

మాలికా డోలికా ......*.. కేళికాలోల మరాళకాంతి. దరుణామరాగమత ల్రికావల్లికా మల్లికానుమగుచ్చ మంజుది ప్తిం బాండురాంభోరుపా మండలాఖండలా ఖండ లావణ్య వేదండనుషమ నిందుకాంత (పతానేందిరా మందిరా నందిరా...... జితశంఖ నవ్యలక్షిం

1. నడక.

16

తే. గి.

ఇందుమతీవరిణయము

దెగడు జగడించు నగుంగొాంచెముగ ఘటించు దారుకా! యోధనాంగణ స్ఫారవైరి వీర వరగర్వ గాఢాంధకార హోర లోలతా భాస్క_రత్‌ [పతాపాలవాల పాలచురి కృష్ణ ధారుణీ పాలకీర్తి.

గుణరత్నాకరు. శాకరంబు దయకున్‌ గుందేందు మందారవా రణదంతద్యుతికీ ర్తి నంగరకళారామావతారుండు దో మణితేజోనిధి నర్యబంధుజనతామాన్యుండు కృష్ణ ప్రభుం డణిమాద్యష్ట విభూతి నిర్ణిత ధనాధ్యక్షుండు భూమండలిన్‌.

విష్టుపదాంబుజోజ్జ్యల నవీన మరంద రనవపాన వ రిపు మధువతో త్తమ శిరీష నమ్మవతిమాన మాననున్‌ వైష్ణవ ధర్మలోలు ననివారిత శార్యునిం బాలచూరి మా కృష్ణవిభున్‌ నుతింపంగలరే నురదేశిక శేషు లేనియున్‌.

. తిరుమల శ్రీనివాసాఖ్య దేశికునకు.

[బ్రబల షడ్డర్శనై క పారంగతునకు (శ్రీవరాకారునకు.( |బియశిమ్య(డగుచు భక్తి చిగురొత్త. గృష్టభూపాలుండలరు.

దానయశంబులన్‌ |బబల ధైర్య గభీర పరాకమంబులన్‌ ధీనుత సత్యధర్మముల దీనజనావన నత్క్భపారతిన్‌ శ్రీనిధియైన కొండవలి సింధునుధానిధి మాచభూవిభుం డానతరత్నరాజి మకుటాంచిత పాదుండు భూపమాతుండే.

ఆ మనుజాధిపవర్యుండు హైమలకాతన్వి'పేరమాంబయు నోముల్‌ నోమికను కృష్ణమాంబను

భామామణి గృష్టవిభుండు పరిణయ మయ్యిన్‌.

నతులలో సౌభాగ్యవతులలో నిజబంధు తతులలో విఖ్యాతిందనరు పోడ

దానంబు [పియుని నన్మానంబు ఘనమైన మానంబు గలయట్టి మాన్యచరిత

1. రామణీ.

67

68

69

70

Ti

72

ఇందుమతీవపరిణయము 17

'సేవించివేల్పుగా భావించి పరిచర్య గావించి ధవుంగూర్మింగాంచు తరుణి కఠిమిచే, (బాణేశుం జెలిమిచే శీలంబు బలిమిచబే. బొగడొందు పరమసాధ్వి తే. గీ. భూరి సంతాన నిశ్చల భోగ భాగ్య వస్తుసామృగి మనునిండు గేస్తురాలు వరుని యద్ధాంగలక్మియె వన్నె మీతా గృష్టభూపాలుపాల్చూరి కృష్ణమాంబ. 78

శా. _ పాత్మివత్యము జన్మభూమి యమృత|పాయంబు వరల్కె_ల్ల నా శ్రీతోనుద్ది [ప్రభుత్వ సంపదల దాకిక్యాలవాలంబువి క్యాతిం దామరతంపరై సుత సుతాహాదమ్ముల న్మీ జుత్ర్రీ జాతిం బాల్చురి కృష్ణ్టమాంబకెన భూచ|కంబునన్‌ గల్లునే. 74 భ్‌ బంగారంబు మణుల్కలాపములుగా భావింప డాత్మకాయశ స్సాంగత్యంబున కాదికారణము లౌ నత్యక్ష్షమా ధర్మముల్‌ రంగంచున్‌ మదినెంచు చందమున శ్రీరంగాధివున్‌ గొల్బుమే ల్రంగాలాన్వయ ముమ్మ భూవిభుడచాంచలై కక భక్తిస్పృహన్‌. 75 క. ఆ మహిపతి యక్కాంబా సీమంతిని వలన( గనిన చెలి నలమేలున్‌ చేమమున( దాను రెండవ థామిని6గా6 గృష్టవిభుండు పరిణయమయ్యెన్‌. 76 స్‌, (శ్రీ సమృద్ది వహించి చెలంగుగో[తముకీ ర్తి పొటిరరూవమై పరిణమించి సామితమ్మి కొలంకు నరనరాయంచయె విహరింపందగునట్టి రహి వహించి బంగారుబొమ్మగా( (బాణేశు. డెద(బూన్చ నఖిల నత్కీీర్తుల నతిశయిల్రి విబుధాంగనలు చేరి వేయివిధమ్ముల! నమ్మ సాకాల్రక్మీ వనుచునెన్న తే. గీ. వరకృపాలక్నిచే. గొల్బువారి( టోయిః మదికి నెనయెన చూడ్చు._ల( బజొదలియలరు పాలచురికృష్ణ మేదినీ పాలవమౌళి అలన యలమేల మంగమ్మ యలరుబొమ్మ. 77

1. చేవేలు విధముల. 2. (బోచు. 5-5

18 ఇందుమతిపరిణయము

వ. అతని యనుజుండు. 78 సీ. ధారాధర శేణి దానగుణంబెల్డ గేయంబు!గా కొకతోయమయ్యె. జక్క_ర విలుకాని సౌందర్య మెల్లను దిలకింత మన రూపు దలియదయ్య. బార్థునంగర కళాపాండిత్య మెల్ల నే పాటియానన నాటపాటలయ్యె (హాదిసీవతి గభీరత్వంబు నిలువెల్ల జర్చ నేయ జాల చవుకయయ్య తే. గీ. నెవరి. (బతిపోల్చ్పంగావచ్చునితనిసుగుణ బృందము లమందములుకి ధ్మాతియందు లేరు2 సాటియనమించెలో దిమ్మభూశజాని సుతుండు పాలచుది నారనేం[దుం డపారయశుండు. 79

వీ, ఈతని సౌందర్య మిందిరానుతుగాల్య దీప్తి యాతనిమామ ధిక్క_రించె సీతని కౌర్యమంబాతనూజుని గొల్ల అర్య మాతని తాత(దల(వ దయ్యె సీతని నత్త్వవిఖ్యాతి భీముని గెల్వ నత్య మాతని యన్న చౌకంజేనసె సీతని దాననసమృద్ధి కర్జునిగెల్వ తేజమాతనితండి దీలుపటిచె తే. గి. ననుచు ననుచు ముదమ్మున నఖభిలజనులు వినుతి. గావింతు రెవ్వని విశదగుణము లత(డు దగు తిమ్మభూవ గర్భాబ్దితార కాపభు నిభుండు నారాయణ _పభుండు. 80

సీ. జగనొబ్బగండ డిచ్చండమామి్‌ నయింవ కలగుండువడు శతు కటకవం క్రి కాళాదిరాయుని గడివిళ్లు విన్నంత తటతట గుండియల్‌ తల్పడించు

1. శేయంబు. వీ.లు బృందములు. లి. వేరు. 4. యసిపించి. 5. ని చంద మామి. S55

ఇందునువీవవిణయము

గాయగోవాళుండు కాహళుల్‌ పట్టింప ధూర్తులచెవు అరి తూంట్టువోవు

'వట్టించ గుజ్జరి ధట్ట విభాళుండు నిండిన పరసేన నిలువ కవియు

గి. రాజవేశ్యాభుజంగు(డు రాజనమున

వాజినెక్కి.న పరభూమి వలనదీయు నట్టిచో నివ్వం డెదిరించు నాహావమున( బాలచుది నారనేందుని, (బతిఘటించి.

శా, కారున్‌ బారును దారనంబయినచో బం|టౌతు ధర్మంబు వి

స్పారంబజై. నటియింవ అలేనగవుతో బల్రెంబుచేం బూనియు న్నారా పీరులటంచు( దిమ్మ విభుమా నారాయణేం[దుండు రా జేరున్‌ వైరుల రాజ్యలక్ష్మి విజయశ్రీ మున్నుగా నవ్విభున్‌ .

శా. శ్నీరాంభొధి గఫీరుడై హరినుతిః శ్రీ సంభవాకారుండై

సార్మోగాహవ శూరు(డై సితయశస్సాంద పభావారు(డైకి శ్రీరారాజ దగారు(డై శుభతనూ శృంగారుండై ధ్యాతిం బా ల్చూరీ నారనవీరు. డర్థ్ధితతి. (టోచున్‌ సద్దుణాధ్రారుండై.

కం. ఇటువంటి యను(గు( దమ్ము (డు

కం.

కం.

సుఇట మతి నారాయణాఖ్య భూపతి గొలువన్‌ కుటిలతర లోభివేళ్యా విటు(డగు పాల్చూరి కృష్ణవిభుమణి వెలయున్‌.

షష్థ్యంత ములు ఏతాదృగుణ రత్న (వాతాంభోనిధికి సుకవి వర సేవధికిన్‌

స్పీతయశ శ్రీ విదళిత ధాతృనతీహారనారద నుధానిధికిన్‌ .

ద్యుత్యాదిత్యోన్నతికిని

నిత్యకృతి స్తుత్యమతికి నిషధమహీరా టృత్యాపతి సనూత్యాకృతి

ఇత్వాద్య టొ పుషిత సకల యాచక తతికిన్‌.

“1 ధట్షించ. ఏ. వారినుత. కీ. (పభావాకుండై. రు

19

si

8కి

84

వా

56

20 కం.

కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

సింధురవి తనయ కల్పక

కంధర దానభవకీరి కరవిజితమరు

త్సిం్యర "గర కంధరశర

బంధురతర పాండుర |పభానికరునకున్‌. 87

అక్షీణ శార్యగిర్య

ధ్యక్ష నుతావతికి హితజనాహిత సమ్య

(గజా శిక్షా మేజా

దిశా దకాతి మతికి దీవిత మతికిన్‌. 88

(పణుత కళాదిమ ఫణికిన్‌ రణరంగసిత విరోధిరాట్క-రి సృణికిన్‌ థు గణనీయ భావిజిత దిన మణికిన్‌ పాల్చూరి కృష్ణమహి వరమణికిన్‌. 89

అభ్యుదయ పరంవరాభివృద్ధిగా నా యొనర్పంబూనిన యిందుమతీ పరిణయంబను మహా|వపబంధంబునకు( గథాాపారంభం బెట్టిదనిన. రిం

కథా ప్రారంభము

రాజీవకల్లార రాజీవనతి బంభ రాజీవకాసార రాజితంబు రాగాధి కాంభోజ రాగాధికృత బంధు రాగాధివాన రమ్యస్థలంబు నాళీక శరశాత నాళీకలలితాంగ నాళీక నద్గణి కాలయంబు సంతాన భూమీజ సంతాన వరభూజ

నంతాన నంతతాంచ ద్వనాళి

= యతులవాతూల చలకేత నాాగబద్ధ

ఘంటికారావ తోషి త గాంగవులిన వాలుకాదేవతార్చాతిలోల హృదయ

దైవత కదంబమగు నయోధ్యాపురంబు. 91

1. త్ఫుందర,

రా

ట్ర్‌

ఇందుమతిపరిణయము 21

చిలువ పట్టవురాజు తలకులంబులలో (తు పా తె*ేజబుంగంగంజాలు. బరిఘచేత దిక్చాలనగర వంక్తికి( టొరిమేరకం బములైన బలుకొత్తడములచేత. జరియించు సోమభాన్క_రుల తేరులకింత నందిచ్చు కొమ్మల చాలుచేత నమరేం[ద పురవాటి కవరవక్ష మడంచు ధళధళ ధవళ సౌధములచేత.

. జుక్క_లకు వీధు లొనరించు చెక్కి. యముల(

గముల జూవట్టు మణిగోపురములచేత నల ధనాదీశు కలిమి నెంతనంగం. జాలి వరతరంిబయి యొప్పు నప్పురవరంబు. 92

అమరావానము మీతి తత్పురము హర్మ్యంబుల్‌ విరాజిల్లన | భమదేభేం దము శె లజాలమని దీర్చ కూరతోదంత దం తములన్‌ గుమ్మ (గశి డాయంటోయి యచటన్‌ భాసిల్లు హౌరైనకృ (తిమ సింహంబులంజూచి పాయునతిభీతిన్‌ దేవత ల్బూడంగన్‌. 98

పురహీరోపలసొౌధయూధ శిఖరంబుల్‌ దా(కి కాల్కుంటంగా. దురగానీకము పుట్టుగుంటుోగని తోడ్రోజూప నాక్కింత నే వురధం బచ్చట నిల్పి వానిబలు నేపుత్‌* పద్మిసీ కూంధవుం

డరయంగా నగువేళ యేది యది మధ్యాహ్నంబు. జేసెన్‌ గడున్‌. 94

వరగారుత్మతకూట రూటరుచి దూర్వాశంక (6 గావింప(6ద త్పరతన్‌ గంధర సాచు నైందవ మృగీపాకంబు నీక్షించిత త్పుర సౌధ|గ చరన్మృ గేక్ష్షణలు విందుల్లూర్తు రాత్మీ యభా

స్వర కరాగతమాల పలవములన్‌ సంబంధి భావంబునన్‌. 95 లి (ఈ)

ఆపురింజం[దకాంతమయహర్మ్యము లంతికభాగ సనంచర [దూవవతీ ముఖేందు నవరోచుల జాలున6 జాలువార(దా రావథ నిమ్న గోర్మి నికరంబుల మీజెడు _కేళిహీరనం స్థావిత కూటకోటింగని సారనకంకం దొలంగు. (గమ్మరన్‌. 96

1. పారె. వి. తవంబయి. లి. (గమ్ముంగ. 4. పోటుగంటు. ర్‌. బావన్‌.

6. చానిబలునప్పుల్‌ .

22

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

కులనగకోటి కూటములకున్‌ వెలియె రవిబండికంటి కొం తలగల కాలమున్‌ బడుచు దవ్వుల "నాంటి దరంబు గాదుగా నిలుపంగ నంచునెంచి ధరణి న్నడు చకి._కి వచ్చియున్నయ వ్యలయ వనుంధరా ధరము వై ఖరి( దత్పురికోట మీటగున్‌. 97

నవిరారామ నుగంధబంధ మరుదాశన్‌ భోగిలో కేతణ [శవముల్‌ దత్పరిఘాచలోపరి లస[దత్నాంక మూర్ధంబులై నివసింపకా నహనాళకంజక లికాసీకేచ్చవాః 'కేళిందే లువధూటుల్‌ పెకలింపం బూనుదురు గేలుల్‌ నేసి |పౌఢల్‌ నగన్‌. 98

న్ఫుటదానాంబురయుర [ప్రవాహములు సంపూర్ణంబులై పర్వ:గాం గటకంబు ల్విలసిల జాదపటిమన్‌ గన్పట్టి బల్కప్పును త్క_ట మౌనున్నతియున్‌ బొనంగం గడు సౌందర్యంబు' మీఅంగ నొ క్క_ట [పోవా నడగొండలో యన (దగున్‌ గంధద్విపంబు శ్రా పురిన్‌. 99

ధరణిన్‌ వర్ణపదక్రమంబుల విచ్శితత్వంబు దీవింప ను స్థిర శిజా పభృతి న్ఫుటాంగ మహిమంజెన్నా ంది ధారాళ మై ప్రేం వాహాళి నమి|త్సయుకి, ననయంబున్‌ మీఆి సల్లక్షణా కరమె వేద విలానమున్‌ నెఅవుచున్‌ గన్పట్టు న్యాపోలునన్‌. 100

శాంతస్వాంతులు సభ్యనమ్మత సదాచారుల్‌ చతుర్వే దాంతాభ్యాన కళాచతుర్ముఖు లనూనాగ్ని [వధోకర, సాంత్యాశాంత కృతాధ్వర [ప్రకట దీశాధ్యయు అ

మంతుల్‌ సాధు వచను; ఢైాలప్పురి ధరామర్యుల్‌ ౫ రుపరోంవదములత్‌. 101

తలకొను బల్లభీరత నుదారత ఢీరత నిధశూరతన్‌ గలంగని వాహినీశు తెదం గందని రాజులు వక్షపాతముణ్‌ గలుగని భూభృదిం|దు అరగాని కళానిధి మొళు అప్పురిన్‌ మెలగు నుధాకరాంబురుహ మితకులోదృవులైన రాసుతులత్‌. 102

తన నకునికి బికిరంబంట

తన కెక్క.(గనైన నొక్క తట్టువ లేదా

ధనదుండల రాజరాజంట

యనుచు. గుబేరుని హసింతు రచటికిరాటుట్‌. 109

i.

నౌద్దత్యంబు. అ; పతా.

ఇందుమతీవరిణయము

కం. హలగత పరవిభవో!న్నతి

య

నలఘుతరామోద మంది హరినంచేవా విలసిత భావం బలరంగ బలభ్మదులు శూ దుీిలచట. బరగుదు రెపుడున్‌.

పురివిచ్చదే కేకి వరపింఛ మొప్పుల కుప్పలౌ కొప్పుల కప్పు వలన వెలవెల్టనై పోదె విధుబింబ మొ అపుల గీముతా మోముల గోమువలన కాక జెందవె చౌమకలళముల్‌ మిన్న ల తిన్నెలౌ చన్నుల చెన్నువలన చలన మొందదె మించు జమ్మేటి తేటల మేటుతలా మేనుల నీటువలన

. గీ. నీరనముగాదె వవడంవు(దిరు మీలు

తావి బలుదీవి యగు మోవి రీవి వలన ననగ వరింతు రప్యరోజనమనోజ్ఞ భాసురాంగలు చం(దికాహాన అచట.

తము(జూచుకీవిటుల చిత్తముల బాగునీసాగు పొగను నిద్రవువాలుల్‌ జూపులమర

మోహాబ్ధి నీందు కాముకుల కాధారకుం భములునా బటువు గుబ్బలు "సెలంగ

కలయికలో మేలుంగనుభుజంగుల తాల్మి

వడువున' నిరుపేదనడుము లడర

తవిలి మెలంగు పల్దవుల కాంక్షలు వోలె గమకపుం దిలుదు పొంకంబు అనంగ

. గీ. రతుల నతులితబంధ సంగతుల. జతుర

మతుల” హరునైన మరునై న మరులు గొలువ. జాలి విహరింతు రచట నుద్వేల లీల జారులావణ్య రనవతుల్‌ వారనతులు. ఘనసార వినుర ద్దనసార కలితంబు రత్నలాంఛిత నవరత్నయుతము నుమనోభినందడై క సుమన (స్పగాఢ్యంబు మోదకృతు_ంకుమామోదసీమ

కేం వరవలితో 2. శారు. తి. జూచి, శ. పోగ. లం కేళ్ళు.. 8

"7 మాత లి

23

104

105

106

నడువు,

24

గీ.

ఇందుమతీవరిణయము

కల్యాణకరశుద్ధ కల్యాణ విలసితం బంకు కర్చుర దుకూలాంశుకంబు

గంధసారన్యవద్దంధ సారాంకంబు రాజార్తభూషా విరాజమాన

. మనమ వినృమర మాననీయానవద్య

హృద్యవస్తు నమృద్ధిచే నింపు నింపు నావణ( శేణి యాళాంతనార్హ వృద్ధిం దనరు నలుగడ నా రాజధానియందు. 107

కాంతునొక్క-ని. జేరి కె కాన్కగా నిచ్చె. గన్నెగేదంగి వూలు కన్నె యొకతె వెలనెచ్చుగాంజెపవ్పి విటున కిచ్చె నొకర్తు కమ్మ వువ్యులబంతి కొమ్మటంచు వలపు. గుల్కునటంచు వన్నెకాని కొనంగా తిలకంబులను నఖీతిలక మొకతె సౌగనువేడుక నిచ్చె సొగనుకానికి దావి మించు జాజుల నాక్కమించుబోండి భావ మలరించు నెత్తావితావులంచు. బౌగడుకొంచును విటునకు( బొగడపువులు చెలువములు గుల్క_ నొనంగెను జెలువ యొకతె వూవులమ్ముచు నెప్పుడు వురమునందు. 108

లయ్మ[గాహి: నందనము చందమున. గందగిన తో(వుగమి

నందమగు మావులవడిం దొరంగు పండ్లం

దంద నిగుడించు రన బృందములు గాల్వలుగ.

జెందిబలువూ.( బొదల. బిందు మకరంద

స్యందలహరీ తతుల నంది తెలి గొజ్ఞ(గుల

మందగతి(జింద వెనుపొందు హిమవారికా

జెందినదులై జనుల కెందును ముదం బెనంగ,

బొందుపడి నన్యనమితిం దనర టోచున్‌. 109

అఠాయిన్‌ బాటలు వాడ నన్యకలకంఠ [భాంతి చే. గోయిలల్‌ డాయన్‌ బూని యదల్ప హన్తములు లీలకా జాచుచో( బల్లవ శ్రీ యంచుకా గడుంజేరచెంతం ( దలుచై. చెల్వొందు చెంగల్వలన్‌ (వేయంబూను విముగ్ధ భావమున వానిన్‌ శాలిగోప్యోఘముల్‌. 110

కం.

om

1. పక్వ-స్థితియాం

ఇందుమకీపరిణయము 25

చరియించుకా బురవీథులందు సరసీ నంజాత కంజాతవి న్ఫురదామోదితగంధ వాహక లభంబుల్‌ భృంగ రుంకారదూం కరణంబుల్‌ మధుశీకరోన్న తిం జెలంగన్‌ హాళిగోకీవనాం తరముకణా వెల్వడి వువ్యుధూళి మెయినిండన్‌ మందయానంబునన్‌.111 గోవురసౌధోన్నతి జిత

గోపురము ధరాంగనాతి గురుపాదలన

న్నూవురము కలిమి పొలంతికిం

గావుర మాపురము తరమె గణన యొనర్చన్‌. 112 అవ్పురమున కధీశ్వరుండు. 118

శ్రీసతి నిత్యనుస్థితి! కాట వ్టెన

వనుభ ర్త యేరాజు వంశకర్త యమరలోక (తాత యర్దాననస్థాత

యఖిల దిగ్లేత యేయధిపుతాత యక్షరాణ్ణిధిలక్ని నాకర్షణము "సేయు

తత మంత మెశూరు దండయాత అభియాతిలోక పద్మాకర |శేణికి

గజకులం బేధన్వి భుజబలంబు

. పరగు నాతండు సకలదిగ్భాగవ ర్తి

కీర్తి కలశాంబురాశి గాంగేయ జలజ

కోరక కదంబ కాయిత సార సార

సాండ భాండ పరంపరుండా సముద

రాజ్యపాలన వీలానిరఘుఃడు రఘు(డు. 114

కెచకొట్టించె నతండు చండసమరకిడా సమాఢాకమా న చమత్కారత తాత ముక్త సవగన్ధర్వావ హార|క్రియా [పచురోత్సాహము. కాయ (జేసి యల జంభ ద్వేషి నిర్మో హయె శచియాగామి వురందరార్చిత కరాబ్ద (గ్రాహ మూహింమ(గన్‌. 115

అవితాశేష బుధేం[ద మండలుం డతం డారితి దేవేంద్రుచే నవనాశ్యంబును దేర. దజ్జనకు. డిచ్చన్మెచ్చి దికించినూ అవజన్నంబును జేయునప్పు డొదవెన్‌ హర్ష్మ్యపదాన్యోన్య బ్‌ కవలచ్చం[ద బృహస్పతి [పియల శిశాహూతి దేవాళిలోన్‌. 116

26

a

కం.

ఇందుమతివరిణయము

ఆ రఘురాజు రాజ్య భరణాభ్యుదయంబు వహించి జై. తయా [(తారభటి పటిష్టులు మహాష్టదిశా వనుధాది నాయకుల్‌ పోరికి జాయ “నాత్మశరవుంఖము కర్ణము.జేరి వేండంగా వారలంగాచి పంచె ఉతతచారప పా బరి్మిగహింవుచున్‌. 117

అంతట సింధుదేశవిభుండైన జలంధరుండన్‌ వనుంధరా కాంతుని వట్టియె తగిన గంధవతీ శుభనామధేయ సీ మంతిని. బెండ్రియాడి రతిమున్య్మధు లేకత(జెంది చూడ న య్యింతిని( గూడే సౌఖ్యము వహించుచు నుండియు న/పమ త్ర తతన్‌. 118

తను? గొల్వని విరోధితతికి లోకాలోక రిఖరారువులు చెఅచెట్టుగాంగ( దనవితీర్ణ్యర్చ్పితార్థ గణనా నిర్ణయం బునకు( జుక_లు చుక్క-_బొట్టుగాగ( దనకి రిరమకు మందాకినీ నెకత [పకరనలము లాటవట్లుగాంగం దన నద్దుణాఘ కీ రనకు వై యచ్చర “పాఠకో త్తము లోడబట్టుగాంగ నతులతర విక్రమ [కమోన్నతు, డతండు భద రాజ్యాంగ నాసంగ పటిమ. _బబలి సర్వ నర్వంనహో నాధనమితిలోన మేలుబంతిగ సామాజ్య మేలుచుండె. 119 తనయులు లేమికి, బొగికెడి మనమున నత(డొక్క..నా(డు మణిగణమ ఘృణిమో హనగుణకర కేళి గృహా వని నుబునుంటోక గంధవతిె కిట్టనియిన్‌ . 120

దంభోళిన్‌ నిరసించి దుర్దమిత దోర్దర్పంబుచే నొక్క. టన్‌ జంభారాతి నెదిర్చి యోర్చి చతురాశావ ర్తి ధూర్తాళ. దో స్తంభ స్తంభన మాచరించి వివిధార్హ్మశేణిం గెకొంటి నో యంభోజాక్ని నుతుండు లేమి నిడి సారి ద్రానందముం జేయునే. 121

నకల నువస్తువుల్‌ గలిగి చాల నలంకృత మయ్యు రత్నద్‌ పకళిక లేని మందిరము బాగు వహించె నయో నయోరిత ప్రకట మదీయ బాహుబల పాటవ నంభృత నర్వ శతురా జకుల కర్మ్యపదాన ఘననంవద నూను(డు లేక యుండుటన్‌. 122

కం.

కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయమను 97

జిలిబిలి మాటలన్‌ |బియము సేయుచు డాయుచు మేనరాయుచున్‌ కలకలకేని నవ్వి పొడంగాంచుచు. బొంచుచుం గౌాంగిలింపుచున్‌ గలగల నందియల్‌ మొరయంగా నడయాడుచు ముదువేడుచున్‌ మెలంగెడి వట్టి నంనమున నెమ్మది జేర్చుట యెన్న(డో చెలీ. 12998

నందన వదన నిరీఖా

నందనమునన్‌ జెందు నుఖము నవనిధులు గృహా

లింద మహినున్నయపు డున్‌

చందనగంధి : పొనంగం: జాలదు సుమ్ము, 124

కళుకున్‌ ముత్రెవురావిరేకజిగి సాకన్‌! జాలు లేనవ్వుడాఃి బలనిద్దా మగజాల చెక్కుడవు చొక్కా_టంవుకి బల్‌ మద్దికా సుక జక్కుల చక్కిగంతు లిడ. కూదాజ్జమ్ములక౯ బై జ డియం దెలు ఘల్‌ ఘల్తన నాడు ముద్దు గొమరుజ పీక్షీంచు టింకెన్న (డో. 125

ఇల నాల్లు చెఅ(గు లందును

గల రాజులు కరము లియ్య(గా వెలసిన నా

కలిమి యిది నుతులు గలుగమి

జఆలజాశీ ః యెన్ను లేని సన్యదు గాదే: 126

అని తజుచుగ.6 జింతింపుచు

ననితరరతమతి నృపాలకా[గణి పలుకన్‌

దన యాత్మలోన నతియున్‌

దన యానంభవ భవోగతావం బడరన్‌. 127

తన హృదయేశు(జూచి వనితామణి యిట్టను నింతమా|తకున్‌ జనవరచం[ద యేటికి విచారముచేం బొగులం బురాకృతం బనుభవనీయ మైన మనయన్యయ దేశికుండైన యావసి మని భజియించినం గలుగునుమ్ము కరమ్ము మనొభిలాషముల్‌. 126

అతనికి నేతదన్వయ నృపావన యత్నమయత్న పూర్వక [వ్రతము మహీశ తొల్లి సురవల్దభు కొల్వున మాటవచ్చినన్‌ సతమగణగు బత్తితో మన (తిశంకు తనూజుని నత్యవాక్యమ [(వతిహత మంచు నచ్చటి నృపాలుర ముందర నిల్వనాడండే. 129

1. పోకన్‌. 2. లేనప్పుడా. లి. చేకట్లాప్పం

28 ఇందుమతిపరిణయము

ఉ. ఆమున హైహయాన్వయ భయంకర కాహుబలాఢ్యు.(డెన యా రాముని గండగొడ్డలి నరాతిదమౌ తన [బ్రహ్మదండ వి ద్య మహిమం దరించి తపనాన్యయ మంతము నొందనీక టో ధామహు(డా మహాత్ము(డె కదా దయంగాచె జగం బెజలుంగంగన్‌. 180

క. ఆమౌని కరుణ(గాదా యూ మనువంశంబు నృవతు లెల్రరు విభవో ద్దామ పరాక్రమ జయసం ధా మహిమన్‌ గీర్తిగనుట నాండున్‌ నేండున్‌. 181

కం. అని గంధవతీనతి వలి కిన పలుకులు చెవుల కింపు6 గెరలింవ మనం బున వనట మాని జనపతి మునిదర్శన గమనకాంక ముదమొదవింవన్‌. 182

కం. ఉన్నంత జటిలవటలీ సన్నుత నమధిక సమాధి సౌవ్ష్షవబల నం పన్నిష్టుండు వసిష్టుం డన్న రవతిచం|దు(జేర నరుడెంచుటియున్‌ . 188

కం. అత్యంత భక్తియుక్తిన్‌ (బత్యుజ్ఞానంబు సేసి బహుభంగుల న య్యత్యగణిం బూజింవుచు, (బత్య్యగ నువర్ణ పిఠివై నిడి తానున్‌. 184

తే. గీ, ఆ సమీపమున హిరణ్య యాననమున మౌనికుల చందునాజ్జ నానీనుం డగుచు. గరము వినయంబు భయము నక్క_జయుందోపం గరములు మొగిడ్చి నందనాకాంత్స ననియు. 185

పంచచామరము : జటాధ రేశ్వురా భవద్విసారి సారవత్కపా కటాక్ష రశితాక్ష్షర _వగాఢ శకియుకి చే బటు (వతాప దీపితారి పార్థివుల్‌ కరంబులు త్క-టంబుగాంగనిచ్చి కొల్వంగాంచితిన్‌ మహోన్నతిన్‌. 186

ఇందుమతీవపరిణయము . 29

ఏ పరచింత లేక రివులేపణం జెండితి నింక నీకృపన్‌ దాపనయూధనాధ పరితాపననాధుండంగాక యూయెడన్‌ రూవనుధాకరుజా మదనురూవ గుణాకరు నతు_మారు నా చూపుల దావ మార్పు si

I Meo 187 చామరము : నావుడుకా మనంబునకా ఘనంబుగాంగ నాదరం బావహిల్రంగా నిమీలితాత్ని వద్మయుగ్ము.డై 188 డ్‌ ద్యాగము సేసి సాంగముగ దక్షిణ లార్యులకిచ్చి విశ్యజి ద్యాగము నేయు | 189 సః నకల దేశాధినాయకుల చేర వరలేఖల నంవుటయును 140 మ. వివిధోపాయనపాణులై నకల పృథ్వీనాధు లేతెంచి ఖా రవ తేజుకా రఘురాజుంగాంచి వినుతుల్‌ గావించి యాసప్తతం తువిధానాను గుణమ్ముగా నమిత వస్తుువాత మర్ప్చించి క క్ష వినిక్షిప్త కరాగుకై యుభయ పార్శ్వృతోణులన్‌ నిల్చినన్‌. 141 క వారల నముచితగతులన్‌ గారా మొనరించి యెంచి కాంతాయుతు.డై యారివు జై|తు(డు నవన। [ప్రారంభం బాగమోక్త పద్ధతి నెలమిన్‌. 1492 మ్‌.

కావించి స్థండిల చషాలకుంభ ధమసీ ధవి|త మృద్దారు యూపశ స్త్ర నృక్సృవాది యజ్ఞోవకరణకోభితంబులును, నమితు_శ పలాశ శ్నీరాజ్య దధిపశుపురోడాళాది నమ్మితంబుగా (బహ్మాధ్వర్యూద్దాతృ హో తగ్నీ.ధాది బుత్యికృహాయుండై (పణుత దకిణజాంలా థీలంబు అగు నావావనీయ గార్హవత్య దక్నిణాగ్నులయందు యథోక్త (వకారం బున స్వాహాకారోదారంబుగా హవ్యంబువేల్చి ష్యడసోపేత నకల సామీ నంపన్నంబులగు నన్నంబులు పెట్టించి నదకిణాకంబును సాంగోపాంగంబునుగా నమ్ము ఖంబు నిర్వర్తించి కాయానమేతుండె యవబ్బధ స్నానం జాచరించి నుఖంబుల ననుభవించుచుండె. 1439

Te సత

30

కం.

ఇందుమతీవరిణాయము

అశ్వాసాంతము

విద్వల్ల క్షణ దక్షదక్ష వరభూ విభాజి శార్యక్షతా సద్వ్యృత్తి (పతివక్ష పక్షభృ ది నాశ్వథ్రీ పదార్బ్పోరునం పదై ్రశాల్య నలాక్షి లాక్షణిక విశ్వ స్రోత జాతాంశు సం సద్వత్కీరి వలక్ష లక్ష గుణవుంజ కీర పాథోనిదీ.

చంచుమల చూరకారో దంచిత బిరుదాంక! గర్వితాహిత కరిరా ట్పంచానన: నారీజన పంచాయుధ! తిమ్మ భూమిపాల తనూజా !

పృథ్వీవృత్తము : నిరంతర్‌ రమావమానిత నతీశ యజాధిరా

గద్య :

ట్పృరందర ధర([వజ స్ఫుట సితాబ్ద రాజద్యశో ధురంధర ధర వభూ ద్దుర ధృతి 'ద్యురత్న (ప్రభా మరంపర వరక్షమావతి ముదేభ మంచాననా.

144

145

146

ఇది శ్రీరామభద కరుణాకటాక్ష వీక్షణ నమాసాదిత నరస కవితా వైచ్మితీపాత తెనాలి రామకృష్ణకవిరాజానుజ శ్రీగిరి కవిసార్వ్య్యూమ

ప్యౌత యభినవ రామకృష్ణ సత్క_వివుత తిమ్మ మాంజా గర్భరత్నా కర రాకాకైరవ మిత కౌండిన్యనగో|త పవి|త సకల సుకవి వినుత సాహితీ విద్యా సమున్ని ద రామభదకవి [వణీతంబైన యిందుమతీ

వరిణయంబ ను మహాపబంధంబునందు ( [అథ మాళశ్వానము.

ద్వితీయాణ్వా సము

కం. డఢ్రీలలనా వల్రభపద నాళీక నిరంతరారణా కృతిలోలా లె తోలాశీ నముదయపాం బాలా పాల్చూరి కృష్ణజగతీపాలా న్‌ 1

తే. గీ. అవధరింపుము మలజునాండు హరితహరికు లాంబురాశి సుధాకరుండైన రఘువు కాను. డుదయాచలమున. గన్పట్టువేళ మేలుకని వందిమాగధపాలి పొగడ. 2

కం. అలివేణి యొకతె వలవులు గులికెడు మణికాతకుంభ కుంభముపన్నీ రెలమిన్‌ శయవల్లవ వుట ముల నింపంగ నతడు రచిత ముఖ మార్జను(డైె. లి

తే. గీ. కాల్యకర ణీయములు దీర్చి కమ్మతమ్మి తంతు విద్దు నెమ్మోముతిలక మలర్‌ నంతివురికేంగి భోజనానంతరమున రమణి యయె బోగతరము నేర్పఅచియనువ. 4

స అనలు కుంకుమవూంత నందచందములుగా పెందీర్చు కస్తూరివట్టె అలర యరవిరి విరవాది నరులు పొంకించిన సిక బురుసారుమాల్‌ జిగి దొలంక తారహారముల నందడి(జేయ' రాచిల్కు పచ్చతాళికిం జిల్క- పదువు గదియ మేతెన విడికెంవు మేరువు కడియాల " కడియాలముగ రాగమవని [గమ్మ హళిది చాయగ కంచుక యచటి చాయ వుష్యరాగవు( బిడిబాకు పొనంగంజెక్కి- చౌకటుల తెల్వి చెక్కు-ల. జొకళింవ( గొలువుసింగార మయి రాజకుంజరుండు. 5

అలోలనాతోలో భల వాన గముకరనిపనిరెనినా లంకల

le చెల్లు.

32

కం.

కం.

న.

న.

ఇందునుడీవరిణయము

అందముగ. బసిడి పావలు చెందమ్మి పదముల. దొడగి కింజా'రవముల్‌

[(గందుకొన దిశల నేత్రా నందముగా( |బజలు చూడ నగరు వెడల(గన్‌.

హారి గెలుచు కొను లలరం

హరిగలు పట్టికొని కొంద అశినీలకచల్‌ పురుపహూతు. డిలకు దిగిరా

శరదంబులు గదిసి వచ్చు సరవిం దనరన్‌.

చలువ పావడ వీచె సతియోర్తు ముఖచంద చందిక నెనగొల్పు చందమునను కైదండయొక్క_. జక్క_వచంటి నవరించె. గరి కరమ్మున కికుకాండ మనంగ చెంగల్వ కచ్చొాకయంగన కాన్మ_గా మరున కమ్ము లపొది మాడి. నొనయణా కవురజాగము లిచ్చె. గాంతయొక్ళ_తె దంత ములనూడు కొన(గుకెంవులొ యనంగ రమణి యొక్క_త ధవళ పర్ణచ్చదముల మడువు లొన(గుచు వచ్చె 2జేమలయునవుడు కేళిగోరంట చికటారి కేలంబూని నగవు మురివెంపు పొదలిక నగరువెడల.

రవలపాదుకల బల్‌రవళి కజ్యూంతర పతిహారి తతుల నాయితపలజుప6గ. గులుకు నిద్దపు డాలుగల పెద్ద చౌకట్టు గండమండలముల. దాండవింప( దావికుంకుమ కావి దనరు వల్రియ వాటు జిలుగునేలు చెజంగు "తీరియాడ, [(బతినతి ద్యోతకాంచిత కటాక్ష వ్యా వి వందారు జనమువె నందడింప దేవర వరాకు జతను పాదావధాన హ_స్ర విలియంచు6 గంచుకులంత నంత హెచ్చరిక (దెల్ప నాస్థాన హేమపీఠి. జేరి నమ్మోదమున సుఖాసీనుండగుచు.

కదారా లలా పతశాావాల లి. క.

1. శింఖా. వి, వే.

కం.

కం.

9

కం.

వఏ-6

ఇందుమసతీవరిణయము

అవధారు దేవ పొండ్యవరాట కర్తాట భోట కర్ణాణ భూభుజులు వీరు చి తెశజియ్య కాశ్మీర కళింగాంగ బంగాళ భూ ... Pr పహ RA

కంచుకుల్‌ విన్నవింప నరసి వారల (మొక్కు ఖతీయకొాని తగిన మన్ననలు చేసి యందజ మరల ననిచి

గురుబాంధవ విద్వత్క-వి

వరిహాన కరేం|ద(జాల బహురూవక థీ

కర వీరథభటాదులు దను

గురువై ఖరి బలసి కొలువ. గొలువున్న యెడన్‌.

మాత్సర్య రహిత యోగన

ముత్వాహ నమేధ మాననోవగత శ్రీ వత్స విరాజద్యకు(డు

కౌత్సుం డేతెంచె. దత్సకాశంబునకున్‌ .

మ త్తకోకిల. వచ్చు నమ్ముని లోకవర్యు నవార్యసం భమ మోదముల్‌

హెచ్చ నచ్చవు భక్తితో నెదురేంగి నర్వధనంబుమున్‌ వెచ్చపోవుట వమృద్వికార నపన పాతిక నర్హ్యమున్‌ దెచ్చి వూజలొనర్చి తోగొని తెచ్చి నెయ్యము మీఆఅలగన్‌.

అర్హాననమున నంహో

నిత రణ పటిమ నమ్ముని శేష్టు మహీ యా ఠి

బర్హిర్ముఖవరుండహితని

బద ణు. డానృపతి యునిచి పలుకుం (బేమన్‌. చర

అనఘ పవ్నిత మయ్యె భవదాగమనంబున మదృృహంబు సాం ఎఅనయంగనెేం గృతార్థత వహించితి నాధుని కాఘహారియున్‌ ఘనతర భావిభవ్యగుణ కారణమై తగు తావకీన ద

ర్శనము శరీరి కబ్బుటలు (పాక్తన నత్కతముల్‌ ఘణటించుటల్‌.

33

10

11

12

14

34

కం.

కం.

5-—_6*

ఇందుమతీవరిణయము

కావున మునీం|దా మదీయ పురాకృత కర్మ ఫలంబులకు సమ్మ్యక్పచేలి మతా పదంబగు దోహదంబునుం బోలె నశేష దోషదోషాచర నుదర్శ నంబును సకల కోయనృమాగమ నిదర్శనంబును నగు భవత్సందర్శ నంబు సిద్ధించె. మందిరంబు పవితీక్సుతమయ్యె. భవదాగమనంబునకుం గతం బెయ్యది ? విదీళ్ణ్లరవికిరణ |శ్రమంబులగు నాశమంబుల దేవవితృ దేవాతిధి నంతర్పణానుష్టాన నిదానంబులగు సమితు_శ కునుమభఫల పలాశజలాశయాదికంబులకు నెద్దియేనియు నవరోధంబు సంభవించదుగదా యనపుడు నమ్యహీకాంతునకు వరతంత్వంతేవాసి దరహాసభాసి తాననుండై యిట్టనియె. 16

అలఘుభవదీయ బాహో

బలపాలిత మైన ధరణిభాగమ్మున నె

ట్టి లఘుతర వంర్తికైనను

గలనై న నువషదవంబు గలుగునె తలంపన్‌, T/

విను మివుడేను వచ్చుట నవిస్తర మౌనటు లోనృపా తపో ధనమణి మద్దురుండు వరతంతు నమాహ్యయు( డెల్లనాండు న న్ననువమ వత్సలత్యమున నాదరణం బొనదించె నమ్మహాో తుని వలనన్‌ |గమంబున( జతుర్దశళ విద్యల నభ్యసించినన్‌. 18

భాషణ చెష్టితంబులను జాటిలు నేరమిసైంచి యెంతశు (శూషయొనర్తు నంతియ |తిశుద్ధిగ మేరువుగాంగ నెంచుచున్‌ దోషము లంటనీక దయతో సకలంబును దెల్చి _తాతయె మషోదవణ చేసె నన్ను మునివ్రుంగవు. డాత్మజూ( దండ్రియుం బలెన్‌. 19

ప్‌ నమ్మ హానుభావుని

మానససంశుద్ధి తాల్మి మహనీయ దయా

నూనత్వంబును గనుంగొని

యానంద సిరుద్ధబున్లినై యిట్టంటిన్‌ . 20

ఓయమి సార్వభౌమ ః నను నుత్తమ శిష్యునిగాం గృతార్జుంగాం జేయుట కొక్క ప్రార్థనము చేకొనుం డీరలు నేర్పినట్టి వి ద్యాయతి కెద్దియెన గురుదక్షిణ గోరు. డటన్న నయ్యుపా ధ్యాయు(డు కించిదంకురిత హాన విభాసికపోలు. డయ్యునున్‌. బి]

కం.

కం.

కం.

గ్‌

(sa

ఇందుమతీవరిణయము

వత్సా: నీవలనం |బసక్త మగు నసేవామాత లాభంబునన్‌ మత్సంకల్చ మనల్బ మోదభరరమ్యం బయ్యె నీవెందు వి ద్వత్సంభావ్యు(డ వౌటె చాలు మతి విద్యాశుల్క.. మేనొల్లంగిం చిత్సందేహము లేదు చెందునె తపస్వి కేణి యర్థ న్స్పహన్‌.

అనినన్ను నివారించిన

ననుదినమును నుడుగ కేనునయ్యతివరు. [మూ ర్ధన చేసిన గడు వేనరి

యనివారణ మద్యచః పయాన కువితు(డై

అదరిపడి యేను నేర్పిన

పదునాలుగు విద్యలకును బాల్పడు ధనమున్‌ బదునాలుగు కోట్టిమ్మని

కదిసిన మొగదీయ కేను( గానిమ్మంటిన్‌.

తోకాలోక వరితధ

రాకటకములందు నున్న రాజులలోనన్‌

నా కాంశితంబు( దీర్పుంగ

సికంటె నొరుండు లేండు నిజము యశస్వీ.

అది యెట్టంచేని.

కదనధరి[తి శాత్రవుల గర్వము సర్వము మాన్ని యాత్మలన్‌ ముదమొదవింప6. జాలిన యమోఘవు బల్మిని భక్తి నర్ధికిన్‌ గాదుకక యెద్దియ న సమకూరుచు సివులరీవులం జగ ద్విదితులు భానువంశపృథివీపతు లందు నందు మిక్కి-లిన్‌.

గురుధేను వరదాన గరిమ దిక్పాలుర

యంచితాంశముల జనించినాండ విందు నంతటివాని నిట్టటుగా. జేసి

విత్చ యాగహయము రాబెనంగినాయడ వెదిరి యాతనిచేతి హేతి తూలిక రీతి

గాం దజ్ఞ్జయశ్రీల( గాంచినాండ వఖిలదేశాథీశు లరిగావులై పంపు

"సేయం బూర్జ ఖ్యాతి. జెందినాండ

౩౨

22

28

వశీ

విల్‌

26

27

36

తే. గీ.

కం.

తే. గి.

ఇందుమతీవరిణయము

వద్భుతై తాదృశ [(పభుత్వాఢ్యుండైన యీవు మృత్ప్చాతమున నర్ష్య మిచ్చుటాత్మ విశ్వజిద్యాగ వితరణ విభవగుణన

మృద్ధి యెంతయు నూచించు టింతెకాక.

మత్ప్సంకల్పిత గురుకా

ర్యోత్సవ విఘ్నదముగా దను త్రమ మగునే తత్సంభావన కిత్తఆి

నుత్సాహము సేయు మనిన నుర్వీశుండనున్‌ .

. అనఘ నాచేత నిటులు మీయంతవారు

పనింగానుటె చాలు యుష్మత్కృపా పటుత్వ మూ(తగా నేతదర్ధ మింపొనంగు ననుచు నధిపు(డును ద|తి_ యోద్యుక్తు( డయ్యు నపుడు.

శుతి నుఖావహమంజుగతి రణత్కి_ంకిణీ

మాలికా నందోహమానితంబు గాంగేయమయకేతుకాండా[గవారితా

ద|భాభ నంచర దభచయము దినరాజతేజః (పతిస్పర్ధి నవవిభో

న్నిద రత్నచ్చటా ముదితంబు పరసాధనా భేద్య శరశరాసనగదా

శాతనానాహేతి సంకులంబు నకల 'సేనావితాన సంస్థానయోగ్య సమథికాయోధ నోల్లనజ్ఞయ పటిష్ట సర్వతో నిర్నిరోధ సివ్యతదమాన మానితంబగు నొక్క. విమాన మవుడు. గమన మహానహాయ మయి కన్నుల పండువునై యరుంధతీ రమణుని మంతశ క్తి నభిరామగతిం గనువట్టినం దమో దమన కులావతంను(డు ముదంబుననెక్కి యనన్యరాజ చు రమమగు శంభుదిక్కునకు6 |బాభవ మొప్ప నుద్దమింప(గన్‌.

, అవుడు యశాధినాథు( డనల్ప బుద్ధి

వనుమతీ చక్రమున బుట్టువార్త లెల్ల నరసి చనుదేరంబనువ నందందు. "దిరుగు నావ్రలగు గూఢచరులు రయంబు మెజయ.

28

29

80

ప్ర]

పిలి

లలి

కం.

కం.

Gh బా

కం.

ఇందుమతీవరిణాయము

డేగలు విడివడినట్టతి

వేగంబున నెగసి గగనవీథికినై హృ ద్వేగంబున( బవమానుని

వేగము! దెలువుచును వచ్చి వినిపింపం దగన్‌.

అలకాపతి యపుడు బలా

బలచింతన మాచరించి బలభేదను ము న్నలయించిన జో దితండని

చలమెది తదీయ కార్య నంఘటనేచ్చన్‌.

మునుమున్న బలియుతోడన్‌

బెనకువ గాదనుచు. దవులు విణికి తనముతోం గనక గిరిగ నాతసిపురి.

గనకపు వర్షంబు(గురిసె గణనకు మీఆజన్‌.

: అప్పు డయ్యర్థ మెల్ల నర్షంబులైన

'పేటికల నించి వివిధోష్ట్ర కోటిమీంద సుంచి తెప్పించి తనకు నర్పించియున్న నాయతీం దుండు నౌదక్షిణేయు.ంజూచఛి.

అతిబలాథ్య యన్మదాచార్య .వాంఛితం బిట్టు నంఘటింప నెవ్వండోవు

నరిది మేలుచేసి తరసి [పత్యువకార మేతదుచిత మెద్ది యేనొనర్తు.

సర్వజభోదయమ్ముల నజ్యసము. జెందిన సికుంయచేయునా న్ఫీ 5 ౧చనంబు వేశొకటి( జెందిన లాభమె చెప్పుటల్‌ మహో? ।। రుడు పీగురుండు నినుగన్న రహిన్‌ స్వగుణానురూపవునిన్‌

&

శర్వునమానశార్యు. దనునంభవు నొక్కనింగాంచు మున్నతిన్‌.

అని యమ్మునివర్యుండు రఘు

జనవతి నాశీర్వదించి స్మ్వదుచి భాస్వం

తుని యతిశాంతుని వరతం

తుని యాశమమునకు. జనియె దుతగమనుండై.

పకాలున. ానాకాలకాానాల గా. ఇతనంతితత న. అతా వ రాజం నలా ికి

1.

గొనకవిది,1.

37

84

లె5

86

లి?

88

89

40

358

ఇందుమతీవరిణయము

తే. గి. ఆంత వరతంతు వరశిష్య యమివరేణ్యు

కం.

కం.

వలన నయినట్టి దీవనవలన నిలన జేయ(డై యొప్పు సౌదక్షిణేయు తోయ జాశి ధదియించె దౌహృదలక్షణంబు.

గునగున నబ్బురంబువలె గుంపులుగూడి యనుంగు నెచ్చెలుల్‌ ముసిముసి నవ్వునివ్వటిల ముచ్చటలాడ( _బియుండు నాత్మలో ననదృశలిల. జాల ముద మంద(గ( బెన్నిధిం గన్న 'పేదనా అసితసితాయతాశకి పొదలం దొడంగన్‌ ధృతగర్భ చిహ్నయె.

నెల లొకటి రెండు చనునంత నిబిడమైన యరుచి చిట్టుములుమియునయ్య్యతివమేను సొరిది భావిఫలావావ్తి నూచకముగ

నలరు లురిలించు లతలీల ననునరించె.

ఈ గర్భార్భకు. డింతమీద మది నూహింపం బలాకాద రే ఖాగాంభీర్య సమృద్ధి నిండుమతి దా(గెకొన్న (దదై 5రి భూ భాగాధీశులమోము లీకరణి. జూపట్టుంజు మయః ్ట న ట్రాగంధ ద్విపయాన యాననము తెళల్చైపొల్పు మీటన్‌ గడున్‌.

a

స్‌

. చూడంజూడంగ నత్యంత నూకు మగుచు

నున్న లంగాను నిజమహిమోన్నతులను మీశి బలియుడు. జూపోవమియును జోరె

నాతిచను మోములొయ్యన నలువు( దాల్చి.

అన్నువ మోమున. దెలువుళా జన్నుంగవ మొనల నీలనమమగు నలువున్‌ నెన్నడుమున( బెనుబలువున్‌ గన్నియ మైనాండు నాట గానంగ నయ్యెన్‌.

కొమ్మలకు గర్భులాభ జ

నమ్మోదమె తొడవు గాన జగతిన్‌ భరవా హమ్ములని రోయుగతింబలు

సౌమ్ములవై శఠత మిగుల నుదతికి* దోంచెన్‌.

41

42

48

44

45

4G

47

కం.

గీ,

ఇందుమతీపరిణయ ము 39

ఈరీతిన్‌ సుతగర్భ గౌరవము. దాహేలాగతిన్‌ దాల్చి యా నారీరత్నము సారె బోంట్టు కనునన్నన్‌ వేపనుత్‌ నేయ శం గారం బొప్పంగ. బె(డి గడ్జియవయిన్‌ గన్పట్టు భూజాని గ న్నారం జూచుచు నోలలాడు( బలుమా జానందపాధోనిధిన్‌. 48

భూమీశ్యరు(డాగమవి

ద్భ్భూమీనుర వరులచేత( బుంనవనంబున్‌ సీమంతము. జేయించెను

సీమంతినికిం (బమోదచిత్తుం డగుచున్‌ . 49

వికచాంభోరుహన్నేత నా యెదుటం దా |పీడాభరాక్రాంతయె యొకనా(డున్‌ మదఖీప్పితం బిదియటం చొక్కింతయుందెల్పదా శుకవాణీమణి కోరికల్‌ దెలియు(డంచున్‌ దత్సఖీకోటి న ర్కాకులాధీశుండు గారవించి యడుగుం గౌొతూహలాయత్తు. డై. 50

వె. వనిత కప్పు నురతవాంఛ లేవడియైన

ఠీవి రిపునతులకు లేవడయ్యె గర్భ దుబ్దముఖికి( గడుభారమైతో (వ (పాణ మహితులకును భారమయ్యు. 51

ow

ఆంత

నో ద్వ్రదఘు రాజగేహిని సమ్మ గ్రాన్యోన్య మి[తత్వను ॥ ఏంతం బై [(గగహపంచకం. బధిగతోచ్చస్థానమై యుండ న

(కాంత షమదమైన వానరమునన్‌ (వాహ్మీ ముహూర్తంబునన్‌ గాంతి గన్న శశాంక మండలు నుతుం గాంచెం (బమోదంబునన్‌ . 52

కలువలవిందుం గన్గొని వికానదభంగ తరంగ కోటుల గ్షలముగ( బొందు వార్ధిగ తి( గన్నుల పండువుగా. గుమారకున్‌ గలయంగం జూచి చూచి యధిక |వపమదంబున( బొంగి పొంగి భూ తలవతి యాచరించేె నుచితక్రియలన్‌ సుత జన్మ లబ్రికిన్‌. లి

పురుడులేని గుణము పూబోడి కొయ్యన

పురుడు వచ్చి రెలమి( బుణ్యసతులు

జాతకౌతుకమున జాతకర్మం బాత్మ

జాతునకు నొనర్నె జగతి విభుండు. 54

40 కం.

కం.

కం.

దీ

ఇందుమతివరిణయము

అజనామ మిడియె నఖిల

ద్విజనాయకు లక్కు_మారు దీవించిరి సా

ధుజనావన గుణర క్రిం

గుజనాహిత హరణశ క్తి. గొమరగు ననుచున్‌. క్‌క్‌

అల్లన నొక్క-_ కేలున( బదాబ్దము( గుంచితలీల( బట్టి ఘల్‌ ఘల్పన నందియల్‌ మొరయ!: గౌతుక మొప్పంగ నాలకింపుచున్‌ దల్లీ మెలంగ' జెంగటను దప్పక మోమటు చూచి కేరుచున్‌ గోల్టగం బింపినుల్‌ గుదియుకుంతలముల్‌ నుదుటన్‌ నటింవ(గన్‌. 56

లీలాకల్పిత చితచిత తరకెలీధామ మ ధ్యంబు నన్‌ డాలుం జొంపను లీను మానికపు. దొట్టం బెట్టి జోకొట్టి యు య్యాలో లాలి యటంచు. జేరి కలకంఠాహావకంఠ ధ్వసిన్‌ జోల ల్వాడుదు రొయ్య నాయ్యన సఖీిచూడామణుల్‌ రాసుతున్‌. 57

విద్దెము సేయుచు జిలిబిలి

సుద్దులచేం (బొద్దు వుచ్చుచుం జెలు అడుగన్‌

ముద్దిడుచు నక్కు_మారకు(

డద్దిరనం దప్పుటడుగు లందంద యిడున్‌. ట్‌

అలకావళుల నంటి తళుకుముతెవు రావి రేకు నెన్నుదుటివె( జౌకళింప నిద్దంవు( జెక్కుల నిగనిగల్‌ గొనుకెంవు మద్దికాయల చెల్వు ముద్దు. గుల్కు రాణించు నునుమూలరాకట్టు నుసుమింత పులిగోరు గళమునం బె బొలుపు మిగుల జిగిమించు నవరంజి చియతగంటల చాలు మొలనూలు కటిసీమ మురువునూవ లలిత కలహంన కలరవకమము న్‌ జరణముల నందియల మోత నందడింప( దల్రిదం[డుల కనుపమోత్సాహ మెన6గు లీల నడయాడుచుండు నబ్బాలకుండు. ఫలి బాలోచిత కృత్యంబుల నోలింగొన్నాళ్ళు మెల(గి యువనీతుండై చాలియత( డఖిలవిద్యా జాలంబులు నభ్యసించె నమధిక మేధన్‌. 6౧

కం.

ఇందుమతీవరణంయము

చతురాననత్వ నిధి వా

కృతి లో కేశళ్యరుడు జలజభవ సమభిఖ్యా న్వితు. డతిసత్త్వ్వ నివానుం

డితనికి నజనామ మెంత యెనయు నొనంగాన్‌.

తే. గీ, అనుచు జనము లెంచికొన సమానవయన్క_

నృపతినుతులు మేనునీడ అట్ట యంటి కొల్వ మెలంగ నన్వయోచితలీల నజుండు పూర్వ యావనాగమమున.

(సగ్దర. అవార్థికోణినాధుం డగు రఘువిభు. డత్యాదృతిన్‌ భూరి దాన

కం.

ర్న

కం.

woe em నా ఒ

be

శ్రీ వర్ధిష్ణు (పతాపస్థిరనయ వినయాక్షీణ గాంభీర్య చాతు ర్యావానజ్ఞాన సత్వాయతభుజు నజునిన్‌ యౌవరాజ్యాభిషిక్తున్‌ గావింవం బెండ్లి సేయంగ(దల(చి హృదయోత్కంఠ నత్యుద్యతుండై .

ఇలలోపల6 దజ జనా

వలిచే సంబంధ బాంధవము గలచోటన్‌ గులశీల రూవరేఖా

విలననములు గలుగు తరుణి వెదకించుతణిన్‌.

కనకజ్మాధర చాపహస్తు కనుకా*/(క౯జ రూవుగా లెని మునికింగమ్మర (గాయసిద్ధి నిరతంబున్‌ బూని కల్పించుమో హన మంత. [పచయాధ్‌ దేవతయనానా కాలమందావిద

ర్చ నరాధిశ్వారపుతి యిందుమతియన్‌ పద్మా శ యొప్పున్‌ రహిన్‌. ఆయబ్దపాణివేణిక

శ్రీయుత మాయూరపింఛ శేఖరర మ్య

ఛాయ దగి కృష్ణలీలా

త్యాయతమై తాండవించు నవసీస్థలి పై.

(పకటాపూర్ణ వినిష్క్టశంకకళలన్‌ భాసిల్లు నెమ్మోము థ్రీ వికి మున్నోడి తదియనంగతి సముద్వేల పభాజాల దృ గ్వికచేందీవర మై తి(జేరి భువనావృతి న్‌ నగంబై. తది - యకళాకాంత వసించు చందుండన కూలాఫాల మొప్పున్‌ రహిన్‌

అతన వాల్లు అవానాలుతంునవుతు! మసలు ఎరు నంగాయాాసనాపునాపువాలల బలాని కతన... -ఢిమ్యాననినాయలయుతోమోలు.

వానో

మేం

41

61

64

66

42

కం.

కం.

కం.

sr

ఇందుమతీవరిణయము

అన్నారీమణి కన్చొామల్‌ మదన బాణానస్థితి౯ జెందినకా గన్నుంగల్వలు తామనంగు శరముల్‌ గామాయటంచుకా దదా నన్నావానులు గాగ నానరికిందాం. జాంపేయ మత్యంత నం పన్నం బయ్యెడ సొచ్చి నిల్చెననం జూవష్టెకా లనన్నానయుకా.

| (పకటతర మైన నెమ్మోము రాజరాజ

వై భవము(దాల్స( దత్సార్శ్భ్యవరియౌట( గర్జ్దయుగళంబు శ్రీవరాక్షర నిరూఢి. జందకుండునె లననూన కుందరదకు.

[పకటతరారుణత్వ మధురత్వ మృదుత్వ నుగంధి భావమం దొకటికి. గొన్నికొన్ని యనువొందని పంకజరాగ బంధుజీ వకసిత బింబముల్‌ సవతువచ్చు నటంట యనంగతోక్తి యా నకలగుణాభిరామమగు సారనలోచన _ తియ్యమోవికికా.

మారు డరుదుగ మేని బంగారమునకు. బరిమళము(దెచ్చి మంజులాగరపు వెలుకు నందు ఫలములు గల్సింప ముందొనర్చు కోరకముల ట్రరదములన్నారి కలరు.

స్మరశంఖం బది తప్పదు

తరుణీమణిగళము కాక తక్కినచోంద త్స్వరమా (తాకర్ణనమున

నెజబుక(దొర.గి మోహమొదవు టెట్టందణకుకా. అలరుం గొమ్మకు వోర్యుగ

మలరుం గొమ్మల విలాన మచ్చువడంగను జ్వైలతర కర పల్లవనఖ

సలలిత ఘనకోరకముల .నమధిక మగుచుజా.

చెలికుచములు దళములు వడి

బలసి మొనలుదీజి గుడును వడి యొండొకటికా గెలుచు మది నంధి పుట్టక

నిలిచె. బరస్పరము నరులనెరి తుల్యములై.

68

69

70

fe

72

78

74

ఇందుమతీవదిణయము

తే. గి. అమరు. గుచశైల మూలభాగముల? బొడమి లోంతు పొక్కిలి డిగియలోన డిగ్గం ౧ ౧ జారులావణ్య రనభార జాడనిండ. జేరుశెవాల మనంగ నూగారునతికి.

స్‌, ఘనమార్షమున మెలంగ6గ నేర్చు జకగ్రావ కవందము(బాసి పోగరము(దజుము సరనస్థితి. దనర్చు జలజకోరకముల నెక్కు_డు నీటదోయించి మించు. టొౌగడొందు మృదురితి నెగడు పూబంతుల నింవుతో (బట్టి కట్టింవు చుండు మిగుల సనద్వృత్తంబులగు కందుకంబుల దీవి. బల్‌ మాలు గొట్టింపుచుండు తే. గీ. నౌారతము(బోల( గోరెనో కోరలేదొ యింతి సిబ్బెవు జిగిగుబ్బ తెంతచేసె నౌను గర్కూాశులై తమలోన( దాము రాయువా రన్యులకు నెగ్గుసేయు టరుదె.

తే. గీ. కంతు6 డాకాంత మధ్య మానంత లీల జగతి సాజిత్కరించి దర్శనవరులకు సొంపు మీజంగ నీవారశూక , సదృశ భావమటు(జూవి నేతసాభల్య మొనల

చ. వలనగు చ్యకముల్‌ (భమలువట్టి చరించుట, రంభథలుర్వరా వలయము లోవలకా దలలువంచుక ్యమగ్గుట, శాలిగర్భముల్‌ కలయా బౌల్టు వోవుటయు గట్టిగ దజ్జలజాయ తాశ్నియు

జ్వైలపు' బిజణుందులన్‌ దొడల జంఘల నోటమి నొందుటంజుమీ.

తే. గీ. శంఖకుంద |వపభల నసిచ్చటల(జిమ్మి కచ్చవశ్రీల( బైకొని కాంతచరణ ములు మహాపద్మ పద్మలీలలను (గిందు పజుచు శృంగార రననిధి [ప్రభుత వెలయ.

43

75

76

77

78

79

44

ల్‌

పటి

Se

ఇందుమతీపరిణయము

కలువలకోరుల( గన్నుల. గావించి కవదొనలుంచి జంఘలు ఘటించి తన యస్తినాస్తిత్వమున నెన్నడుము (జేసి వలుద చన్నులు జక్కవల నొనర్చి విజయశంఖము కంఠ విధముగా. గిలించి మోవి కెందలిరాకు రఠీవినుంచి నిండుచందురు(దెచ్చి నెమ్మొగంబున నిల్చి [భమరపంక్తుల(గురుల్‌ పాదుకొల్పి యించు విలుకాండు లోక[తయిన్‌ జయింప నెలమి( దన సాధనంబులనెల్ల. గూర్చి రూఢ మంత (వతిభ నొక్కు,రూవుంజే సెం గాక కాకున్న (గలదె యీరేకనతికి. 50

ఆనఖంబుల నయంబట్టి పాదద్యయం కాజానువులసౌరు అట్టియూరు లాకటి పాగ్భాగ మానితం బాభోగ మా మధ్యమంబు తీరట్టియారు నాచన్ను గవబింక మాకరంబుల పొంక మాకపోలములగో మట్టిమోము నారదమ్ము లతళుు._ లాకన్ను( గవగుల్కు లానెన్ను దుటి యొవ్పునట్టి కొప్పు నట్టి రాయంచ నెన్నడ లట్టి యొడలు నట్టి శృంగార సంచార మా యొయార మట్టి మృదువాక్యముల చంద మట్టియంద మబ్ద్బభవు( డిందుమతియంద యనువుపతిచె. 81

ఇభవర రమ్యయాన యగు నిందుమతీ నుదతీలలామ యి ట్రభినవయొవనాధిగమనావనరంబున రామణియక

(పభవ నువర్ణగాతి యయి పాణి పరిగహ యోగ్యయౌొౌట రా

గభరత భోజరాజనుజకాంక నెజింగి కృత వయత్ను డై. gy వినుత న్వయంవరోత్సవ

మొనరింప నమస్త దిక్తటోర్వీశుల పే

రనుచితగతి శుభ రేఖలు

మునుకొని యత్యంత వినయమున( బంపునెడన్‌. 88

కా

కం.

ఇందుమతీవరిణయము 45

స్వస్తిశ్రీ మదమోఘ వజనహిత స్వారాజ దోస్పారజి ద్విస్తార క్రమ వికమాలభఘు రఘూర్యీ భర్తకున్‌ భోజరా జ్ఞసోతవ్యతనూభవోద్వహ విధానార్థంబు వుత్తేరంగా నస్తోకంబగు లేఖ శీ ఘగతి మీయాత్మోదృవుం బంపుండి. 64

అను శుభనూచక వతిక

ననురాగ మెలర్చ(బనువ నవనీశ్వురుండున్‌

దనయుని నవరూపరమా

తనయుని నిజనకల బలహిత [పకరముతోన్‌. 85

శ సన్ముహూ ర్రమున( (బబశసాగమోచిత

వాద్య ఘోష మడర హృద్య లీల రహి విదర్భపురికి రయమున జనకుడు పనుచుటయును మోద మినుమడింవ. 56

భాసురామ్నూాయ విద్భూను రా శీర్వాద వారముల్‌ బిరుదు కైవారములును శోభన గాయకసోమ నవీన న ద్లేయముల్‌ స్తుతి వాజ్నికాయములును భేరికా మర్దళ భూరి కాహళ్యాది కాద్యమ్ము లనవద్య పద్యములును న్యందన భట వహ బృందనానావిధ చారముల్‌ కరటి ఘీంకారములును

. టెలసె రాజన్య కోటీర వినర కషణ

గళితధుత రమ్య వనుర జ8 కణగణ ప భావిభాసుర మగుచు నంబరము మెజసె విభవము చెలంగ నజరాజు వెడలునపుడు. 5

ఆలోలతర ఘంటికారావ మడరన తంకుకాఘాతంబు అగుచు( దోచి నడుచు మదోద్వేగ నాగేంద రభ నంబు నెరింప కాశ్వికచయ మదల్చి

46

కం,

కం.

ఇందుమతీవరిణాయము

తరటు జేసిన గిన్క_. డైవార నిజఖురా హతులచే నవని బిట్టదువ(బఅిచు

నుత్తమాశ్వుంబుల మొత్తంబులకు నెడ మిచ్చుట కె రయంబెనంగ6 దొలణగు

. నరదములు తండ తండంబు లగుచు నెంచ(

(గందుకొని సందడింపను గాల్బలంబు పుడమి రాపట్టికిరుగడ నడచె నపుడు ధరణి జవ్వాడ సకలది క్తటము ల|దువ.

* కటులు సేనానివెంట నుత్క_ట రయమున

దివిజవాహిని నడచిన తెజ(గు మీజ బహుళరథ వాహగజ నముద్భట భళి యడరి పార్శ్వ ద్యయంబున నడువ నెదుట.

కనియె నృపాలచందు.డు నిగాఢ తటనల రూఢ కేతకి కనక నమేరు పాటల వికస్వర కేనర కుంద మళ్లికా జనిత పటుస్సుట పనవ నంఘనుగంధ మహాలఘుత్వథా గనిశసుశర్క_రాతి మధురాంబు కలాపగ నర్మదాపగన్‌.

కాంచి తద ఐచితస్థితికి హరించి.

సాధునికర సన్మార్లో

ద్యోధిని నధికోగ పావవుంజరజన్సం శోధిని నాధుని గీర్తి

శ్రీధను' డానృవతి చేరంజేరం బోవన్‌.

రమణీయాంబుజహ స్త చాలనమునన్‌ రా బిల్చి వాత్యాజవో ద్గమితాంభః పరిశుద్ద బిందువుల నర్ష్యంబిచ్చి యాత త్కోర్మిడా తమరు ద్వారకృతోవచారముల నధ్వృశాంతి వారించి యా

యమృతాంశూదృవ మిత వంశజున కిట్టర్చ్పించె నాతిధ్యమున్‌ .

అంత న్మావంతు(డు మద

దంతిన్‌ వేవేగ నాయతవటిచితే శా కాంతనుతు(డెక్కి. కంచుకు

లెంతయు హెచ్చరిక. దెల్ప హేలాగతులన్‌.

88

89

౦

91

92

98

94

ఇందువుతీవదిణయము

ఆ. వె, అన్నదీలలామ చెన్ను కన్ను లకును

కం.

విందు సేయ మంద మందగతుల నతుల తీర భూరుహచ్చాయ. జనునాన్ఫ పాలభవున కగభాగమునను.

వాత్యాజవో పరివ్యా ప్త నూనవరాగ పటలి చితచ్చ[త భంగి దనర

భవాసానున లీ|వ;న వని రరా

ప So eS

కటక వల్దవిత దుకాండముల్‌ కెంబట్టు టాలవట్టంబుల లీల నెనంగ

కమనీయ పహారితాళ గ_రికాదిన్ఫూ ర్రి రత్న భూషానమ్మ గత నానంగ

స వల్లరివ్మేత చాలన ములసిల C9: య ౦0

నగమ కంచుకు లుద్వేల ఖగరుతముల

హెచ్చరిక దెల్పన చలరాజేందులీల

నుట్టివడ నిటయగు నొక్క గటుజే(డు. టే ట్‌ టప్‌

కనువట్టుటయు. దదాలో

కనవరుండగు తననృపాలు కాంత నెణిగయ

జైన విభునకు నయదేవుం

47

95

96

97

డను మంతికుమారు( డిట్టు లనియెన్‌ |బ్రేమన్‌.

ఉ. తామరసా ప్త వంశహిమధామ నుధామయధామ యిమ్మహా భూమిధరంబు కూటగత భూరుహకోరక దృశ్యతారకా సోమ నమున్నతత్యమున( జోద్యమొనర్చుట. జేసి బుక్షవ న్నామము దీని కర్ణయుతనామ మటండు జనంబు తెల్టెడన్‌.

కం. భూనాధచంద్ర యిగ్గిరి నానా తరువల్లరీ వనాంతర కాసా రానూనధాతు మణిమృణి సానుదరీ యురము లింపొనంగెడు. గంటే.

48

కం.

em

Sas

ఇందుమతీవరిణయము

ఈరంపు6 దావుల నెంచి జోరనకమ్మ విరులకజేనియవాన గురియు( బొదల పాదలు కిన్నరవధూ మృదుగాన నరణితో మధుపాంగనల పాట మాజుమలయు మలయానిల గత [శమతనులై తమి౭ంబునా రతు లొనర్చు వియచ్చర [ప్రవరుల వరలనెయ్యము( బారవశ్యంబు. దమకంబు ననువొంద లాలించు నపృరనల రనలసితతత మణిత భరములగముల గలసి విలసిల్టు 'శుకవిక కలరవముల కలరవములను [శుతిసుఖగరిమ వినుచు ధరణిధవమౌళి యూయ।దితట వనాళి. ' 100

అతుల వనమాలికానం

యుతముఖ్యతటీనట న్మయూరకలాపాం

కితము నవవేణునాదాం

చిత మిగ్గిరి కృష్ణమూర్తి జెలంగెడు. గంటే. 101

గంధర్వగాన నంగతులకు ననిల పూ రితకీచకమ్ములు శ్రుతులు గూర్ప దివ్యలోక మృదంగ ధింధి మధంనికి ధురసి ధ్రర ధ్వనుల్‌ has నట దవృరోజననయనావళికి దృవ పాత్రములై శిఖిపతతు లౌలయ బంధురగీత |పబంధ సద్భావ ౨బు ననిలకంపితశాఖ అభినయింవ

i స్నిగ్ధశశికాంత మణికాంత శిఖర సీమ

రచ్చ సేయుచు జూచు నుర [వభులకు నాట్య సాహాయ్య సామి ననువు కొల్పు నరవరో త్తమ యీాధరాధరవరంబు. 102

స్వామి చూడు మువరి చమరీనిచయవాల

బృంద మిరుగెలంకు లందు[వేల

లోల కర్ణచామరాలంకృతకరీం ద

ఘటలంబోలె దీని గహ్యురములు. 108

కం.

కం,

ఇందుమతీవరిణయము

నికట చరన్మృగాంక తను నీతనుధారన నకినాడు నాం టికి నవకంబులై ముదిమి డింది యొకప్పుడు బవీరువోక [క మ్ముకచిగురాకు జొంపముల( బువ్వ్యుల( బిందెల గాయలన్‌ ఫలా దికముల విజ్ఞవీ(గు జగతీవర యిగ్గిరి కూటసాలముల్‌.

సామోద్భవ నిజజనక

వ్యామోహిత జేరం జనం దదం[ఘి ద్వయలా జఇఖాముద లంటెనన నిం

దామూలా[గముగ ధాతు లమరంగంటే.

సింగంబు లిందు మదమా

తంగంబుల వెంటనంటి తత్కుుంభంబుల్‌ భంగంబు. జేయ రాలిన

రంగగు ముత్యములు గలవు రానుల కొలందుల్‌.

తెలినెల జాలచోటుల మదించి కురంగము లంత నంతమం దలు గొని యుండువాని పెనునాభులు పేలిన, (గమ్మరిల్దుచున్‌ వలపులసొంవుచే నితరవానన లెల్బను మించి జోకల ప్పలగుచు( బచ్చి కస్తురి యపారముగా6 గల దిన్నగంబునన్‌.

సింగము లుండలేని గుహ సిద్దులు లేని తటంబు మానికం పుంగని లేని తిన్నె వరివూర్ణముదంబులు లేని తావు ది వ్యాంగన లీగి యాడని లతాయతగేహము చందన]దు పం క్రింగనువట్ట నట్టివని, ధీనిధి : యెయ్యెడం గల్లదిగ్గిరిన్‌.

. అని తదీయ విశేషయబు ల ర్లభంగి

మంతి తనయుండు దెల్ప సామజముడిగ్గి నసైన్యయుతముగ వనవస్తు చయ సమగ్ర మైన సమధారుణీ స్థలియందు విడిసి.

యథోచితగతిం (బవర్తిల్దుచుండె నంత

ధీరారామ వనంత నంతత మదాంధీభూత విద్విణ్మరు త్పారంపర్య హికాంత కాంత తమ వాకృద్మావధూటి నటి శ్రీరంగత్స్య నిశాంత కాంత నవమాత ఫన్ఫూర్తి కీర్తి (వభా గౌరాశేష దిశాంత శాంత గుణసంఘనేమ ఫీమా|గజా !

49

104

105

106

107

108

109 110

50

తరల.

గద్య.

ఇందుమతీవరిణయము

బుధ వినుతనుగుణ నముదయ

మధుశాతవదయ యశోర మ్మాపియ నైర్మ

ల్య ధురీణ హృదయ సంగా

మ ధనంజయ మహిత విజయ మానిత విజయా : 112

కదనశూర ముదిత ధీర ఘనవిహార మాధవ

[పదర హార శరతుషార రజిత నారవాహ పా

రద వటిర భుజగవార రమణిహార శారదా

సదన నారదసిత సారస ఘనసార నద్యశా : 118

ఇది శ్రీరామభ[ద కరుణా కటాక్ష వీక్షణ సమాసాదిత సరసకవితా వైచ్చితీపాత్ర తెనాలిరామకృష్ణ కవిరాజానుజ శ్రీగిరి కవిసార్వభౌమ పాత యభినవ రామకృష్ణ నత్క_వివుత్ర తిమ్మమాంబాగర్భ రత్నాకర రాకాక్షైరవమి[త కౌండిన్యగో త వవి|త నకలనుకవి వినుత సాహిత్య విద్యా సమున్నిద రామభదకవి (వణీతంబైన యిందుమతీపరిణయం బను మహాపబంధంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము,

S-—-7*

కం.

తృతీయాశ్వాసము

శ్రీ సారన నేతా నా యాసాడిత వితత కాశ తెళ్యుర్య[కే

ణీ సారన్యతవిభవ

శీ సాందా పాలచూరి కృష్ణనరేం|దా t

ఆవధభరింవుము.

చల్లని చభహప్పరాల నరనంబుగం బుప్పొడి రాల నందమౌా పల్హవిత _దుకోటులను బచ్చని వచ్చికయున్న చోటులన్‌ మల్దము తొ గుడారులును మంచి నికుంజము లున్న దారులన్‌ దెల్రమిగాం బథి శమము దీర మలంగల నర నెనికుల్‌.

ఏకరంగి గుడార్త 6 తోకరంగిమ్ము ల బొలుపొందు బలుసరాతుల. టొౌనంగా

నపరంజి గట్టు గుట్టరిది యేయను! గొప్ప చప్పృరమ్ముులు మించి డెప్పరముగం.

లబులుకం భబూఆతిన తేంకు వలకల గదెయించు దొంతి మిద్దియలు బంధురతం౭ |బబలె

[బ్రహారిగోడల తీరు వన లేదనుచు మీఆి దెట్టతా బల్హాడదట్టు అమ థఠె6

. బబతిభట కుటీర రధగజ _పచయ కేతు

వట చటత్కా_ర కింకిణీ భ్యదనాద నమధికోద్భట నదృట తుములరవము లఅంబరము నంటు నా శిఖరంబునందు. చపహషారవంబు మి శైైగ యంగ 6 జవికల ఇూట్టాలణుములు దెచ్చి కట్టువారు మాపాలె మిడి యది మీపాలె మని డొరల్‌ చేది రా బేరముట్‌ వారువారు2 గిరులు బౌొక్రిన యట మేంకారములతోడం. గరులు వెన్వెంటరా6. గదలువారు కంటిక క్రా దదింపంగా6 గుతారములబే నరకు సేయక తదులత్‌ నజకువారు

"1 యంతయు. వి. రాసారముల్‌ పారువారు.

52 ఇందుముతీ పరిణయము

తే. గి. నగుచు. గేకలు వేయుచు. బొగడికొనుచు. దుడుము లందంద మొరయింప. దుడుము! లగుచుం గమ్మ (గా సీటియలు వా(డి'కె దువులును జిమ్ము చుం జరించువారు రోసమ్ము లడర, ద్‌

చ. తమతమ బంధులన్‌ హితుల దందడిగానక యెల్ల పాలఠెముట్‌ నెమకుచు వచ్చి చల్లనగు నిడలంజేరుచు మీరు చూడరా (పముఖులు వారలంచు' దమరాణువవారల వేడు వారలున్‌కి నముఖము గాచువారునయి నర్వజనుల్‌ జెనయన్‌ హళాహాళిన్‌. 6

ఉ. సాదులు వీతఘోటక విషాదులు వీధులు గట్టి యొండొరుల్‌ సాదరవృ త్తి నప్పుడు దెనన్‌* నముజాకల డించి తెచ్చి ను స్వాదు జలంబులందు నిడి సారెకు. గందము లవ్పళింపుచున్‌ స్వేదము దీరమైం దడవి సేదలు దీర్చిరి వాజికోటికిన్‌. (/

శా. గందేభంబులు మావటుల్‌* గొలివినన్‌ గాఢత్వరన్‌ వచ్చియా సింధ్యుపేయసి వారిం జేరి నిరతిన్‌ జేకొట్టులన్‌ గోలి ము న్మంథానాచల మబ్ది. (దిమ్మరుగతిన్‌ బల్మాజణు నొండొండ ద ర్పాంధత్యంబున వర్తిలన్‌ దొణంగ౧ మార్గాయానమున్‌ కాయుచున్‌. రి

ఉ. ఆతణి నద్భుతంబుగ ననర్లళ దుసృ్పహభంగి. బర్వు వ న్యేతర గంధ నింధురనమిద్ధ్దమదసన్సుట (దాన) గంధవ ద్వాతము నూడు5 కైవడి. బదంపడి తన్నెనరే(వశ దత్రటి జాతలతావృతోరు తరుషండము వెల్వడి కోధలి ప్రమై. 9

సీ. ఘనదాన లహరి కోత్క్మటములొ కటములు

నెలయేర్లతోడి సానుల హసింవ

పూత్కార ఘోరమై పొలుచు నిట్టకరంబు 'పెనుజిల్వ రూవంబు చినుగు వజణువం

బృథుల విషేవణాఖీలమొ వాలంబు కాలదండాకృతి నేలుకొనంగ

దరి (గుమ్ము మొనదేరు దంతకుంతమ్ములు హీరాయుధ స్ఫూర్తి నేవగింవ

1. మొరయింపుతుడుములగుచు. డి. చారులున్‌. 8. సోదరవృ తి...దివన్‌. 4- మావుతుల్‌. ర. నూతు. 68. తన్నెనరంస. ర్‌

ఇందుమతలీవరిణయము

తే. గీం కర్ణతాళ ద్యయంబు తెక్క_ల విధమున నుండ నడతెంచు కాటుక కొండ(బోలరె భీతి హేతుక నిర్హాత పాతజాత నాద మడరంగ నొక్క. వన్యద్విపంబు.

కం. పన్నిన "సీనాగజములు కన్నిచ్చలయురక యురకంగా. బలుయోధల్‌ వెన్నిచ్చి తలంగ నదివై కొన్నంగని తత్పటుత్వ కుంఠనపరుండై.

ఉ. _అగ్గలికన్‌* గృహీతధను(డై విశిఖం బరి వోసి డాసి లో బెగ్గిల కిక్షణమ్ము లకు ఖీతిదమై తనుడాయవచ్చునా దిగజతుల్య దంతి( గనితెంపున వన్యకరిన్‌ వధింప రా

దెగ్గని దాని కుంభమున నించుక నాటంగ నెస నేసినన్‌,

కం. ఆకరి వరంబు వన్యగ జాకారము విడిచి యద్భుతావహలీలన్‌ గాకుళ్టు విశిఖముఖహతి థొకర మగు శాపమెల్ల( [బిదిలిన పిదపన్‌.

సీ. ననిచి నల్లడల( గమ్మని వాననలు గుల్కు- లలిత మందార మాల్యములతోడ నొాలివోకఃి తామ్మున నొయ్యారము గడించు భవ్యగంధాను లేపనము తోడ వన్ని చెంగట పండు వెన్నెలల్‌ వెదచల్లు కమనీయ ధవళాంళశుకములతోడ మీఆీ కన్నుంగవ మిజుమిట్లు గొనంజేయు వరదివ్య భూషణోత్కరము తోడ తే. గీ. ధగధగత ప జాంబూనదమున( దేలి డంబు నవరించు మణివిమానంబు తోడ ననదృశంబైన శృంగారరనము తోడ నుర్యరానాథు నెదుట గంధర్వు. డయ్యు.

1. అగ్గతిలన్‌ , 2. నోలిదొ.

53

10

11

12

18

14

54

కం.

కం.

ఇందుముతీవరిణయముూ

ఆవ్విధముగ( గనువట్టిన యవ్వైమానికుని. జూచి యద్భుతముదముల్‌

మువ్యరున( బెనచికొని లో

నువ్విళ్టూరంగ ( దెలియ నూహించుతణిన్‌. 15

పర్విన వేడ్క_తో నతడు భక్తి విధేయత లుప్పతిల్లంగా నుర్యర(జాగి [మొకి.యను, నోనృవః యేం వియదర్శనాఖ్యగం ధర్వపతి పియాత్మజు(డ నన్ను. [బియంవదు. డం|డు భూజనుల్‌ పూర్వ మహోన్నతిన్‌ మరల. బొందితి నేటికి నీకతంబునన్‌. 16

నావుడు( బియ మొనరంగ నర

దేవభవుం డతని [బతినతి కియచే నం

భావించి యిట్టి దురవ

స్థావళగతి కేదియో కతంబని యడుగన్‌. 17

ఆకర్థింవుము సావధానముగ నీయ దీం[ద కూటంబునన్‌ లోకస్తుత్యతపః పభావలనమానుండౌ మతంగర్షియ

స్తోకెకాగమతి [పభావనియ తాత్ముండై (ప్రవరి ర్రిల్లనే

నేకాలంబునలేని దర్పమున నయ్యేకాంతికిం జేరువన్‌. 18

ఆచ్చరవువ్వుబోండ్లు తనుహాన విలోకన చేష్టితంబులన్‌ దచ్చన లాడుచున్‌ శ్రుతి హితంబుగం బాడుచు. బొత్తుగూడుచున్‌ బచ్చనివింటివాని వెడమాయకు లోకువ సేయుచుండంగా నిచ్చలవచ్చి వచ్చి కడునింవగు నొక్కకొలంకు. గాంచితిన్‌. 19

కాంచి యమ్మ్మహామునీందు ననుష్టాన నిధానంబగు కొలంకు.( గలంకం టొరయించుట | కించుదనం బనుశంకవాడమక చిడిముడిపాటునం బాటల గంధీనమేతుండనె నై యాయానఖేద స్వేదనోదనార్థంబు తటాకవరంబు నార 20

ఒక ఘనననభార యుదుటుబల్లుబ్బలు

కుంభస్హవములుగా( గొంత సేపు ఒక లతాయత బాహుయుగళ కేలుందోయి వింతరజ్జువులుగాం గొంత సేపు ఒక విశాలనితంబ యొర పైన విజుందులు గుత వు బుట్టుగాం గొంత సేపు రత వరోరుద్వంద్వ యొరపారు నూరులు గొనబు దోనులుగాంగం. గొంత సేపు

ఇందుమతీవరిణయము 55 తే. గీ. నూదికొనియా!1 కొలంకెల్ల మోద మొనంగ వీది కడంగంటింగాని త శపపఉకు తంట బద్ధమై వౌనరుక్య (పవృద్ధమైన సాం[ద్రమోవాబ్ది తెగనీఎద6 జాల నైతి. 2] ఉఊ. ఏమని తెల్పుదున్‌ రవికులేశ్వర 1 నిర్మలమైన యట్టి యా తామరసాకరంబు వనితాజనతాంగ విశీర్ణమౌ హరి దామృగ నాభిసాంకవ మదన్సుట చందన చర్చ్భయంటి యెం తో మలినత్వమొందె ఖలుతో నొన(గూడు నకల్మషున్‌ బలెన్‌. 22 ఊఉ. అప్పుడు తన్మధువ్రత రథాంగ మరాళచయంబు బోంట్ట బ ల్కొాప్పుల యొప్పులన్‌ బటువుగుబ్బల గబ్బులటోకి జోకలన్‌ జొప్పడనోడి పాలుచుననూయ యత దపస్వివ రేణ్యుతోడుతన్‌ జెప్పుంగ. జోవులీల రొదసేయుచు నల్లడలందుక్‌ రేగినన్‌. 28 కం. ఆ కలకలంబు విని ముని లోకా(గణి యటకువచ్చి లోలతరంగ వ్యాకీర్ణ నిశాకజ్జల సౌకర్యవిరహితమైన జలజాకరమున్‌. 24 వ. కాంచి నన్ను (జేర రావించి యా[గహించి “జాల్మా ; మామకినానూన స్నానపానానుష్టాన విధానంబులకు నిధానంబగు నీనరోవరంబున కెట్ట సొకర్యంబు గావించుట యుచితంబె? మత్తత్వంబున మత్తకాశినీ నహితుండవై యిన్షైగు. జేసితివి గాన కాననంబున మత్తగజంబ వై చరియింతు గాకో యని శాపంబిచ్చి (పార్ధితుండై యను[గహించి [కమ్మ నమ్మహర్షి యిట్టనియె. 25 శా. లోకానీక వివిక్తకీర్తి ధను(డుల్లోక | పభావాఢ్యుండి జూ్యకుజ్మాపకులోత, ముండు రఘురాజన్యాత్మజాతుం డజాుం డేకాలంబున(జేరి యాశకుగముచే నేయంగలా. డప్పుడే నీకున్‌ శాపముదీలునంచు ననియెన్‌ నే.డట్టులయ్యెన్‌ నృపా : 26 1. ముంచికాని యెద(గొల నెల్ల. 2- నెగనీంద. లి. కబ్బులుకాక. ఉం పారిన

యనూయ. ర్‌ం జిందు.

56

ఇందునుతీవరిణయము

తే. గీ. ఇటి యుపక్పతి. గావించినట్టి నీకు 6 రు

కం.

కం.

కం.

కం.

నేతదుచిత [వతి క్రియ యెద్దిసేయ(

జాలని యతండనైన నాళక్తి కొలది

మేలు. గావింతు. గెకొమ్ము మి్మితవంశ.

ఆహావము దొరకు నీకు

ద్వాహానంతరము నందు వైరిజయశ్రీ

దోహల మిది గైెకాను న

మ్మోహన శరమం|తరాజమున్‌ నృపముఖ్యా :

ఆనవిని నర్మదానదికి నప్పుడపోయి యతండు వార్చియ త్యనుపమభ క్రి మీఆఅ 6 (బియంవదుచే నువదేశమందడె( దం తనియమ వూర్వుకంబుగనుద జ్ము ఖు(డై కత నిదచే మునుంగంగ స్ట్‌ ప క్‌ పజ

అత అ ies విద్యా ఖర్వుత నమం|తమున్‌' గాం

ధర్వాస్త్రమునట్టు వడసి దక్షతవెలయన్‌.

అతనిన్‌ వీడ్కానుచు యథో

చిత పరిపాటిన్‌ నమస్త సేనాయుతు(డై

శితినాయక నుతరత్నము

కతివయ గతులన్‌ విదర్భకటకము. జేరెన్‌.

చటులగతి వచ్చి యటంద

త్పుటభేదన నికట మహితభూమీభాగ

నుట నుమనః వటలకులో

తృటి శృంగార వనవాటికన్‌ నిలుచు తటిన్‌.

పథిక జన స్వాంత పాటన కుంతంబు తతమదీకృత పరభృత శకుంత

మతి రమ్యకునుమ వాసిత కకుబంతంబు (ప్రకటిత కామనీయకని కాంత

మానందయుత శుకమానితోదంంతంబు దేదీవ్యమానాంశు దివనకాంత

మత్యంత నంవర్ధ్థితాంభోజ కుంతమ్ము మాలతీజాలక శ్రులతాంత

ల.

1. త్వరమ మం[తమున్‌,

వ్ర

28

29

తి

లే

వి

కం.

గ

ఇందుమరతీవరిణయము వ్‌్లౌ

మామహిత మల్లికావల్టికామతల్లి

కానమాన (వనూనాధివాన నహిత

వితతమధు నంగశిశిరతా విలన దలన!

చలనభన్యంత మంత వసంత మలరె. వతి

ఆ నమయంబున నిందుమ

తీనతి నగరోపకంఠ దీవిత వనరా

జీనూనావచి చీషా

వ్యాసంగా సన్న మాన సాంభోరుహయె. 84

తళుకు. బసిండి [వాంతజిగి దార్కాను చేలము గట్టి, రత్నపున్‌ గళుకు మిటారపుంబని చొకాటపు సొమ్ములువెట్టి, కూర్మి వై దలికయిదండ వట్టి నునుదంతవు( బావలుమెట్టి, యందముల్‌ గులుకుచువచ్చె నచ్చెలువ కోరిక లీరిక లెత్తుచుండంగన్‌. లిర్‌

నెణజిముంగురుల రంగు నిగిడి యంతంతకు మెండుగా గండుతుమ్మెదల ప

జకచకల్‌ దొరయించు చికిలిచూపుల యొప్పు బలుబేడినల మిట్టి వడంగజేయ.

దళుకు మిన్కులు గులు. తెలిదంత కాంతులు మొల్దమొగ్గల వెదచ ల్దుచుండ.

గలువ నంగడికాని చెలువమ్ముగల ముద్దు నెమ్మోము జిగి కళల్‌ (గుమ్మ రింవ

స మిసిమినిగ్గుల నలరారు మేనికాంతి

బలుతేజంగుల2 మెజుంగులబారు దీర్చ సౌలవుంజెయ్వు లొయ్యారముల్‌ గులుకరింవ వనజదళనే[త శృంగార వనముంేరి. 86

గొనబైన పదకాంతి కుంకుమ పూతగా వరరత్నకాంతి చిత్తరువుగాంగ గుతంవు నఖదీ ప్తి ముత్తెంవు (ముగ్గుగా గనుడాలు నునుమేలుకట్టుగాంగ జిగినొప్పు కొప్పు కప్పగరు ధూపంబుగా. గొమరుచూపులు తోరణములుగాలగ తళుకు. జక్కుల నిగ్గు నిలువు టద్దములుగా. గరరుచుల్‌ గెంవులరాలుగా(గ?

1. మధునగని కిరాతానిల నదచలగభ? ఏ2. మరుంగుల. లి. మదిమీన్క,

58 లే. గి.

ఇందుమతీవరిణయము

దనరు తనరూప మహిమ యుద్యాన రమకు(

దగు గృహాలంకృతి యొనర్చ నిగుడు వేడ్క.

జెలులు తనచుట్టు(గొల్య నత్తలిరుంటోండి

నటన దిపించు రాయంచనడ. జరింప. 57

కొప్పుల్‌ విచ్చి జడల్‌ ఘటించి జిలుగుం (గొంబట్టు వీరల్‌ [వయం బొప్పంగా( బిరుచుట్లు చుట్టి మదిలో నుప్పాంగు మోదాబ్లులన్‌ దెప్పల్‌ దేలుచు. జంటికోకముడు లెంతే గట్టిగా గట్టి తా రాహూ(టో(డులు [కొవ్విరుల్‌ జిదుము నూహన్‌జేరి రుద్యద్లతిన్‌. 88

చిలుకసారెకు ముద్దు. జిలుక నేరుపుమీఆి పలుకన పాదరొవ్ప( బాడియగునె నిలుకడల్‌ మాని యింపొలుక. బాడెడు తేటి నలుకతోందతిమి వువ్వంటం దగునె బలుకడాని మెలుంగు బెళుక( (గొవ్విరులిచ్చె చులుక6(గా నంవంగి6 జూడ (దగునేె వెలుకబాణుచును బెట్టలుకంగా నయ్యంచ పలుక] బిగ్గర (బట్టి యలమ(దగణునేె

. తళుకు నునునిగ్గు. జెక్కుుల. దళుకులొ త్రి

తొలకు చెమటల బడలిక జళుకు లేక తిలకతరు వెక్కి ననకొజఅకులుక. దగునె కలికిజిగి నొప్పు వెన్నెలమొలకలార, 29

నాతోడంగన(జూడుమీ మగువ వున్నాగంబువై నెక్కి_తా(

(వీతిం గంఠరవం బెలర్ప నతను కీడన్‌ విజృంభించుటల్‌

వాతీ యుక్తమె [పౌఢగాన నది వున్నాగంబువై నెక్కి. దాం

[బీతిం గంఠరవం బెలర్చ నతను|కిడన్‌ విజృంభించుటల్‌ . 40 నారీరత్నము లొక్క_ మొల్చపొౌదరింటన్‌ గోరకంబుల్‌ దళం బైరాణించంగంగాంచి యొక్క మొగింగోయం బూసికం జారుణ (భ్రీరంజిల్దు కరద్యుతిం గినలయ శేణీగతిం డోచినన్‌ దారాశ్చర్యము. బొందుచున్‌ మగిడి రుద్యన్మార్ధ్య మేపారంగన్‌. 41

చెలువ చిగురొత్తు గుజ్జుమావులు దనర్చు

తళుకునెల జాలపాదు లింపలర:6 గంటె

చెతునకు నెత్త వనలక్షి సంఘటించు

వరపు టారతి వెండి పశ్రిారము అనంగ. 42

1. కిలుకి; విలుకొం

ఇందుమతీవరిణయము 59

నీ 1పెనుదంట కినుగంట కనుగొంట మానుమ పొదరింట ననలంట. బోవటేదె తెలిమొల్ల విరులెల్ల చెలిగిల్లం గంటినే నదికల్ర యని కల్రలాడ. జనునె తలిరెంత వలదంత బలుపంత మింత నీ వలకాంత చెలిమింతయెన( దలంతె చలపట్టి కిలకొట్టి చెలిదెట్టి నన(గోని విడుమిట్టిదన మిట్టిపడ గ. జనునె తే. గీ. ముదిత యిటురాకు చివురాకు చిదుమంబటోకు కలహ మగుమీకు మాకు నం చలరుటో.డు

లలరు నెమ్మది నలరు లందంద కోసి రంద మింహపొందయగా మందమంద గతుల. 48

ఊఉ. బాలిక కంటె చూత మదె బాగను క్రొప్విరి గుత్తి గుబ్బలన్‌ (వా లెడు నాకి లతాంగి ననురాగిణి మచ్చిక మీట గూడుటన్‌ జాల( జెమర్చనో యనందనర్చ శుకీదలిత (నవదృలో ద్వేల రస[పవాహముల వెల్లువ లల్రన ముంచి మించంగన్‌. 44

శా మాలూరననియోర్తు పొన్న విరి గొమ్మన్‌ |గొవ్యిరుల్‌ గోయయగా లీలం బాలిక లెత్తి థాఖుయది హోళింబట్ట మేలంపుం జం దాలం దారు తొలంగి (చేలు నల కాంతంగాంచి యుయ్యాలొజం పాలో యంచు వచించినవ్వి రపుడాత్మన్‌ వేడ్క- లుప్పొంగంగన్‌. 45

లయ[గాహి. మళ్టె విరిగుత్తులను మొల్లవిరులందొరంగి వెల్లువగు తేనియలనుల్ల మలరన్‌గో కొల్చ్హలుగ 6 (దావుచును _కెత్తరికి దాటుచును (తుళ్తునళిబృందముల నల్చలితరావో తుల గరుదావలుల6 బెలొదవు తెమ్మెరలు చలగ (దను

య లం (తత (శమము లెల్ల నడ(వన్‌ రా గిల్డుచును [గొవ్విరులు గిల్లుచును బుప్పొడులు చల్లుచును నబ్జ ముఖులుల్లసి లి యంతన్‌. 46

Sey “ఇనుదంటి నినుగంటి కనుంగొంటి మామన ప్పొదరింట నివెంట. బోవలేచె. లి (వాలుత బాలతాంగి.

60

ఇందుమతీవరిణాంతుము

రగడ. చెలువ చెలువ మెనయ నీవు చేతనంట ననిచె మావి

క టల. లా లాబడే ప యమబాబ్రుల లాల

మమారరుయాంనాడాలతాంలా దా దానము గ వారలా ల లలా పాసా నలందా నబానాలాాుటమ నాదా నారా పాపనాసామ డాం వా తామ్యాకాయ అమమారాతబాతకోలామాబదునాకారా మజా లాడుతెస రజా. రజా

1. విటుల తటుల. ౨. లేను.

యలని సొలసి పాటంకూడ నలరెం [బేంకణంబు తివి ఖామ (పేమ నీవు పలుక. |బబలెం గోంగు విరులునెన్న నేమురా ముదంబు మీఆఅ నిపుడు నవ్వ ననిచింబొన్న సారసార యెలమి కునుమనమితి నమరు కురువకములు చేరినాది సీవుకాంచ చెలంగ.౮ దిలక జాలకములు

సివు తావు అలర నూర్చ నెగడె విరుల సింధువార మావనావళుల నదల్ప నమరె విరుల కనక యౌార నారిమీరి యుమియునవుడ ననిచెంబొగడ లలరి చాల నారుదూఆజయుగాంగ(6 దన్ననల యశోక ్వ్హమలరె విరుల తరళ తరల నదసాల తరుల. బెనంగు తీవ చాలు విరుల మరల నీక నేర్పు వెలయంగోసి తారదోలు విమల కమల నరసి తటుల విరుల తరులనుందుమేని [శమము శమమునొంద కుందరదన మాలుమాటుమాని కుంద మంద మనుచు. బోకు కునుమగంధి తేటిగుంవు అందు. [గందుకొనుచు నిన్ను నంటసీక సొంవుం బెంపు మాటిమాటి కిటులు బొండు మక్రైలకును మాటతేల జోటిమేటి యామె మే£ను చుక్కు-రనిన6 దాళంజాల

బాల జాలకముల గములు చాల కమల జాలకముల

-హాళింజాలి వెద కెదేల బాల యానరోవరముల

నింత వంతయేల కొమ్మయిటు. గదల్చికొనుము వూలు కాంత యంత వలదవి వలిగాడ్పు వలన నివుడె రాలు తుంట వింటం దనరుదంట దొరకు బాంకు మొగలిరేకు నంటి బంటుతనమువలవ దతివ వింటిఐవా పరాకు వాదిజాదివదన యిచటి వాది కలువ శంబరారది

నారిజాతి దళము అెడలినది వాదింవందగదు చేది

కలికి పలికి చిదుమలేక కలిక యలికచట్‌ చెలి హూసింపవలం నలికి నలికి తిరిగివచ్చి తారు దూయుగాం దలఅంవం గులుకు కులుకు నడలవచ్చె( గొమ్మతరులవిరులు గోయ జశుతు వలుకులేల నవురునవురగుంగదవఐవానిడాయ కిరవారశాలి కావి కీరవములుకడు చెలంగం

కం.

ఇందుముతీవరిణయము

చారు మారుతముల గముల చలువ వాననలు మలంగ కలసి మెలసి కలరవములు కలరవములు సరన మరయ విలనదలన గతుల హంనవితతి పొదలయందు మొరయ కొలు కునుమపుంజ మచట.: గోయరాక కొదకి వెతకి తిరిగెదేల కోమలాంగి తెరువులే కయనుచు వలికి

ఎనిసి కుసుమ హరణ నిరతి నెదల(దనిసి విడిచిచింత మనసి జాస్రములన చేయమరునివూజ నింతులంత.

న్వుటదున్నవాంబు జోత్క_ట మధూలీ ముహు ర్ముహురేధి తాంబు నంహూరితంబు అట దురుద్విజగరుత్సటల జానిలధూత సుమరజస్రృగిత భానురతటంబు జటిలతుంగ తరంగ చటులఘుమం ఘుమో దృటనినాద వ్యాప పరిసరంబు పటునిజ[తోటికా వుటభిన్న వినభక కాస క్ర చర సరసాన్వితంబు

. మధుర మధుపాన నంతత మత్తచిత్త

వృత్త మధుకర మధుకరీ చిత.జాత కేశికా కేశికా కాలికాలలామ కలిత జలరుహా వినరంబు ఘనసనరంబు.

చూచి యప్పుడు.

రాజీవ వికచకైరవ రాజీ వనతిన్ఫురచ్చ రదృృంభరవా రాజీవమైన సరసిన్‌ రాజీవాననలు దరిసి రాజితలీలన్‌.

లలివిరుల్‌ రాలిన లతలకై వడి మేను లఅలలర(గా భూషణావళు లెడల్సి యినుకదిబ్బల మంచు లెన(గిన( గతికటి వలనుగా వలిపె పావడలు గట్టి గవుసెనల్‌ దివియ చొక్క_వు వీణకాయల (పతిగ గుబ్బ లెలర్ప రవికలూడ్చి తమ్ముల నడుచక్కి..6 దనరు తేంటుల లీల. గరముల సీలకృ్ళంగములు పూని

61

4"7

48 49

50

62

తే. గీ.

ఇందుమతీవరిణాయము

వనుధ( జరియించు వేల్పు జవ్వనులనంగ

లీల విడివడ్డ కంతుతేజీలనంగ

గరువ మందంబు సొగను మువ్పిరికొనంగ

నంగనలు వారివిహరణాయత్త లగుచు.

బారుల్‌ దీరి లతాంగు లొండొరు కరాబ్దంబుల్‌ కరంబూ(త లె మీజన్‌ బట్టి భయంబుదట్టి కడుగంభీరస్థితిన్‌ బొల్చుత సీరం టొయ్యనచొచ్చి హెచ్చి చనుబంటిన్‌ దంటలై నిల్చిదు

ర్వార [పక్రియ సీ(దులాడుచును అేవన్‌ వేడ్క. లుప్పొంగంగన్‌.

తమ్ముల నేయుచు. జెలి'మొ

తృమ్ముల( బాయుచు నుభాషితమ్ముల(దగు పం తమ్ముల డాయుచు నెమ్మది.

గొమ్మలు విహరించి రపు డకుంఠతలీలన్‌

తన బాహువుల(బోల దనులీల బినకాండ మగలించె మత్తేభయాన యొకతె

తన కన్నులను బోలదను రీతి నెత్తమ్మి నలయించె. జం|దికాహాన యొకతె

తన నెన్నడల. టోల దనుమాడ్కిి రాయంచ. గదలించె జీమూతకబరి యొకతె

తన చన్ను6/గవం జోల దనుభంగి( జ|కవా కాలింటోగదోలె రాజాన్య యొకతె

. తనను చూవుల(టోల లేవనెడు వగిది(

గదిమెం దేయటులం జంవపకగంది యొకతె వేడుకల(గూడి నరనంబు లాడికొనుచు. జేడె లతిమోదమున నీందులాడువేళ.

జలజాతాక్ని యొకర్తు తన్‌ బియవయన్యల్‌ కైరవాంభోరుహం బుల వేయం బెజికేల(దేల్చి తనచూపుల్‌ వాలుచోక్సైల ను త్పల వి|భాంతి నొనంగ నందమగుడం దావైచు బుద్ధిన్‌ "కరం బెలమిం జేరిచి రితయెన( బరచెన్‌ హేలావతుల్‌ నవ్వంగన్‌.

పంకేజాత ముఖీతనూనిబిడ దీవ్యద్గంధ కస్తూరికా వంక శ్రీమిశితాంబు వూరముల గన్పఫ్లైన్‌ గొలంకెంతయున్‌ పొంకంబె సురనిమ్నగా రవినుతా పుణ్యాంబు సంగ్మక్రియా శంకం జేయుచు నద్వితీయ విలన తారభ్య ధౌరేయమై.

_ చెలం

51

ర్‌

ర్‌త

ర్‌4

ర్‌ర్‌

56

కం.

ఇందుమతీవరణయము

వనజాజ్ని యొకతె నిబ్బర మున నీందన్‌ వేణివాలిచె ముఖచం[దుండు దా మునుకొనిన వీతింలరవంగ కినుకన్‌ వెనుకొనిన నెంహికేయుని మాడ్కి_న్‌.

నాళయుతంబుగాంగ నలినం బొక జవ్వని వెళ్లగించి కెం గేల ధరించి వేడ్క. దమకించుచు నెత్తుటబయొప్పె నబ్దధా రాళ నిరూడికిన్‌ నిజకరద్యుతికిన్‌ బినకాంతికిన్‌ జజ శ్రీలకు( దారతమ్యమల చేడెల వే(డ(దలంచెనో యనన్‌.

లయ(గాహి. రంగదురు భంగముల నంగతిం గలంగకమె

అంగిరి లతాంగులు వడిం గమలతుంగా భంగుర కుడుంగముల చెంగట. జెలంగెడుర

ధాంగముల రంగము లభంగరుతి పొంగన్‌ నింగి కరుణన్‌ గొలని రంగు దరుగం గునువ

పుంగమి వెలుంగు లుడుగం గడు నడంగన్‌ బంగరు బెడంగడరు నంగలత లంగజుమె

ఆయంగుటసి రంగు లొరయన్‌ గళ తెనంగన్‌.

మెజుంగు ముంగురుల తుమ్మెదల దిమ్మునదల్చి కలికి కన్నుల బేడినల( దెమల్చి ముద్దు నెమ్మోము గోముల( దామరల౮ాల్సి భుజముల బిసకాండములు దెరల్చి తళుకు గుబ్బల జక్క.వల టెక్కు. విదలించి యారుచే శవాల మదటడంచి వళులవపెంవునం. దరంగలసొంవు అెడలించి బెళుకునెన్న డల నంచల జయించి

తే. గీ. నరసి శృంగార మఖిలంబు నరసి యొరసి

కం.

మెరసి నిరసించి యల్రన మెజు(గుబోండ్డు జలవిహారంబు చాలింప(6 దలంచి నిలిచి చలువ లందజ నందంద చేరంబిలిచి.

జలదేవతల తెజంగున జలజల మేఘముల పోలి చ|క్రచయంబుల్‌ జిలుకం గంకణములు చా

నలు కంకణకింకిణీ రుణత్కారములన్‌ .

63

7

58

60

61

64

కం.

ఇందుముతీవరిణయము

తీరము జేరియందబు నుదీర్ణతమై తడివల్సె పావడల్‌ ధారుణివైచి యొండొరు నితంబకుచోరు నఖాంకపాళికన్‌ గోరికంజూచి కేకినలుగొట్టుచు తిట్టుచు నొట్టు పెట్టుచున్‌ చీరలు తాయిమాజులుగసిగ్గునం గట్టుచుం గేలి. బెట్టుచున్‌. 62

ఉదయరాగముగట్టు మొయ్యారి సీలిపా వడమీ(ద మేదుర వర్ణముగను చలువ (గట్టుము వీవు నమదకోకిల వాణి చెంగావి పావడజిగి దొలంక. జిత్రముల్లట్టు(శు చెలులు మీరందణు నెల మాదళపు(6 బావడలకు నుద్ది మొలక పూవన్నెదెమ్ము చకోరలోచన హళింది పావడ మీ(ది కదియలెస్స నెటిక లుమ్మెత వూవన నెరయవలదె యబల పావడయేల హైమాంబరమున కిదిగొ తొడుగుము రవికెనే నియ్యవలెనె యనుచు వలువలుగట్టి రవ్వనజముఖులు. 68

తిలకంబులు ముకురంబులు.

దిలకింవుచు దిద్ది వసిండితీవెలనగు మే

నుల నిండ నలంది ఘమ్మను

కలవంబులు |పనవకలితకబరీ భరలై. 64

సొమ్ములు లీలందాల్చి పడుచు ల్క_వురంవువిడెంబు లియ్యంగాం గొమ్మలు నవ్వుచున్‌ వలవు( గొమ్మలనం జెలువొంద వారిలో సొమ్ములకెల్ల సొమ్మగుచు నూరెలమించి కడానిమేనిడాల్‌ (గ్రమ్మ. జలంగె నిందుమతి కమ్మనిగేందంగి రేకుకైవడిన్‌. 65

అప్పుడు తద్యనాంతని కటాంచిత కుంజకుటీర సీమ డా లుప్పతిలన్‌ దుషారకిరణోవల భాగవరాగశయ్య మే యుప్పుగ (జేర్చి మంతిసుతుండూజఅటగాంగ విదర్భరాట్పురిన్‌ గప్పిన భూపబృ్బృందముల [కందు స్వయంవర నం[భమంబులన్‌. 66

- చారు లెజింగింవ విన్నట్టి నరణి నొక(డు

విన్నపము సేయుచుండ నవ్వేళంజెలుల కలకలమ్ములు విని తేరంగానిదేమొ. యనుచు నజరాజు గజరాజ మనగ వెడలి. 67

కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయుము

చూడన్‌ ఘల్రన నందియల్‌ మొరయ నెచ్చోనిండి పూందివెచాల్‌ తోడన్‌ మాదిరియొ తనూలతల నింతుల్‌ చెంత వర్తింపంగా సీడన్‌ నీడ తటిబ్రతల్‌ మెలంగునే యెవ్యారొ వీరచ్చరల్‌ [పీడన్‌ దాంగెదరంచు వేగంజని తావేర్వేజ వీకింప(గన్‌.

పసిడి శలాకటోంటియగు బాగున రత్నపుబొమ్మ .వెఖరిన్‌ పనవశరాను మౌర్వింగను పద్రైడు కల్వలకోరి లీలనా బిసరుహపాణి యిందుమతి బింకవు6 జన్నులమీ.ది హారముల్‌ పానంగి పొనంగ కట్టునిటు( టొర్హుచు రానెడనందు గామినిన్‌.

తత రమున( బయ్యెద చెజు

గ త్తశి నవరించికొనుచు నక్కయిదేమో చిత్తజుండువచ్చె నిచటికి

హత్తుగ( బెజవారు జేర నక్షత గలదే.

పదపద మంచు నెచ్చెలి .నృపాలుని. [(గమ్మజిచూచె నంతలో. గదిసి ధరాతలేందుండును గాంక్షసెలంగ లతాంగి-జూచె ని ట్రదన సమానురాగరన మక్షులనింకి కటాక్ష వీథులన్‌ పౌదలంగ. జూచు చూవులవె పో గుదిగొన్న మనోజబాణముల్‌.

అత తే జిత జాతుడవురా యని లెమ్మని వాజినూకిడా మత్త మరాశయాన నల మానవనాధ కులావతంనమున్‌ జిత యుగంబు నొక్కుపరి. జింపుక పారననేక బాణముల్‌ కుత్తుకబంటి కోవమునంగో యని యార్చుచు నెసె6 గాసిగన్‌.

ఆలీల మదను. డేయంగ

గోలయు జవరాలు రాచకూతురు నగు న

బభ్బాలారత్న మ్ముపవన

సాలావళి. జనుచు నిల్వసాగిన నచటన్‌ .

అంతట విరిటోంటు లక్కమిదేమి సీ బెగువెల్ల మెల్రన పెదిది కరిగ

మనను నచ్చట నిల్చు మాడ్కి-. గన్పట్టెదు మేలు పరాధీనురాల వయితి

మరుమాట వల్కవు మామాట లాలించి మరుమాట చాలించు మతమె కాని

యొళ్లి స్వయంవర మిచ్చ వచ్చిన యేని వరియింపరాదె యావనుమతీశు

65

68

69

70

Ti

72

66

తే. గీ.

కం.

S-8x

ఇందుమతీపరిణయము

ననుచు దంతవు( బల్లకి నబల నునిచి

పురికి6 దోడ్కొని సోయి రప్పుడు విభుండు మోదభేదమ్ము లినుముడి ముమ్మడులుగ మగువ మరలిన మార్గంబె మరుగ( జూడి్క.

మరలింవలేక నిల్వంగ

సరగున వినవచ్చె మరుని జ్యానినదంబుల్‌ తిరివుగొని మొకరి తేటులు

పిరువీకులు సేయసాగె (బృథురావములన్‌ .

మనలక వెళ ' మచ్చటను మంతి మదేభము నంకు శాహతిన్‌ వెన మరలించు బాగున నవీన నుధారన గుంభనంబు లె పొసంగు [వమోద వాక్యముల భూపనయైక సుభాషితమ్ములన్‌ రసిక శిఖావతంన మగు రాకొమరున్‌ మరలించె వేడుకన్‌.

ఈనసరణిన్‌ వితాకువడ నేటికి బోంటిని జూచి యక్క_టా వీ నుకుమార రూపమును నీ నవయౌొవనితా విలాసమున్‌ నీ సరసో క్తి చాతురియు నీ నిడువాల్లను దో యి సోయగం బేనుదతిన్‌ భమింప దవి యెల్డను బాషకు జేపె భూవరా ।

ఆలలితాంగి యాకినలయాధర యాన మదేభయాన యా నీల ఘనాఘనోపమ వినీలంకచ వచయాహివేణి నిన్‌ బాల వరించు నెంచదొక పార్థివనందను నందనాగ థా రాళ లతాంతసారమున రంజిలు తేటి భరితి( జేరునే,

అని యిటు లూరడింవ విభు. డవ్వని జవ్వని ఎ విరాళితో.

గొనకొనియుండ దుండగవుంగోయిల కోయని వెంటనంట.గా.

జనక6గ. గమ్మ( దెమ్మెరలు చిల్మాలు నల్క్లలు [గమ్మనెమ్మిద్‌ (క

కొని శివిరంబు జేర్చ నృపకుంజరు. డ డున్నతి నుండు నంతటన్‌.

ఆవృత్తాంత ము చబారనంభఘము విద దర్భాధీళశుతో ( జెూనె తో వేడ్య-న్‌ జతురంగ సెన్యహిత బంధు శేణితో వచ్చిలే ఖావిస్ఫూ ర్తి జితాబ్దకాయకు నజక్మాకాంతు( ద్‌ తెచ్చిర మ్యావానంబున నుండ (బంప నత. డుద్య_త్పాభవం బొవ్పంగన్‌.

74

75

76

77

fie

79

80

మాలిని,

కం.

కం.

ఇంనమతివరిణయమను 67

మరుదాలోకన సౌఖ్యకృన్నటన రంభా భాసిత [పాంగణో ర్వరమై మోహన నసత్కళాంకమయి దీవ్యచ్చితరేఖాంకమై భరితామోదర సోదయార్దం సుమనోబాహుళ్య సంపన్నమై యరయంగా( [దిదివంబు బోలు నుపకార్యాద్వార వేది స్థలిన్‌. 81

నిలిచి నకలనేనానీకమున్‌ జోక మీబఐన్‌

వలయు నెడల డించన్‌ వాహినీ నాథకోటిన్‌

బలువిడి జను( డంచున్‌ బంచి పంకచాస్త్రరేఖో

జాలు డత( డుడిగంవున్‌ వామన్నేతలు భజింపన్‌ 6&2

చని యుభయ పార్శ్వ స్తంభ రంభా స్తంభా[గ తిర్య కృందానిత మకరత చ్యాయాదాయాద కోమలపలాశ మాలికావేల్రిత ద్వారో దారంబును, ఘనసార గంధసార |వనవసార సితసీహార వారివూర వరిషేచనరంగ [త్పాంగణంబును, నిస్తుల కస్తూరి కాకర్దమ గోముఖాభి రామసీమా నంన క్రముకామయ రంగవల్రికా నల్జలితంబును, విచ్చిత నేత పట వితానోతాన మానిత కాయ్య్యున విరాజమానంబును, జాలాంతరాళ నిర్యతాా_లాగరు ధూవవాననాటోవ దీవితంబును, సముద్దామ వానన్తాభి రామాలంకృతంబును నగు తద్భవనాంతరంబు సొచ్చి యథోచితగతిం [బవ ర్తిల్లుచుండె నంత. 8కి

పెక్కు బలంబులు గొల్వంగ

[గక్కున నేతెంచి యుచితగతి విడుదులలో.

దక్కిన దేశాధీశులు

నక్క_డ నక్క_డ వసించి రతిమోదమునన్‌. 84

ఉదయము. జెందు టాదిగ వనూత్కర మెల్డ నతీతన త్త్వమై కుదురుగ( బద్భ్మి నీతతులకున్‌ హితమై చనె నంత. బైకొనెన్‌ ముదిమి యటంచు ముకి, (గన బూనెనొనాంగ విరక్తు ఖభంగి(దా. గదిసె. గషాయితాం శుకవికన్వరుండై రవియంత శైలమున్‌. రక

వివులాన రాహు వొయ్యన MSN న. 86

Meg. 'యోవిజృంభితగతిన్‌ తెలివేదుచు కాలశ క్రిక గమయిన. జూడ. జాల కలి కజ్జల రూష్‌తన్నేత బిందువుల్‌

fy

(గమమున రాలంగా నలరు గన్నులు మోడిచె( బద్మి సీతతుల్‌. 67

68 కం.

Gh

ఇందుమతీవరిణయము

ఇను. డత్యుత్కు_ట తేజం

బున దనరి ఘనానురాగమున. దను. జేరన్‌

జనిన పరదిశాంగన దా

ల్సిన సీరాజనమునా( బొలిచె సాంధ్యరుచుల్‌ . 88

నెమ్మిమై వెన్నాడి నిజనాధుం బాయ(జా లక యేగు పద్మినీ లక్షి యనంగ నర్కుు[డప్పుడు విష్టుండాట నాతని. దాల్చ( జను సుపర్దునిమెని బాయ యనంగ నినదత్త రశ్మి.గైకొని పూర్ణతేజుండై [కాలు వైశ్వానరు జాలనంగ నవరాహహమున( గుంకి యతులా న్తశిఖరి వె నారవై చిన కావిచీరలనలగ

= ఘనవద స్వర్ణకారక కల్పితె క

కమలబాంధవ రత్నకంకణ కరాభి రంజితతరంగిణీ విభు [(పభునమర్చి తోరు కౌొనుంభపట మన నాష్పె నంధ్య. 89

. ఉరుతరోర్వీధర గుహోళి నుండి జాజి

చేరువల నున్న వనముల దారి తారి మెండుకొను పశుఖుర ధూలినండ. గొనుచు జేరె. బురముల( జీంళటుల్‌ చోరులనంగ,. 90

పుణ్యజన |[వాతముల పెంపు దరుగంగ సారెకు ద్మ్‌వ తేజంబు నెజపి చెలువేది కువలయం బలమడిల్రి తలంక( దన మహాభ్యుదయ వర్తనలు చూపి సరవిమై పద్మినీ నంగమంబనురకి వాటిల్రంగా బట్టప గా తొనర్చి ఘనతమసోమ మొక్క-ట గొందులను నిల్చి యొదిగి గూఢ క్రియ నుండ (జేసి

. మిగుల నుగ|పభుండన మెల(గి మిహిరు.

డతులతర తేజ మణి యడోగతిని బడ నతని యవకీరర్తి నందోపహా మఖిల దిశల. గప్పెనాం గచ్పె గాఢాంధకార నమితి. 91

ఇందుమతివరిణయము

ee

కవవాసి కాక పెక్కు_వ జక్క_వలు వేగా మృగకదంబము తృష్ష తగులునీ౯౫. బరువ నంధ్యారాగ గరిమ నెంతయునే7( దెరలి దిజ్ముఖములు తెలివి వీణా ఘూకభీతికి( గాక కాకలోకము డా౮గా నభఖిలపక్షులు కులాయముల నీయ నళులు భావిఫలేచ్చ( గలువ గుంప్తల మూగ రవికాంతకిలల వీరంబులో.౫” తే. గీ. వెన నిరులగుంపు లెంతయు విజ్ఞవీంగె గంతు: డోయింత సేపంపగముల నాగా మానినీ మానవంతుల మనను మాంగె. (గమ్మజారుల వివణంబు చిమ్మి రేంగె.

తే. గి. సమయవర్షా దినంబు భాన్యరత నడర పొడము మేంవు గుంపులై పొలిచె నిరులు గగనతలమున నయ్యెడంగలయ మెల6గు సురుచిర బలాకలో యనం జుక్కలమరె.

చ. సనమయపవు మాలికుండు పటు చాతురి విన్నను 1మొల్లతో (టై నమరంగ నంధకార మను ఎ*=నారిక వూల్యి దలంచి సాంధ్య రా గమను శిఖిన్‌ దగుల్ప నతిగాఢముగా ననలెత్తి వూలమొ త్తములు సెలంగనా నపుడు దట్టముగా! గనువష్టి( దారకల్‌.

చ. కలువలు కొప్పునం దురిమి కమ్మని కస్తురి పూయ నిచ్చినున్‌ వలువలు గట్టయాం బనిచినన్‌ సలసలా నిచ్చి దూతికల్‌ చెలువులు నిల్చు నిక్కువలు చెప్పంగ నెమ్మది నిట్టి చీ(కటిన్‌ దొలంగం/?రాని [తోవలనె తోడ్కొని పోదురు జారకాంతలన్‌.

చ. అలికులవేణి యొక్క_తె నమాదృతిచే మునువే(డి కొన్న యా చెలువుని రోయుచున్‌ మగనిచెల్వము రోయుచు RE బిలిచి యొకండు గూడె మును బిల్చినవాండును వచ్చువానినె చ్చెలి. గలసెన్‌ విటుండొక (డు చెల్లుర మీకని నవ్వ నవ్వులన్‌.

ఉ. దూతి యొకర్తు వల్లభుడు దూరుచురా నెదురేంగి చూచి తా నాతి. గాతరత్వమున నట్టిటు-జూచుచు వచ్చు నెచ్చెలి౯. జూతము దీని చందమని చోరుని యట్ట దలంచి. నిల్పినజ. మాతను. జీరమై మజచి మార్గమునకా మజియోర్తు దాంగనుకా.

"1, మల్లి. 2. నారికి పూర్వ.

69

బ్ర

98

94

96

97

70

కం.

Js

దీ

ఇందుమతీవరిణయము

తమ సంకేత గృహమ్ములకా విటవిటుల్‌ దట్టంబుగా సిలవ స్రము లాఖండల రత్నహారము లుదారం బెన కన్తూరియులా నమరాగమ్ముల లీల( దాల్చుచు యదృచ్చకాగూడి. కీడించిరీ

తమ మాకల్పము సేయుమంచు నవుడా దై త్యారిం గీర్తింపుచుకా.

అంత.

కళలును జక్క_(దనంబును

గలబిడ్డ (డు చేరరాంగం గని నెయ్యమునకా గలశాంబుధి మిన్న ందెకా

దిలకించి యనంగ. దూర్పుదెసన దీపించెకా.

. కలశపాధోధి వీచికాకాంత వలన.

బూర్యదిగ్గా[తి కనుపింవ6 బొడవుంగాంపు మావి యోడంగ దన్ని నిర్మల కళావి శాలు(డై చాల. గనువవై( కూలపావ.

దండిలోకములనె దండెత్తి చనుదెంచు

శంబరాంతకుసితచ్చ [త మనంగ గాథతమోగజా క్రాంతి కె కరనఖ

రాంకమె నిగుడు హర్యశ్న మనంగ వేర్వేర పాలిచ్చి వేల్పుల యా(కలి

. దీర్పనేర్చిన కామధేను వనంగ సమయార్చకుండు హిమజలమున విష్ణ్టుప

దం టోలలార్చు చిందంబనం/గ; నలరె వినుతోవ వెన్నుని యను(గు బావ కలువ చెలికాడు తళు._ చుక్క_లకుటేండు నందములకుప్ప చెనుమని._ మందులప్ప జనదృగంభోజ మిహిరుండు చంచురుంతను. కలువ చెలికాని యురము పేశలముగాన. గఠినతర రోహిణీన్త్నన ఘట్టనమున కమలి నానాంట నటకాయ గాచెననంగ డంబు సడరించె. గందుబింబంబునందు.

తారకకాంతి నెంతయు నుదారతమంబులు గొంది దూర జా

కోరకరాజి మీఆ నలికోటికిమోదముతీల జారిణీ వారము లిండ్ర( జేరంగలువకా (థమరంబులు గోరం జం|దికా

శీరధివారి “నుల్డసిలె శీతకరుండు నభోంతరంబునకా.

౮8 99

100

101

108

104

కం.

ఇందుమతీవరిణయము 71

తళుకు మెబుంగు ముతి తియవుదండలు నిండిన లీల. గ|పపుం బలుకులు రాశి(జేయు గరిమకా మగతాల్వెద చల్చురీతి నం చలు పదువున్న శేవతెలి జల్దులు గట్టిన దారి పండువె న్నెల (దుహిణాండ భాండమున స్‌ండె నఖండ వపిచండిలద్యుతిక౯. 105

ఆలీల౯ రకమైన వెన్నెలల నాయ్యారుల్‌ [పియల్‌ గూడి యా (పోల౯ా రంజిల మారుండల్లి యవుడాభోజాత్మ జకా హొలి వా హ్యాళి౯క మీరినసేన డీకొలివి (వత్యాలీథ పాదన్ధు(డై కే లెట్టాడెనొ యేందు ముండ్ల [క్రియందా. గిలించె( ర. 106

మరుఃడటులేయ డీలువడి మానిని దానరమోడ్పు చూపుతో. బొరి(బొరిగమ్ము నూర్పుగమి పొంకముతో జిగింజిట్టు మోవితోం దొరణాడు బాష్ప పూరములతో6 దలయూచుచు నవ్వుచుం గరాం బురుహము( జేర్చి చెక్కి_టను బొట్టన వేల ధరి|తి వాయుచుకా. 107

మది నున్న విభు(జూచి మనవి యంచును మొక్కు నాలకించును మాటలాడె ననుచు

మాటి కువ్విళులూరు మధురాధరమునకు సాలింగనము సేయ నానంజేయు.

విలుచు దీనాలావములనిందు రమ్మని తహతహ. బట్టంగందానె లేచు

గడ కం బోపొమ్మని గద్దించు నకియల నాయ్యన బాగమ్ము లియ్య(బోవు

| 'సెజ్జంగూర్చుండ నిడుకొను( జిక్కె_ననుచు

దియ్య మెట్టిదొ కేల్వట్టి తియ్య(జూచు. జేతి కగప వడకున్న నా చిన్నెలుడిగి కలయొ మరుమాయయో యని కలవరించు. 108

ఈలీల మరుని బారికి

బాలారత్నంబు దగిలి శ్రమల నటింపజణా

జాలి విరాశియుందూకొన

నా లఅలిచెలులడలు మానసాంభోరుహలె. 109

అమ్మక చెల్ల హల్ణక శరాగ్ని భరమ్మునం (గమ్ము తీవతా పమ్ము మనమ్ము బెట్టు గలంపకా నిలుపోపక నెమ్మి. దూరి యీ కొమ్మ వియోగవేదనలం గుందుచు. నుండగ. జూచుటెట్టు రా రమ్మ రయమ్మునంబొదువ రమ్మయటంచు(జెలుల్‌ భయమ్ము న౯. 110

12

ఇందుమతీవపరిణయము

శీతల కృత్యముల్‌ కడ౦క( జేయక యిట్టులు పేక్ష( దోచినకా జాతురియేయగున్‌నడి నిజమ్ముగ నల్లురిలోన బోంట్ట చే నో తరలాతులారయని యొండొరు |[పోడలుగూడి యొద్దకె జాతర (జేసి మన్మధ వసంత నుధాంశుల కెల్ల మొక్కు_చుకా. 111

గొజ్జ(గి సిటి కాలువలకుకా నడు చక్కిాని గుజ్జు మావికిజా లజ్జా నలరు మల్రియల పాదములన్‌విడరాని తీవియల్‌ సెజ్జగరాల్చు పుప్పొాడులం జెందిన చందశిలా తలంబువై, బుజ్బవ మొప్ప నెచ్చెలులు భోజనృపాత్మ జ(జేర్చి యర్శ్మి లిక. 112

పన్నీరు. బోయంగం గన్నుల జాలు కొం చన్నీరు నది నది యగుచు( జారె శిరమువైనుంచి నించిన మేలి గొజ్జంగుల్‌ శిరము కప్ప్తురముతో. జిటిలి పాగ'సె. బొరలు పూంబానునం బొదువ. జేయ ననంటి పౌరలు లే(జివురులు బొరుగులయ్యె గంధంబువైబూయం గరకలు గూర్చి త దంధంబు( దెలియ కేకముగం. జిటిలెం

గ దమ్ములును మంచి కలువ మొత్తమ్ము అల ఎని రు

గమలె నడుగుల( జేర్ప తోకమఠలినముగ ననలు విరహా నలముసెగ గొనలువార దోహదంబైన. జెలులెల్ల దొ టు వత(గ. 118

ఆ లావణ్యవతీ వతంనము మనోశాఖీల వహ్ని లుల

[| — ఇక ని ఆయు దే Pa జ్ఞ్వాలాజాలము లెచ్చనెడ్చె. గనుువకల్‌ త్‌

| ధు డాలుంగుబ్బలబొర్హి పార. “లక ౦ఠం్ర) కోరారావవీ కకాలోలన్యర మాధుదీరనము గ్రవ్యంబై వఏిరాజిలబ్దంగన్‌ . 114 అప్పుడు. 115

తా విరి సెజ్జ డిగ్గి మరుందమ్ములదాయ. వికాళి చిల్కులన్‌ మోవి వడంక. దేంటులను మొక్క._లవుకా వలిగాలిం జై|తునా నా విధరోవభావల ఘనంబగు కాటుకకంటి నీరున౯ా తోవల వింతలై పొరల దోయరుహాయతనే త యిట్టనుకా. 116

ఇందుమతీవరిణయము 73

మారుండు [కూరుండంచు. బలుమాలు వియోగులు _బుంగందిట్టంలో

ద్‌రని "ఘోరపావనిరతి౯ా రతిచేష్టల కగ్గ మెన నీ శకూరత( జూపందోయి మెయి. జూర్హము చెసుక జీవయా[త నె వ్వారికి నెంచరాని వ అంతల జౌర్దెద వబ్దసాయకా. 117

స్‌. అన్న డగ్గంం జేరి యా రాజనంబెల్ల

“నిక వతకా నిలువరాదె 'పెదతంశడింజేరి నీ పెంకెతనము మాని మనను రంజిలగొల్చి మనంగ రాదె పగవాది నందజ (బతికించె. దండి నీ కాధన్యు సేవ జేయంగ రాదె తల్రినిన్‌ టో వషింవ నల్హారు ముద్దుగా నారిమనంకము. జేరి యుండరాదె

తే. గి. యెొవ్వరికింగాని వాడ వై యిడుమ(6 బడుచు.

కం.

కం.

1. దావుట లీగుట.

బడుచు బుద్దుల మిన్నందు బలము.గూర్చి

కడువుంజెడ (బుట్టు మామను గలసి మదన

తిరుగ నేటికి దేహంబు న్మరణ మణచి. 118 చం[దాస్యల వేచంగ ని

స్తం్యదత సీకివుడౌనె చనందగ దయ్యో

సాం[ద మహామృతకరములు

చంద స్నెహంబు అతివిషంబులు మదనా। 119 దర్పము మీజ మింట నసరిదాంటులు తత్తడిదాంటట నుబ్బుచుజా

నేర్పరి నంచు. బుష్పములనేజ కరంబునంబట్టి యార్చుచుకా దూర్పున మామ గన్పడిన తోడగు వాహినికంచు. (దు శ్రైదో

దర్చక పక్షపాతగతి. 'దావుల( దగ్గుట కుందు పటెంచితేః 120

సాధనము లెన్ని గల్గిన

కాూధింవరు శూరులెందు జాతామణులకా

నీ ధనువుందూపు లెల్లను

ఢోధింవదగ .... తి మూల. జొచ్చు యుషూంకా।: 121 అని యని గనంగన [(గాలుచు

వినువీఢినిం దారుతెంచు విషమాస్తుని మా

మను జూడ నోడి విముఖత

వనితా రత్నంబు పలికె వారని కినుకన్‌. 122

న.

74

ein

ఇందుమతీవరిణయము

ఈకుముదావ్ర (బోలు ఘనులెవ్వరు చల్లని రాజితండు వో లోకములోననంచు జనలోకము సన్ను తిసేయనుండు న్‌ ఏకరణిన్‌ వధూమణుల నేంతువె చక్కెర. దిన్ననోట వేం షాకు. దినంగ(బూని తకటా నిను నేమనియందు. జం దు.డా!: 128

= మొరసి నిప్పులు నిప్పులే కురియ.జొచ్చి

తక్క_టా నిన్ను నమృతాంశుండనుచు. జాల నెమ్మనంబున నేదీతి నమ్మవచ్చు. దేనెపూసినకత్తి వై తివి మృగాంక : 124

శీరమునందు( బుట్టుటల శ్రీధరలోచన మౌటశైత్యవి స్పారకరుండ వౌట శఈుచిభావము. జెందుట గౌరవర్లమె చ్చో రహి(బూనియుంట హరిజోడయి యుండుట చర్చ సేయంగా నీరజవైరి! వహ్నికిని నీకును భేదమొకింత గల్లునే. 125

అని నెచ్చెలిం జూచి. 126

ఆఅంభోధి దయ నెట్టు లభిరామమూర్తి యొ హాలాహలాభీల మగుచునుండ

నమృత న్యరూవకుం డననెట్లు నుతిగాంచు( దనువింత లింతలై తునియుచుండ

కువలయావన బుద్ధి కొనసాగి మనుటెట్టు తమ్ములె తనుజూచి తల్జడిల్ద

జై వాతృకత యెట్టు జగతి మె. జెంపొందు( బృథు తరంబుగ( బుట్ట వెట్ట చున

. నెటులు న|త్పభువగు నిశావిటు(డితండు

వనది( బడనేమి అత్నణవంతు(డై న నేటుకా(డై యనాధుల నేచునట్టి పంద మామమ్మ ఖాదు యూ చందమామ. 127

నిను సౌమ్యాకృతి కెల్ల నిల్లనుచు( టోనీ మంచి వా'ాశంచు రా జని నక్షతవుం, దున్మ్క_లన్‌ నుతల సి కాదతు( డియ్యంగ నం గనలంబిల్చి నమానురాగముల. గాంక్షల్‌ దీర్పలేవై తివా ఘనపావంబును నీదు కొవ్వు 'జిదుమంగా నేరదయ్యెన్‌ శరీ 128

కం.

కం.

రో

ఇందువముతీవరిణయము

ఉనురుమనంగ వెల్వినసరు నూరువు నేరుపునన్‌ [గ్రహించి నీ యునురు మనంగ జేసికొని యూరక తేచెదు జజ దిమ్మెయిన్‌ వినరు మనంగ నెచ్చెలులు వేగము చొచ్చెదు తాళవృంతమున్‌ వినరు మనంగ నీ కకట విగ్రహ మున్న దె యేణబాహానా !

ఆమని వచ్చె నాకు నని యందజిలోం గడు విజ్ఞవీంగుచున్‌ గాము(డు మెచ్చ నెత్తులగు కత్తులు [మింగెద వార్భుటించుచున్‌ రామ విరోధ మక్కజకు రాకయె దాపయి వచ్చు మార్లముల్‌ మామిడి మేలమింత నిను మతి ల(జేసేెనె మెలుకోకిలా |

చిలుకా నీవలు కక్క_ట

చిలుకా వీనులకుందగిలె. జెలి యోర్యది(కన్‌ గలకాలము నిను బెంచుట

చిలుకా ! మోమోట లేక చేసెదు వెతలన్‌.

ఉల్లము పల్దవింవ విరు లుప్పతిలన్‌ నగుచుండ సొంవునన్‌ హల్రకపాణి దేహలతయందము చెంద [బోదిసేయకి యొల్రిద మేలచేసెదపు డెల్లరం టోచుచు( జం[దు6 జూవినన్‌ దల్రికి లేని ముద్దు మం౭ి డానికి గల్లునె యెందు మాధవా: నెమ్మి. |బియమాడరాన?

రుమ్మను రావమున గితచాతురి మెయన్‌

గొమ్మనివు డడ్డగించుక

తుమ్మెద నని గేలిసేయ దోసము గాదే :

అని యిటు లాడియాడి కన లగ్గముగా సరివాదిలోననున్‌' వనిత (పనూనబాణునకు వాని బలంబునకెంత సీవదిన్‌ గొనకాను మన్యవెదనల. గుండెద వందవ మందబుద్ధివై

యనయము(జూడు ముట్టయిన నందలి యిందలి తారతమ్యమున్‌ .

చెలంగు విదూరజాంగుళి ము దికయ చూపు తజుముదు రాచిల్క_ తండములను నాసావుటోరు నిశ్వానంబు సారించి కినియు బంభరపంకి, గీటడంతు నుదుట గుంకుమకన్ను నుదుటుగా సవరించి చిత్తజు నలయింతు. జేరసీక కప్పు. గొప్పడలించి [(గకుూూన జడయల్లి తమ్మెర నెయ్యంబు దీలుపజణతు

75

129

130

181

182

188

1894

76

ఇందుమతీవరిణయము

తే. గీ. మలయు వికముల (శ్రీరామ మాడ (దాళి

రూ

MA

డంబు చేతనే వాగ్భంధనంబు (జేతు

నింతమాత్రమ్ము నకు 'సెలవిమ్ము కొమ్మ

పదితపింతురె చెలుల మిందణఅము గల్ల. 185.

అని ధమ్మిల్రము చక్కదిద్ది తిలకం బందంబుగా.దీర్చి వ నెన రొప్పన్‌ దెలిపావడన్‌ దుడిచి కన్నీ రెల్ల వాదింపుచున్‌ మినుకుం గుబ్బల పై6 బయంట గడు నెమ్మిన్‌ జేర్చి రాకానిశీ ధిని నబ్రమ్ముగ నెచ్చెలుల్‌ గడప ధాతీజాని తానచ్చటన్‌ . 186

ఉదయించు చందు నయ్యువిద నెమ్మోమని

చేసన్న వినయంబు. జేసి పిలుచు. జం(దికానివహమ్ము నతినవ్వులని యెంచి

మేలు మేలని సంభమించు నాత్మ హుంకారమున. దేంటి రుంకార మొనరింవ

[బ్రమయు. గోకిల వాణి పాటలనుచు నమదజీవంజీవ నమితింజూచి వధూటి

కలికి చన్నులటంచు. గలవరించు నఖులుగాదని పల్క_ నిచ్చటికి వేగ తోడి తేరాదె యని జాల మోడిసేయు విహ్యులత నొందు సాం|దమౌ విరహభరము నైపజాలక యవు డజక్మావరుండు. 187 ఆఅందముగాయగ నిందుమతి యాక్ళలి [వాస్‌ పటంబునందు నా నందముతోడ( బవేరురమునన్‌ గదియించు. గరాంబుజాతముల్‌ పొందుగ( జేర్చుంగన్నుంగవ బటోంటి ననుం గిమరించినాండు నీ వందల మెక్కా యెట్లు చనితంచు. [బియంబున, బలు. నెంతయున్‌ . 1 తిర

ఊరక నామదిం గినుకనూని చెలీ యివుడెంత సేవయో సారెకు. బిల్వంబల్క- వతి సాందమనోభవ తావయు కినే నోరువలేక (వేగ మదినుండెడు సీవివుండెట్టు [వేంగెదో చేరిన మారుండెంతయును సిల్లుల (బెట్టక హీవనేర్చునే 4 189

పలుచని తెమ్మెరన్‌ గదలు బావిలిసీలపుడాలు తోడ వం తులుగల గొప్పకొప్పు జిగితో జతగూడిన సిగ్గుందేజు చూ పుల ననుంజూచిచూచి వువుబో(డులు గన్గానం జిన్నినవ్వు నం ధథిల6 జను రాకుమారి నిను నెమ్మది నెన్నండుచూడ. గల్లునో. 140

కం.

కం.

ఇందుమతివరిణయము 77

విలిచిన నేమిరా యనుచు బిట్టదలించుచు. గెంవువెడి యం దెలు ఘలుఘలునన్‌ మొరయ నిబ్బరవుంజిగి గబ్బికుల్కు_ గు బృలవయి హారోముల్‌ గునియం బయ్యెద జాజంగ జాటుక్‌ కొప్పుతో( జిలుక లకొల్కి నీవు నను. జేర వచ్చుట యింక నెన్నండో : 141

అని యని దాహోరు( డగుచు మనోజాత శాతాశుగములకు జలదరించు నెచట( గోకిలరావ మెనగె నచ్చటికెల్డ నిదె వచ్చితి నటంచు నెలమిగదియుం బసిండి చాయల నిమ్మ వండ్లిచ్చి పొడగన్న జెలికుచంబు లటంచు( జెలంగు మదిని విరి పుప్వుటెత్తు అవ్వరు దెచ్చినను గాంత బాహువల్లరు అంచు [భాంతి సుడియు

. సాంద్ర ఘనసార మృగమద సాంకవాది

వాసనలు గమ్మనిన నింతి వచ్చె ననుచు నలుదిశలు.( జూచు నేవేళ నరవరుండు తలప డేకార్యము వియోగ దశలందగిలి. 142

అని యిట్లు వగచు నజు6 గని

జననాయక భోజరాజజాత వరించున్‌

నినురేవ యనుచు నచివుండు

చనవున నూజడిల6 బల్కు నమయమునందున్‌ . 148

[పాతః స్నాన పరద్విజ వజ సరః నక ల [వయ వాతాన్య |ప్రమదారతిసన్మరణజా[గ ద్‌ దోషయోషా శవ కాతారానుల నాగమావనర చంచద్వాద్యనిర్థోష నం ఘాతంబుల్‌ చరణాయుధ న్యనము లాక ర్జింప నయ్యెన్‌ దగన్‌. 144 ఆ వూర్షదిశ యిను(డుద క

జేవట్ట నలంకరించు జిగిముతి యవున్‌

కావలి బొట్టిది యన(గా(

త్ర సట్టెను వేగు(జుక్క- నురుచిర నీలన్‌. 145 తుణబుమున( దుజిమిన మొలల

సరు లెడలిచి గగనలక్ష్మి సంపంగె విరులన్‌

జెరివిన [కియ6 జుక్కులు జన

ఖరకర కిరణములు గొన్ని కానంగ నయ్యెన్‌. 146

78 కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

అస్తా।ది స్వర్భాను

(గస్తుండయ్యనొ యన(గం గానంబడక తా

మస్తు చెడి యవుడు నీతగ

భస్తి చనెన్‌ మిగుల మిట్టివడ నరి వితతుల్‌. 147

. చెలంగు నీకటి మొదలి జేజేలమూ(క

మీద దండెత్తు వెలిమాపు జోదు కొజకు డంబు పహొంబట్టు వెలిగుడారంబు వైచి రనంగ దూర్పున( దోశె? బెన్మినుకుబరణి., 148

తమ్ముల వాండి దార్చి కుముదమ్ము ల తాపము గూర్చి చక చ [కమ్ముల చేద దీర్చి తిమిరమ్ముల నాశ మొనర్చి తారకా ఘమ్ముల. దార్చి రాపులు6గు [(గమ్ము ముదమ్ము విదిర్చి పేర్చి మొ త్రమ్ములుగా( జెలంగ నలతమ్ముల తెనికరమ్ము అంతయున్‌. 149 మేరుజ్మాధరధీర ధీరకవి రాణ్మిత |వతానాదరా పారంభోరుహ కీరహార నిటలస్థాగ్ని (పతాపశ్ష త్రీ కూరారివభు వారి వారణ విభిత్కుందా! ధరి కృద్యకో గౌరోద్యదుచి సార సారస వరాకార సుర ద్విగహా : 150 గజపతి కటకవిభేదన

భుజగపతి (వతిభ కీర్తిభూషణ నుకవి

వజ విద్వత్క_వి గాయక

సుజన యుత నభాంతరాళ శుభగుణలోలా | 151

కవిరాజ సిరగసణభూషణ దాంధవ పోషణ శ్రీకరభాషణ మేరుధృతీ విరాజితము. పరనృప ఖీకర రమ్యదయాకర భారజనీకర చారుమతీ

గద్య.

వరబుథధ గాయక నత... వినాయక కాంచఛచితదాయెక' తాతికృతి హరిచిరవై భవ రూపమనోభవ యాహావ ఖభూఖథవ సీతిరతీ 1159

ఆరి

ఇది శ్రీరామభ[ద కరుణాకటాక్షవీక్షణ సమాసావిత నరన కవితా వైచ్చితీప్యాత తనాలిరామకృష్ణ కవిరాజానుజు (శ్రీగిరి కవిసార్వ భెమపాత యభినవ రామకృష్ణ సత్కవి వ్యుత తిమ్మమాంబాగర్భ రత్నాకరరాకా కైరవమిత కౌండిన్యగో[త పవ్నిత నకల నుకవివినుత సాహిత్యవిద్యాసమున్ని దరామభదకవి్నిపణీతంటై న యిందుమతీ వరి ణయం బను మహాప్రబంధంబునందు తృతీయాశ్వాసము.

I

తు. ౦0 ఆతాం

చతుర్దాశ్వాసము

శ్రి అత్యూంకా తిమ్మన

పాలా(గణి గర్భ కలశపారావార [పాలేయ కిరణ, వికమ

హేలాజణజిత శితహాదీశ, కృష్ణ మహిళా |

అవధరింవుము భోజధరాధినాథు ననుమతంబున నొక్క_రమ్యన్గలమున నేర్పుగల తజ్ఞజనములు సీటు మించ మంచములు చాలుకానంగ నిర్మించి రంత.

నానా భూషణ భూషితాంగకులు, నానానూన దామాంకితుల్‌ , నానా వర్ణ్లనుగంధథ లేవనులు, నానా చితనేతాక్ళతుల్‌, నానా నూనచమూవితాన ఘననన్నాహాంబు లతేపారలగా నానా రాజకుమాదు అధ్ధి జను లానందంబుతో నెంచం.గన్‌.

వచ్చి విచ్చలవిడి. దమ యిచ్చ వచ్చు మంచముల నిల్చి చంచద్విమానరాజు మాన వైమానికుల లీల6 బూనిరపుడు సమధికాకార వ్నిభమ సౌవ్షవమున.

అప్పుడు.

మేలైనవేల్పు ఆకామిన్న తుమ్మెదతాళి కురుడైన మగఆతకాల పెండియంబు గోమేధికముల డాల్కౌాాన. గూర్చిన కుళాయి "హాచ్చు మిన్చ కిరీటి పచ్చవరు(జూ! ఆత మాాచయదుముంటబది2 వూనల పెద్ద చౌకట్టు కళుకు వన్నెల జిలుు.. కంటనరులు నింపు తా గుజరాతి కెంపు టుంగరములు ఘనవుష్యరాగకంకణ యుగంబు

————_————

ls వారువు. ణు వాొురువుంణజి.

80

తే. గీ.

ei

భన దదాతు. రాలా జానా. దాతా లాలా

ఇందుమతీవరిణయము

మెజయం బై తాణి యరచట్ట నరయ నుంకు

మంబు వెడూర్యముల చేనరంబు లలర

నల రఘుకుమారు. డైనట్టి యజనృపాలు(

డంగనా నూత్న కీరతురంగు. డగుచు. 6

దట్టిపొరన్‌ బఠాణి జముదాళి! మలంచి, విరంగి క త్తిచేం బట్టి హయంబు నెక్కి నలువజ్జల రా. జతురంగ నెన్యముల్‌ పట్టణవీధి( జూడంగను బల్విడి చిల్క_-పఠాణి రాతువూ. బకైము( బూని వచ్చెనని భామినులెల్లను జూచి సొక్క_(గన్‌. ల్‌ నరగజముల్‌ డమాములు ధణంధణ (మోయ రథోత్క_రన్సుర న్నరగజవాజి రావములు నాట6గ దిగ్గజకర్ణ పీథులన్‌ గురుతర వై భవంబులను గుండిన భర్త యెదుర్కొానంగ నా హరిసుతమూర్తి తేజిదిగె నప్పుడు మంచక _ భూపురస్ధ్థలిన్‌. 8 అరిగె లిర్యంకల దొరయునప్పుడు మేఘ

మాలికావృత భానుమంతులీల వింజొామరంబులు [(వేయునప్పుడు పూర్ణ

కళలు (గమ్మిన నుధాకరుని నాబగు కెంబట్టు సురటులు పంబినప్పుడు బాల

సహాకార వనిలో వసంతు చలు భూషితానుగ కోటి పొదువున Se అ

ధ్రణము గొల్చు నురేం|ద గౌ వంబు

i దాల్చి గంభీర ఖేరీ మృదంగ శంఖ

వేణువీణాది రవములు వేడ్క సేయ. [(బకటతర వందిబృంద పాపఠ్యమాన నిజజయోన్ని [ద వీిరుదాంక నికర మడర. వరుస లేర్పడి మౌళి విరినరుల్‌ బురుసారు నూలు కటననుండి బైలు మెడకియ నరచట్ట బిగువున: దజుచుగా నుప్పొంగి తావుకుమ తేట ధట్టివార మొలచినట్టు మేలుందు మొలచుట్టి బిగిసిన జిలుగు బంగరు[వాత చేల దనర ఘన సార్వభౌామాంక గండ పెండేరంబు షా మహమ: ల పలల

ae pg mor కతల వాన లలల. rene wh

0

1. జముదాడి. వ. కచి్చాం

ఇందుమతీవరిణయము 81

తే. గీ. గొప్ప సుప్పొణి యొంట్రొప్పు గువ్పళింవ( (ae) దారహారంబు లెదకు నొయ్యార మొన(గ( [బ్రనవళర। నూత్నలీలనా రఘు నృపాల తనయు. డేతెంచి మంచ్మాగమున వసించె. 10

చ. రభనము చూపు శంకరుఖరంబగు చూవున( (బాంతమేను మ్ల నభినవమూ ర్తి దాల్చు మకరాంకునికైవడి. బొల్బు నారఘు పభవుని సింహనంహనన భావము రాజులు వీతతేజులై యభిరతి( జూచి యిందుమతి యందు నిరాళత( జెందిరందణున్‌. 11

వ. ఇట్లు తదీయ రూపాటో పాపహృతస్వాభిమత ఫలావాప్తులై నాంపుం దక్కినమహీపతులు కరదీపికానమీపగత దిపకళికలుంటోలె నాండొరుల మొగంబులు చూచుకొనుచు విన్ననై యుండిరంత నంతివురంబున నవ్యిదర్భ రాజానుమతంబునం దద్భార్య నిజననాందృవర్యం గయి చేయంబనుచుటయును. 12

చ. అలరుచు( దావినూనె. దలయంటి సుగంధము [పామి వాననా జలముల. దానమార్చి మృదుళాటి కటిన్‌ సమకూర్చి వేణిమ చ్చాలయనొనర్చి నెన్నుదుట. నొప్పుగం గస్తురిరేఖ దీర్చి మై. గలవము జేర్చి రూడిగవపు6 గామిను లిందుమతీ వధూటికిన్‌. 18

సి, కనుపట్టు గొప్పకొప్పున నూనకంబును సౌగను పావటను జేర్చుక్కబొట్టు రహినీను వీనుల రత్నతాటంకముల్‌ చొక్క_మౌ నానను ముక్క_రయును రమణీయ కంఠభాగమున( గెంపులతీంగ గబ్బిగుబ్బల మౌ క్రికముల సరులు ననదు( గౌనున నింపు6 గొనరు నొడ్డాణంబు( గొమరొందు కటి బిశ్టలమొలనూలు తే. గీ. పొంకములు గుల్కుు కరముల గంక ణములు రంగు మీతిన నును వేళ్ల నుంగర ములు! జెల(గు నం ఘద్వయమున మంజీరయుగము లలిత పాదాంగుళముల( బిల్టాండ్రు నిడిరి. 14

అనానను వా లలలాజునా రాజకాళి

1. దళం

S—9

82 కం.

కం,

కం,

ఏ-_9*

ఇందువుతీవది ణ యము

ఆపాద మనస్తకముగ నటు

లాపాదించిరి విభూషణాయతి, నతియున్‌

జూపళ్హై దాన చూవణ

చూవచ్టి నిమేషభావ శూన్యత. జెందన్‌, 15

సీలవంజుల మగజాలు పెకొనె నాగ గొప్ప కొప్పున విరుల్‌ గుప్పళింప నుదుటువెన్నెల పుల్లు లురుల దూజెినొనాంగ బెళుకు కనడల( గజ్జలము దీర్చి గట్టులవై మంచు [గమ్మి నిల్చనొనాంగ. గవగుబ్బలను జిల్లు రవిక(దొడిగి పో(కబోదియ బాశి లేకమై దిగెనాంగ నజణుత ముతెవు సరు లనువువజీచి

. శవణపూరార్చి తాసిత కువలయంబు

తళుకు మీటిన చెక్కు_టద్దంబు తోన( జాయ పొడకట్టి కనుపర్హైనో యనంగ నొక్క_యెడ( గాటుకను దృష్టి చుక్క యునిచి, 16

నుకలాప కలాపంబుల

శుకలాలితవచన యిట్లు చూవట్టంగా

నకలాంగంబుల నిడి విధు.

శకలాలిక లెలమి? గొలిచి చనుదేరంగన్‌. 17

కాంచెం జంచల కింకిణీ ధ్వనులు ఢాకల్‌ సేయ ఘర్షించి భా షించం బూనినకై వడిం జరణమంజీరమ్ము లున్‌ మోయ రా యంచల్‌ తత్క_లనాద మాధురికి డాయం, దీవతంగారు క్రొ మ్మించున్‌ మించు కటాక్షపాతముల యున్మేషంబు నౌరాయనన్‌, 16

చేరంగా నరుదెంచిన

సారంగాక్షిన్‌ నిజాత్మజాతన్‌ ముదమిం

పారంగాం దొడకై నిడి

సారెం గౌంగిటను బొదివి జనయితి యనున్‌, 19

నమ్మిక మీఆ(గా మన నునంద సమస్త ము(జెప్ప నాత్మకున్‌ సమ్మతమైన రూవగుణశాలి కులాధివు నొక్క రానుతున్‌ నెమ్మి వరించుమమ్మ, రమణీయశుభా ప్రి( జరించుమమ్మ, మా యమ్మ భరించుమమ్మ [వమదాకరమైన వరానుకూల్యమున్‌. 20

ఇందుముతీవరిణయము 83

అని బుజ్జగించి యంచిత మేధామాధుర్యధుర్యతాభినందనీయ వాగ్భృందయ, నగో|తనూత చరి తాభిధాన విజ్ఞాయమాన నానారాజ బృందయు నగు నునందానామ మందగమనం గోమనీయరూవ నై వుణీ నిశ్చేష్టిత యువహృదయవేటికలును నిరాఘాట చాటువాగ్ధాటీ జితన్మర ఘోటికలు నగు చేటికలను గూర్చి యబ్బాలికన్‌ కూలకి నిడి యనువుటయును. 21

తవనీయ నాళ సందానితంబై తావిం (గమ్మెడు నురటిచే. గమిచి యొకతె న్తన నితంటోద్వృత్తి బినుగు గౌ నసియాడ( బన్నీ రుగిండి చేంబన్ని యొకతె హృదయ భూమృగయు నరిది దిను మనంజాలి బుజమున( నడపంబు పూని యొకతె జిలుగురాయంచ టెక్కలడాలు గిలుబాడు దీర్భచామరము నంధించి యొకతె

= నడవ( దక్కిన యుడిగంవు' బడ(తు లడరి

బడి బడిని(గొల్చిరా వేతపాణు అడల నెడల సందడి కడలకుంజడియ నీల నీలకచ చేరె మంచాంతరాళ వీది. 29

కంచుకి నీకరోచ్చలిత కాంచన వేత్రము లానకధ్వనుల్‌ మించులు గర్జితంబులయి మెచ్చొన(గన్‌ బరివార వేష్టితా భ్యంచిత తద్వధూశిబిక యప్పుడు దాఘనలీలతో రుచుల్‌

వెంచి మహీభృదాళి వొదవెం దతము[దసవర్ష భారలన్‌. 29 అప్పుడు. 24

లీలగేద(గిరేకు వాలారు కొనగోళ్లం బెక్కు.భంగుల(జిక్కె. నొక్కు._రాజు ముజువుతో జముదాడి పరుజు ముష్టినమర్చి యూ.ది గట్టిగనిల్బె నొక్కురాజు గళమువంచి యురంబు(6 గలయ. గన్లొని తాలి చక్క_(గా సవరించె నొక్కరాజు వలనివార్తలు చెప్పి చెలికాని జేపట్టి పక్కు-పక్కు-నంగేరె నొక్కరాజు

84

ఇందుముతీవరిణయము

తే. గి. బటువు లురుటులు ముద్దియల్‌ బయలు పడగ

కం.

కం.

కం.

నికి. మీసలువడి(గొల్పె నొక్క_రాజు సారె గరకంకణముల( (గేంకార మెనంగ నొజగు పిడికేలం దాటించె నొక్క_రాజు. బర్‌

[భ్రమణవశంబునం జెదరం బాజిన రేకులతా(కునన్‌ మరం దమహిత సౌరభ నృహల నంటున నంటుచు6. బాయుచున్‌ మద [భమరము లు[గనంనృతి నిబద్ధులక్రై వడి ఖేదమోద నం గము వహియింవ(గాగరయుగంబున నొక్క._(డు [దిప్పెంబద్మమున్‌.26

వల్టకి జేరరా నొకనృపాలకుం డావలనళమై చూచుచున్‌

బల్ద్లవపాణి నల్టిశల భావనంజేయుచుందన్‌ గనుంగొనన్‌ గల్చతటుత్త్‌ చెమర్చ్పంగరి కల్వకుంగోరికి వాలునట్టుగా మెల్లన (వాలె మంచమున మేలని బోటిచెలుల్‌ వాసింవంగన్‌. 27

మొక్క_లమున నొక భూపతి

(మొక్కినంజే కలువబంతి మోమున నుంచెన్‌

జక్క_వ పెంటిని చుక్కని

చక్కెర కెమ్మోవినగవు సందడి సేయన్‌. 28

శృంగారపు. జేష్టల ని

భంగిన్‌ నానావిధముల( |బకటింపుచు న

య్యంగన( గనువేడుక హృ

దంగమున( దరంగితముగ రాసుతులున్నన్‌. 29

కాలాధిష్టిత మగు న

ప్పాలకి నప్పుడు నునంద భారవహులచేం

గేలన్‌ నూచించి మహీ

పాలకనూనులకు నెదుట. బట్టించుటయున్‌. 80

లలన మిటారి కన్నుల కొలంది తటాలున రాజనూనులన్‌ గలయంగ నప్పుడొప్పొదవ(గన్లానె( దోడన తత్కనీనికా కలిత రుచి _ప్రకాండములు కల్వలకోరులుగా(గంబూని మా యలవలరాజు వారి హృదయంబులు భేదిలంజేసె నీనునన్‌ 81

కం.

ఇందుమతివరిణయము

వినువక ముద్దుమో మచటు వీలి గళంబు [గహించి కూరుముల్‌ గొనరి కరద్యయిం గమిచిగుత పుగుబ్బల వాలి సోలి రా జసుతుల చూవు(జాలు కటిచక్కటినంటి పరి|భమించి న క్కు_న మగునాన నా నవల, గాళ్టనువేళ్ల( జెనంగ దీనతన్‌.

మబ్బులు గప్పి పల్కి. వలుమాలును గాంకలురేచి యుబ్బు లై కబ్బులు చూవి మాయనమకట్టి' _భమించి రసోదయంబులో గుబ్బతిలంగంజేసి కవ6గూడి పయిన్‌ మెఅవళ్టు దెలియ ట్రబ్బురపాటు దెచ్చె వనుధాదిపనూనుల కింతియంగముల్‌.

ఆయెడ(బూవు(దూపులు సహ[సముఖంబులుగా నొనర్చిరా మేయుడు మర్మముల్‌ దవుల మేనులు నొంప [వణంబులేని బల్‌ గాయములైన సొమ్మనిలు కైవడి మూర్భల (జెంది రుర్వరా నాయకు లెల్ల నట్టి నతనాభి. గనుంగొని మోహితాత్ములై.

3 ఎట్ట కేలకు( దెలివొంది యిందువదన

యం[ఘు లూరులు జఘనంబు నసనదు(గౌను( గుచములు గళంబు నెమ్మోము గొప్పకొప్పు నుల్రమువ్వెత్తు కొనయజూచు చుండిరంత.

చితగతి నునందాశత

పత్రాయతనే[త వచనవటిము మెజయ దో ర్వేతంబుసా(చి యందొక గోతాధివుంజూచి కుటిలకుంతల కనియెన్‌.

రాజ[దాజనిభాన్య : చూడు మితనిం (బాంచద్దతిన్‌ విద్విష దాజీవూజిత బాహుశ క్తి నురుధర్మ సైేమ సంయుక్తి నీ రాజాఖండలు(డేలు ధాతి గనియెన్‌ రాజన్వతీఖ్యాతి స్‌

ర్త

న మా ద ఒడ పక అదర స ల అడ కజ[పా పృనమస్త సత్ఫ్సల జన (వాత్రైక భూయిష్టమె.

పగమీజఅజం బరరాజు లాజుల. (బతిన్సర్థింప వారిన్‌ ధగ ధ్ర (దుగాసి వహించి నొంచి మిగులన్‌ దాపంబు నొందించి యూ హ గలంగించి పరంత పాహ్వయము నన్వర్థంబుగా. గెకొనున్‌ మగధాధీశ్వురు నీ నరేశ్వ్యరునిం |బేమం జూడు ,(వీడావతీ :

85

82

లలి

84

లిర్‌

86

వ్‌

తి

86

కం.

కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

దండి నితండనారత కృత[కతు భోగముల న్న గారికిన్‌ బండువుగాంగ నిచ్చలును బెనము కల్గంగంజేసి కల్పకా ఖండ లతాంత శూన్యములుగా నొనరించెం బులోమనందనీ పాండురగండమండలుల వజ్జల (వేలడు కుంతలంబులన్‌.

డెందమునం (బమోదము దృఢీకృతమై ననలొత్తం గాంచన స్యందనమెక్కి- యీ నృపతి నంగడి( బుష్పవురంబు చేరుచో నందలి హర్మ్య జాలకములంది కనుంగాను టోంట్ర చూడ్కిాకిన్‌ విందొనరించు టొప్పు నరవింద దళాయత చారులోచనా !

సీ చితమ్మునకు( [బయం

జై చనెనేనియు వరించు మర్ధి నితనినా

నా చం[దముఖి యకాంతా

నూచకముగ వదన వినతి చూవుల( దెలుపన్‌.

వెండియ వేజొక వనుధా

ఖండలు సన్నిధి నుదగ గంధాంధకవే దండనిభయాన నిడివాక్‌

పాండిత్యమునన్‌ నునంద భామిని కనియెన్‌.

అంగ&ోణి తలాధినాయకు. డితం డద్దాననల్‌ మెచ్చ(గా శంగారంబులు హూననేరుచు( గలాసీ మావరిజ్ఞాత న్‌ నిం గాం&ించితివేని తియ్య విలుకానిన్‌ గెల్వంగా వచ్చునో శృంగార ద్విపకుంభ వద్మముకుళ శ్రీజిత్కుచోదంచితా :ః

జంభారాతికిం దోడుగా(జని దిగీశవ్యూహ చంచద్భుజా సంభనంభ నిదాన దానవ తతిన్‌ సాధించునా( డద్దివిన్‌ రంభాముఖ్య సురాంగనల్‌ రతులు గోరన్‌ వారి. దేల్చెన్‌ మన స్సంభూతాతి. నుఖస్థితిన్‌ మదనశాస్త్ర (పొఢిమాభిజ్ఞ (డై.

ఘనమం|త్ర నూ త్రకారక

ముని నంఘవినీత దిగిభముల నంతతులే

వున తన వశముగ భూతల

మున నుండియు నింద్రభోగము నితడు గనియెన్‌.

89

40

41

42

48

44

45

కం.

కం.

ఇందుమతసీవరిణయము

శ తుకళతంబుల కుచ

గో[ తమ్ముల నశుబిందు గురుమౌ క్రికముల్‌ నూ[తములు లేకయయుర 8

నూ తాకృతింజెంద నితండు కూరత(జేయున్‌.

8 /

46

సిరియన్‌ గహ్వరియున్‌ సరస్వతియు వాసిన్‌ వీని కన్సన్నది మృరియున్‌ గైవనమయ్యు( బల్కుల నొడంజబాటొందియున్‌ జెంది ను స్థిర భావంబు. (బజానమృద్ధియు జగద్విఖ్యాతియుంగాంచి రిం పరయన్‌ వీరలలోన నొక్కరిత వీవైతేని భవ్యంబగున్‌ .47

అని పల్కి యతని మీ(దన్‌ మనసిడకుండుటయు నిందుమతిని సునందా వనితాలలామ వేతొక

జననాధుని యదుట నునిచి చతురత ననియెన్‌.

దిట్టతనంబు చూవులకు(దెచ్చితె కొంత ఘనాంత చం|దికా ధట్ట విలానహాన విలు(దన్‌ బెడిదంబుగ( బన్నియన్న యీ దట్టవు సేనతో నుదుట దారొ_న నుండెడు రాజవంతికా

పట్టణ మేలు మేలు వహి'పార్ధివకోటి నితండె నుమ్మనన్‌.

బాలశశాంకు( డొందలను భాసిల. జేరువనున్న యామహా కాళపుదీశు సీశు. గుతుకంబున( గొల్చి తమః వనక్తి నే వేళల(జెంద కిన్ఫవతి విశుతభోగములన్‌ విలాసినీ వాల నమేతుండై మదనళాస్త్ర రహన్యము లెన్నునిచ్చలున్‌.

శి పాతరంగ శ్రీకర

ద్మీపతరానిలము నేదదేర్ప నువవనిన్‌ న్మపీతి నితనిబాహో

వ|వంబున నుఖము( జెందవలచితి వేనిన్‌.

ఇతని వరియింపు మనవుడు

శతవ|తేక్షణయు నకిసంజ్ఞ యొనంగినన్‌ జతురంత యానవాహాలు

నతిరయమున నేగి యొక్కయవనివు నెదుటన్‌.

em end

మహి (భో =

48

49

50

51

5్‌ఏ

88

కం.

ఇందుమతీవరిణయమనుూ

పాలకి నిల్ప ఖండశశిఫాలకు బాలకు నిట్టనున్‌ నునం దాలలితాంగి యీనృప పనుధాకరు. డద్భుత బాహుచండి మా శాలి యరిందమాఖ్యుండు విశాలవిలోచన చూడు మీతనిన్‌ జోలరు నే(టిరానుతు లపూర్వు వితీర్ణి వరా|క్రమంబులన్‌. ర్‌లి

కణంగి దత్తా తేయుకరుణ( జ[కముపంవు "సేయం దేజస్వియె చెలలగ నెవ్వ, డిచ్చవచ్చినదా(క నిచ్చి రావణ దైత్యు( బెట్టుగా జెఅసాల( బెక్టైనెవ్వ( డెలమి* జతుర్యుగ ద్వీపనాధుల (గొట్టి నెణి జయన్తంభముల్‌ నిలిపె నవ్వ. డతుల వెప్షవభ క్తి గృతయుగాధీశుల బలగర్వసంపద గెలిచె నవ్వ. డట్టి గరిమ నహ[న బాహార్హునుండు వంశవతిగా( [బతీవ భూవరుండు చెలంగు నతులభుజళ క్రి నీతని నతనితోడ సాటి యనవచ్చు. బూర్హిమా చందవదన. ధ్‌4

మునుమిడి హైహయాంతకు( డమోఘకఠోర కుఠారధారబే జనపతులన్‌ వధించునెడ న్తశిఖున్‌ మదిమెచ్చ. జేసీ యా యనలుండు, పావుగా నతని నాహవమేదిని నోర్చి ధీరవ రనమునం. గీర్తింగాంచె వనితా; జనతావినుతాంగి వీ(డిలన్‌. ర్‌5్‌

మాహీష్మతీ పురీ హ

ర్మ్యాహీనారామ పేమలందును లేఖా

వాహిని చెంతలనీతని

తో హర్ష మెలర్ప మెలంగెదో నతి చెవుమా : 56

అనిన నామత్తకాశిని యతనిమీందం

జిత్త మిగురొ త్తకున్కి. మోమెత్తకుండు

టదసి వేజొకనృపుని జాయంగం జేర్చి

నవతటిద్దాతలతకు నునంద యనియె. 57

మేధానిర్దితవాణి యీతని నమున్మేషన్ఫురద్భూనధా రాధా రేయవిరోధి సౌధ వరివారస్సార దూర్వారతే జోధన్యాత్మగృహన్థ శీతనుషమాస్తోమోన్నతిన్‌ శూర సే నాధీశాను నుషేణనామ వసుధాధ్యక్షున్‌ నిరిక్షింపునూ : 58

కం.

కం.

కం.

కం.

ఇందుమతీనరిణయము

ఎవని పయోవిహారమున నింతుల చన్నులగంధ మంటుటకా రవితనుజాత తాను మధురావురవాహినియయ్యు నూర్మి మం జువిబుథ సీంధుయోగమున శోభిలుకై వడి నుండునట్టి భూ థవుని నుషేణురూపహెమధాము వరింవుము వద్మలోచనా :

ఆ విభుతో బృందావని

సి వలరులశయ్య రతుల నెజవుము వేడ్కున్‌ గోవర్ధనగిరి నురభిన్‌

గావంగ శిఖి తాండవంబుగాంచుము తరుణీ :*

అజభామిని గాంయదగునన

గజగామినియతని( జూడక చనియె మార్ష [వజదవనిధర మెదుర్పుడ.

ద్యజియించి పయోధి(జెంద నగు నది వోలెజ

తదనంతరంబు హేమాం

గదనామ కళింగనృపతి. గదిసి సునందా మదనాగయాన నిర్ణిత

మదనాకృతిమతికి నిందుమతి కిట్టనియెజా.

హరిచందన లేవనన

ద్యరహోర శరీర తులిత తరుణాతపని రృరయుత! ధర్గుండురగవురి

కరు డీతండు పాండ్యభూమివరుండు మృగాశ్నీ :

అంభోధిపాయి వింధ్య

స్తంభయిత యగన్త్యుండితని తౌరగ మేధా రంభమున యాజకత్వవి

జృంభణ మునరించె( బూర్జ సితకర వదనా |

న్సీత నగాత్మజారమణ సేవన లబ్ద శరాధిరాజ్యుండౌ సీతని ధాటికి న్వెజచి యిందపరాజయ కర్తృతా వరి స్ఫ్‌త పరాకమ (కము డజేయు(డు రావణు. డాత్మ పట్టణ స్థాతృత లేకయుండు సితసారసపుత విశాలలోచనా !

మూ అమామ.

తోచదు. 1. యుగ.

89

59

60

61

62

68

64

1 మూలములో ఇట (గంథపాతమనుమితము అని యున్నది. శాని యున్నట్లు

90

కం.

కోం,

ks

ఇందువముతి పరిణయము

లలి తెలావ్నత వల్హ్యా

వలి తలవడి రాగ నాగవల్రిమతల్రీ

కలిత కముక నుమోజ్ఞ్వల

మలయన్థలి నితనింగూడి మలయును చెలియా :

కలువల నగు తనుకాంతులు

గల యీలాజన్య శీతకరుంగూడి నము జ్ఞలజలదస్థిత చవలా

విలనన హననం బొనర్పవే కనకాంగి :

. అని పలుకు నా నునంద వాక్యమున కప్పు

డిందుమతి మది నవకాళ మియ్యదయ్యె వెవలుంగుల దొర లేని వెచ్చ మునుగు తమ్మి శకికాంతి ఆడయీక తనరు కరణి.

రేలు చలియించు దీపిక

హోలిక నలనతి ధరాధివులం గడవ(గ6 ద 1త్చాలకవర్గము క్షేమము

హేలన్‌ వెవర్ణమున్‌ వహించెం జాలన్‌.

ఆరీతి వచ్చు చెలింగని

యారఘు తనయు(డు వరించునను మదియూహల్‌ సారెకు నిజభుజమదరుట

చే రహి. బూనంగ నంతసిలి యున్న తతణిన్‌.

ద్విజరాజాగజ సూతవంశ క లళాబ్ది (పన్ఫురత్పూర్జిమా ద్విజరాజు స్ట్విజరాజ భృన్నిటల దృ క్త కేజున్‌ మనోజ్ఞాంగ జే తజరాలేఖ్యతనూ విలాను నురుధైర్య [పాభవా వాను న య్యజరాజన్యవరేణ్యు నిందుమతి (పేమాయత్త చి త్తంబునన్‌,

చూచి తపాభరం బుదుట చూపుల కవుల (గమ్మ[గమ్మనెం తే చలమెక్కి (కేళ్తురుకు దీర్చ కటాక్షము లట్టియందవున్‌ రాచకొలంపు వేలుపు దొరం దెగంజాలక యేనియేసి చే కాచు మనోజు నంపరతెగల్పులె. దత్తనువంద( [గందుగన్‌.

ఆత్పాలక మార్గఇామము.

65

66

67

65

69

70

71

కం.

కం.

కం.

కం.

బగ

wi

ఇందుమతీపరిణయమను

గజరాజ గమన చూపులు

నజరాజ వరేణ్యుచూవు లలమికొని రతి ద్విజరాజముఖికి( బూనే

జజరాకాంతునకు విరివనంతము లయ్యెన్‌.

లలితముకుంద నీలథశ్రీలం దనివొందు కప్పుమీజిన గొప్పకాప్పు( (గమ్మి

నవమహావద్మ పద్మవిభవమ్మున. డొక్కు కాముగిమణగు ముద్దుమోము నలమి

తతనుధామకరకుంద విలానమునందేలు డాలు గీలొ_ను దంత పాలిం దడవె

వరశంఖ సారనర్వన్వయుకి దనర్చు దళమైన కళ మించు గళము(బొదివి

రమ్యకచ్చవ సౌభాగ్యరతి నెనంగు

కలికితన ముప్పతిల్లు మీ(గాళ్ల దడవె

నంగనామణిగాత్ర మనంగనవని

ధానఖని యేమొకాని భూజాని చూపవు,

అతివ ధమ్మిల్లకేకి. బాయక భజించి తన్మయత. జెంద! బోలు భూధవుని దృష్టి తతపయోధర గిరులవైం దారు నారు చిలువ జలపోరు నతనాభిబిలము దూరు.

జనలోక పాకశానను

మననున కబలావలగ్న మగ్నాలోకా తనువృత్తి నెంత లోలత

యొనరె. జపలనంగదోష మూరక చనునే ? చక న్తనీ కనత్క-టి

చక్రంబు విచితభంగి శరనిధిరశనా

చ కేశ్యరునెద మదనుని

చక్రముకియ మోహభర యనంగ ఫేదించెన్‌, వారాశి వలయితేలా

సారశ్రీ* దనివిం గొనని జననాయకద్భ కారలకు నిందుమతి రెం

తూరులచెలు పెంత వింతయోా యరుదయ్యిన్‌

91

~] స

79

74

75

TA

{ft

92

కం.

ఇందుమతీనరిణయము

కొప్పు బీ(కటి గప్ప నొప్పుదప్పిన కొంకు అపన చందజ్యోత్చ నవనయించి నును జెక్కు6 జరుల జట్జన జాదిన యలంత మెడపోంక బోదియం దడవి యడంచి వలుద చన్లొండ మిట్టల మెలంగు [శమంబు వళి తరంగముల యోలల( దొలంచి నాభికూవంబుతోన మునుంగు బిమ్మటి జఘన నెకతము రచ్చలం దొరంగి

=. పటు నితంబ చ[కస్తితిం బాటిలు [భమ థి

యూరు కదళీ తరులతోడ నొదింగి తొారంగి తరుణిమై నాం|ఘిమ స్ప న మద్ధరణి విభుని చూపవు 'లెప్పులు మీరి వీదివులాడు.

కాంతామణివై నవనీ

కాంతుని తల పట్టు దొరల(గలికి కతని'ె నంతసిలె మనను యద్భా వ్యంతద్భవతియను లోకవార్త నిజముగన్‌.

యుగయుగళంబు గేలింగొన నొప్పు భుజమ్ములు వూర్ణచం|దునిన్‌ నగు నగు నెమ్మొగంబు వరిణద్ధ గళంబు విధంబు _(కేవలన్‌ నిగనిగ లీనుమే యొజపు నిక్కు. భుజమ్ములుగాంచి ఏనికిం దగు దగులే మనంగనని తామరసానన సానురాగయె.

ఆలోకించు. దదంగవైభవము నత్యానక్తిం గన్నారంగా నాలోకించు. దదంగ న్‌మ నుమమాల్యంబున్‌ (బతెషస్టింపంగా నాలోర్యగించు. దనంబునన్‌ మదనుండేయం దతరించున్‌ మల బాలో కేశ్వరి కట్టుగాంగని నునందాజ్ఞాన్య దా నిట్టను

కోక సోక విలాన జిల్లన్రలిత వమోజాత వైవన్వతా ఖ్యాకుందామను వర్యమాన్యయే కరుండై యొప్పుం దతృంతతిన్‌ శ్రీకంఠోవము( డాకుకుళ్టుండుదయించెన్‌ వాని పేరన్‌ త్న గెకొండుత్తర కోనలేంద్రు తెలమిం గాకుత్ల్చనామాంకము

వండియు నయ్య శేష పృథివీవతి గోవతి నెక్కి ల గండడంగించు నాంటి శితికంఠుండ పోతె మహోక్షమైనయా ఖండలువై వసించి కడంకన్‌ దొలివేల్పుల.దోలి గెల్చి యీ తండు గకుత్సృ రూఢింగనెం దత్భ_కుద|గమునన్‌ వనించుటన్‌.

78

79

80

81

ర

88

కం.

ఇందుమతీివరిణయము 93

అంగద మంగదంబు నొరయంగ బిడొజు నమూల్యరత్న పీ థిం గదియంగ నుండి |పకటింవుచు దైవతవంది బృందముల్‌ సాంగశతాశ్వుమేధ మహిమావగతేంద పదస్థలేందిరా అింగితయంచు నెంచ(గ దిలీివుండు మించగు వాని సంతతిన్‌. 84

ఏరాజు రవికులాధారమె యంశుమ దాజగర్భాబ్ది నుద్భవము నొందె నేరాజు జేజేలు చేరి వనుల్‌ సేయ హయమేధములు నూలు నాచరించె నేరాజు విలువని పేరంట మే(గి యా శరకోటి నురుమాడి నురలయాబచె నేరా జహంకార హృతవ[జ హేతియొ రత్నచూడా మరారాతి 6 దునిమె

. నతండు సప్రార్థవీవరీ తావనీభ

రణ సముద్ధండ మండలా[గ (ప్రచండ నిజభుజారళతోషిత భుజగలోక

NN పాలకుండు దిలీప భూపాంకుండు. 85 ఆరాజన్యకు లతావతంనము రణాహంకాల' హుంకార న త్కారాచార హృతాతిరోష పవిజాాగ(దత్నచూడాఖ్యదే

వారాతిన్‌ విదలించి తద్విజయ శుల్కానీతయా మాగధ శు రాజాత్మ జం బెండ్రియయ్యె సురనంఘంబుల్‌ పనుల్‌ సేయంగన్‌. 66 రమఘు(డా నృవతికి( బుట్టి ని

రఘు డధరితశతమయఖిు(డు గుణాలఘు.డు నితాం

తఘటిత విశ్వజిదాఖ్యక

మఘు(డై యనమాన మహిమ మహి ఖభరియించెన్‌. ద

చతురంభోనిధి మేఖలావలయ రాజ|దాజ రాజత్కింరీ

టతటోత్క్హీలిత పద్మరాగరుచి రూటస్పిత బాలార్క నం తతదీధిత్యనుయోగరాగ పకసత్కాదాంబుజాతోన్స తో — Call]

వల్‌ క

ia తాం

శో షా నః |! తీ ణా ళో న్‌ $ి గి న్నతు.డై యొప్పు దిలీవనూతి వికనన్నా కిక వ్యతిదణా | ఆ టంట fa వ. 5 జో ॥ వాసే Fy న * భుజలౌర్యొన్స తిహారి కా రఘు నృపాంభి వాాతరవం దాతను

సద ళో i fon rd ~~ న 5 జో జో నే సాటి జో Hie * a గో దాత యముటఎవాద ుగుధలం సము సరం శు _) har Ca (a eu న

ఖా ఇతయ ut ఖో న! క ల్‌

హా అనా నా + క్‌, ఇన్ల SP

ఆనింజ నుచలచఎిచాదబుద ద అయం? heb) న

జీ గ క

జంపన Con ams smn, ఆఆ mf Ro prt లి జగత ఖత ుదాత. సువథార దాత సంవ వదక శ ఖ్‌ [ న్యా

94 ఇందుమతీపరిణయము

చ. _ చెలువము (పాయముం గులము శీలము ధైర్యము నీతినత్యమున్‌ గలిమి వివేకముం గరుణ గౌొరవమున్‌ శమముం |బభుత్యమున్‌ బలిమి వితీర్ణి కీర్తి మతి పౌరుషముం దనయందె చాలవ రిల విలసిల్లు సీయజు వరియింవుము వూర్ణనుధాక రాననా |

చ. అన నతనిం గనుంగొని మృగాకి, నునందకు నానృ్ఫపాలు పై. జబెనగొను వాంఛితంబు వినివింపక సిగ్గున నుండ నప్పుడా యనవరతానురాగభర మావరవర్ణిని గాత వళ్రిం లా య్యన వెడలెన్‌ సమ్మగవులకావళికాంకుర కైతవంబునన్‌,.

క్షి తళుకు. జెక్కు.లకాంతి దశదిశలును [గమ్మి [కొమ్మించు చూపుల [బోంది సేయ. దజచుకాంతుల మీజు తారహార శేణి యలరు పాలిండ్ల నృత్యము లొనర్చ. జెలువైన మంజీర శింజారవములకు దండల రవళి కైదండ యొస6ంగ. దోరంవు పిజణుందు బంధుర భరంబున కోర్చి చిలుతొడల్‌ నిగనిగజిగి వెలర్చ( తే. గీ. దత్పురఃన్ధలి శిబిక నాతరుణి డిగ్గి చెలుల కైదండం గుచ్చెల( జేర్చికొనుచు( దెలివి నడయాడు |కొమ్మించు తీవె యనంగ మంచకము నెక్కె. రాజస మహిమ వెలయ,

ఉ. వాతిజ మందహాసమును వాలుగు కన్నుల సిగ్గు గర్యముం (బీతి మనోజ తాపమును బింకపు. జన్నుల నుబ్బి *తార్కానం జేతి మధూకదామకము( జేరి గళంబున నుంచె నంతలో( జాతురిరాజు మేని యరచట్ట వకావకలయ్యు. జూడం6గన్‌,

కం. అనురాగ రసతరంగం బన ద త్కియ వైచుదామ మజువైం దనరెన్‌ ఘనకుచ కంఠా శ్రేషం బొనరింపంగగ బాహులతిక యొ ప్పెడు లీలన్‌,

1. నుచ్చి.

90

91

లబ

99

94

ws

A

కే గీ.

ఇందుమతీవరిణయము

ఆంతట నక్క_న్నెయన్న యన్నరనాయ కాకార మేర్పడ ననుజ చెలువు( దవ్పకచూచి యత్యంత నంతోషిత స్వాంతు(డై కదిసి మంచకము మీది రాజీవహితవంశ్యు రమ్మని చేయిచ్చి భాయనా నయ్యెడ డాయవచ్చు ననుజ నేర్పున కాత్మ హార్షించి మెచ్చుచు నిరువురు డిగ్గిరా నిలకు నచట నందలం బెక్కుండని పల్కి యతని నిందు మతిని గాంచన శిబిక నమ్మ తిని జేర్సె దేవసేన భజింవ మున్‌ దేవసేన గుహుని. దోడ్కొాని చనునట్టి మహిమ వెలయ.

వర్షము దక్కి. యంతట స్వయంవర లగ్న నమాగ తాధివుల్‌ శీర్షము లొయ్య వాంచి తమసేనలు దామును జేరిపాలెముల్‌

సర్షవరాజి జల్రినను నందొకయించుక యూని వర్షముగా( [బ్రనూనములు వారిజలోచనలెల్డ(

పట్టణము. జొచ్చి చతురంగ బలముతోడ వాద్య ఘోషంబువలన దిగ్య్వలయ మ దువ నాడనా డాట చెలులు జవ్వాడ ధరణి మహిమ వెలయంగ నారాజమార్గమునను.

చల్రని పన్నీరు చల్రనెక్రెడలను కొదమగాడ్పులబృ్బంద మెదురుకొనంగ సాం[దకేతన సితచ్చ|త తోరణములు (పబలమై యాతపపం క్రి దజుమ పూవు. జొప్పరములం బొడము తేనియసోన కగరు ధూపము లంబుదాగమముగ వీరాజనంబులు నెలత లిచ్చుచు( జూవు తొగల వూజనములు నెగడ( జేయ నితని చక్క_(దనంబున కీలతాంగి యీలతాంగికిం దగుభర యీతండనుచు కాతరుంభ మణీకుంభ సౌధములను నిలిచి చూచిరి పురి నసీలనీల కచలు.

నేనతో

జలంగన్‌. చం

95

95

96

97

98

ఇందుమతీవరిణయము

మారునకు నానగజాతకు

హాదికిన్‌ అకికిని వాణి కజునకు శచికిం

బురుహూతునకుందగు (క్రియ

నిరువురకుం దగియి నొరుల కీగతి గలదే.. 99

అని వీక్షించుచు నమ్మ డాంబునిధి నోలాడంగ.6 బౌరుల్‌ కన త్కనక [గావ వినూత్న శృంగనిభ సౌధంబుల్‌ హజారంబులున్‌ ఘన వ|పంబులు జం|దకాలలును శృంగారంబు గావింప కో భనలీలం గనువట్టు రాజగ్భహమున్‌ కావించి రాజయ్యెడన్‌ . 100

కం.

కం.

wn

పల్లకి డిగి యాతోననేె పల్రవశయ లారతులు శుభంబున నొనంగన్‌ సనలావంబుల( దత్పుర

వన్టభుండును దోడుకొని (ధువంబుగ నునువన్‌. . ఎలమి నిందుమతీదేవి నించుబోండు

అమిత శుభవై ఖరుల నగరపుడు చేర్చి రవ్విదర్భాధిపతి యజు నచట నునిచి వచ్చి విడిదిని వెలయించి వస్తునమితి

[పాయముతో భోజభూవతి పెండ్లికొడుకు: 'పెండ్రికూంతును గావింవ( బృథివివతికి నిందుమతికిని వేజ్వేఅ. జందనంబు నక్షతలు. బంచె నతివై భవాగమముల.

అలికిరి మృగమదమున (ము

గులు వెట్టిరి కవురమున( గురుంజులు కదళీ ఫలతరు తోరణపంక్తులు

వెలయించిరి నగరి నగరి వీధుల నెచటన్‌.

ఖేర్‌ మృదంగ గంభీర శంఖాదిక

తూర్యముల్‌ (మోయ జాతుర్యసరణి. గానుకలులు పాలు కవ్పముల్‌ దిక్కుల

ధరణీశు లనుచు సందడి చెలంగం జౌరవారాంగనా పాఠక కవిగాయ

కానీక మెల్రిడం [గందుకొనంగ న్యందన సారంగ సెంధవా రూఢులె

వచ్చు భూభుజులు చావడులు నిండ

101

102

108

104

తే. గీ.

కం.

కం.

కం.

cr

S-— 10

ఇందువముతీవరిణయ ము

బట్టు తెజ లొప్ప( జనుదేర పాలకీలు వేడ్క గడియారములు గాంచి విపవరులు అగ్నసమయం బటంచు( బల్కుంగ. గదిసి యెదువలు బాడుచుండ. బేరామనిగను.

అప్పుడు.

ఇందుమతీందుముఖీమణి

చెందిరపుం బడులు ధాాతిం జిలుక నడచిరా సుందరు లునిచిరి తమి(జను

విందియ లదరంగం బసి(డివీ(ట వసింవన్‌.

అడ విప్పి తావిమానియ( దడంబడ హారమ్ములోర్హు తాంచలయం టెన్‌ గడగడ వడక వలగ్నము

కడియమ్ముల రవము తాళగతులకు మొరయన్‌.

గందపు టటకలి వెట్టిరి కుుందనవ్తందంబుగలను గొజ్జంగి సీదిం దిందిరవేణులు ముంచుచు

నందంబుగ జలమార్చి రంబుజ ముఖికిన్‌ .

. చిరుల' దడియార్చి మరువమునీలమణుల.

దుజుము తుజణుమున నెజింబెట్టి తుణిమివిరులచే నలికతలమున6 దిలతకంబు' గలికి పన్ను. గవను గాటుక. దీర్చిరి గావి గట్టి.

ర్న శ్‌ భక్‌ చెవులనుం జపులె కు నవమౌ కికమ్ముల par) (an కమ్మల నవరించె. గొమ్మయొక త eon జ్‌ నొక ఇ టి ఇ ఓ మెడ గ య రుప్పన మెడనూలు బెడగా 3 ఓ, వ mmm ఇర ఇరోం ఇ ఇల్‌ చవారహారమయుల తఠాందాదె+* ెకఖతె

AF my

కాజా జో క్‌ గ వాకా చ లము దదారంగిం బలు సప herr (os)

97

105

106

107

108

109

110

98 ఇందుమతీపరిణయము

తే. గీ. పసిండి మెట్టైలు పిల్పాండ్డు బావిలీలు పహూంనకము లుంగరమ్ములు నాదియైన భూష లమదించి కుంకుమయబూనె నొకత రమణి యొుక్క_తె కంగుల రవిక. దొడిగ. 111

వ. అంత. 112

వా. హారలబుల్‌ బిగిగుబ్బలు గునియ నృత్యత్క_ంక ణాలీరుణ తా్కారంబుల్‌ కరతాళ మానముల వక్కా-ణింప నాసామరు త్పూరంబుల్‌ వికచాబ్దవాసనల( దోడో.నింపంగాం గంబుకం ఠీరత్నంబపు డోర్తు రాజు శిరసంటెం దావితై లంబునన్‌, 118

కం. గందపుటటకలి యొక విక చేందీవర నయన యజున కిడియెన్‌ మధులి డృృృందంబు_పై. బరాగము పొందుగ నందంద చిందు వూ(దీవ యనన్‌. 114

మ. వళిసౌభాగ్యము నారుతీలు కుచలావణ్యంబు దోర్మూలరే ఖలయందంబు బయల్పడన్‌ బడుగులే(గౌ నల్దడిన్‌ (నుకంాని కి_లతాంగుల్‌ వడినంది యీనొక కురంగీ నేత వైచి తితో జలకంబా ర్వా ( బసిండి విందియల థాస్వద్వ్వంళ రాణ్మాళికిన్‌ . 115

శ్రా పారీణత్య మెలర్చ నోరు జిలుగున్‌ బై ఠాణి చెంగావి నిం పారంగా( దడియొ త్తియొత్తి శిర సొయ్యారంబుగా నార్చి వా ల్లోరుకా ముక్కుల దువ్వి పెన్నెరులు చిక్కుల్‌ దీర్చి కీలించె శం గారం బెల్లను గుప్ప సేయు క్రియ. జొకా్కాటంబుగా( (గొమ్ముడిన్‌. 116

సీ. ఒకతె జిల్లుమడుంగు లౌజవ్రగా నందిచ్చె నొకతె వాసిత ధూపమొనర నిచ్చె నొకతె కస్తురినామ మొయ్యారముగ( దీర్చె నొాకతె చందనచర్చ యొజఅపు. జేర్చె నొకతె వూవులనరు లుదుటు మీటగ? బెట్టె నొకతె పట్టురుమాలు సికను జ రై నొకతె రత్నవిభూషణకులంబు నవరించె నొకతె చెంగట వ్యజముకుర ముంచె S-—-10*

ఇందుమతీవరి ణ యము

తే. గీ. నొకతె నవిలాన చంచల చకిత హరిణ

కం.

Gh

Gh

నిర్భరాలోకన నదృశక్న నిజకటాక్ష రమ్యధగధగిత మణి నీరాజనంబు( దరుణి దారాజనందన వరున కొనగా.

రమ్ము శుభ వేదికిని ల గ్నమ్మిదె వచ్చెనని సన్న( గావించు కియం గమ్మకపురంపు నురటిని(

వ గొమ్మ యొకతె వివథఠె. డావి గుబులుకొనంగన్‌ .

. అపుడు భోజూవనీజాని యనుమతమున(

దత్ఫురోహితు. డిదె ముహూర్తంబు నికట మయ్యె జాగొనరింతురే యనుచు. బలుక విడిది వెడలి నృపాలుండు ద్వివము నెక్కి.

కాంచన మయ చూత కదళీ ఫలంబులు నారంగములు గొంచు నడచిరాగ శోభన వాద్యముల్‌ =... === కంచుకి (వజము రవము (ంఢపాతము)

వములును మిజఅ మౌక్తిక ఛృతములును వింటిలు నొ నోలి సాం[దమై నివ్వటిల్ల జత వర్ణగణ ంబువై నజు(డు వచ్చె గలిక మంతి క్ర ఆ దండడిగ్గి యచట.

i+

స్టే స్ట

న

జ్‌

F

పాదాథి షేచనం బపు

దువ లొనరించి మణుల నారతు లొసంగన్‌ వై వ్‌ దర్శి జూచు హృదయా

మోదముతో నగరు జేరి మోహన లీలన్‌.

న.

gt

(శ్రీవలసిల్లు దూనికవు(. జెక్క_డవుంబని గిల్బు- జాళువా బావలు యెట్టి యోర్తు కరపలంకజ మూంతగ. బట్టి యారఘు ఇ్యావరుపట్టి కంచుకులు చాంగుబలా జతనయ్య నమ్ముఖా

జేవ యటంచు 'హచ్చరిక 6 దెల్పంగ వచ్చి సమంచితాకృతిన్‌ .

99

1171

118

119

120

121

122

100 మ.

కం.

కం.

1:

ఇందుమతివరిణయము

సుమముకాఫల దామ చామరము లమ కాండంబులు కమలేందివరకేతకి ముకుళముల్‌ ప ల్హారముల్‌ హైమవ స్రములుం బలవ తోరణాఘకదళీ పకభ ఎలున్‌ కా రమణీయం బగునట్టి వెండి చవికన్‌ రాజాననల్‌ పాడ(గక. 128

అవరంజి పెండ్లి పవ నృృపచం[ దు. డొయార మొప్ప నెలమి వసించెన్‌ వివలామర నంఘముతో నపుడు వసిష్టుం డొనర్చ నర్హకియలన్‌ . 124 భావయపుడతని చెలువము భావమునకు విందొనర్చ బదుతొనంగు [కయన్‌ శ్రీ వెలయంగ మధుపర్క్హము కోవిద నమ్మ తముగా(గ( గూర్మి నానంగెన్‌. 125 ఫాలార్ధ చందు. గప్పంగ6 బర్వు తిమిరంవుం

“ గుప్పో యనంగ నొప్పు కొప్పు పొదల వదన కాంతి రన |పవాహంబులో బెళకు.

గండుమీలన నాలుంగన్ను అలర. దల(పు లెల్లను గాన వెలయొడ్డిన ధనంబు

కుప్పలో యన గబ్బిగుబ్బ అడర

నతిభుగ్న రోమరేఖా !జిరంబున(' దోంచు

తమ్మనూలనవలగ్నమ్ము చెల6/

.' వీటుదు గమకంబు నడల గంథధీరిమంబు

డంబు శృంగార సారోదయంబు నమర? గన్య [పమదా సమూహ నమూర్ధన్య నెలవు మీజ(దోడ్కొని తెచ్చి౦ పేరటాం(డు. 126

వరున ధువంతే రాణా

వరుణో ? యని చెలంగి మౌనివరులు చదువంగా.

దరుణిం బెండిలిపీంటను

తెఅవలు గూర్చుండ నిడిరి న్థిరతరలీలన్‌. 127 కాకల్యంచిత కోకిలారవము జోకన్‌ వీ(కలన్‌ మీతివీ కకాకంఠుల్‌ మునుమున్ను గా వరునవెంటం చాడ వీడావతు తుల్‌

డాకల్‌ దీరెడు బెళ్కుచూపుగమి నంటన్‌ బర్విరోధింప గౌ

ది కల్యాణపుంయాట. దాడిది ధరి, తీలేఖరేఖా వతుత్‌. 128

న.

ఖాజబినంబుం

కం.

కం.

కం.

Fa కం.

ఇందుముతీపరిణయము

తెజవత్‌ వధూవరులకుం

దెరనడుమంబట్టి రందుదేలెన్‌ నరిని

ర్వుర చూపులు గగనధునిన్‌

1గరకల నెదురెక్కు. వాలుగల చందమునన్‌.

చెలిపాణి గ హణంబు భూవిభుండు దాంజేసెం [బమోదంబునన్‌ జలజంబున్‌ జలజంబు గూర్చు. కియ నిచ్చన్‌ గన్నె హర్షాబ్దిని ముల నోలాడరసాభివృద్ధి వెలికిన్‌ మోత్తుచుం. దోంచెనా కలితోద్దారత బాహువల్రి చెలువై కన్పటట్టె నూత్న ంబుగన్‌. కంకణములు గట్టించిరి

కంకణ రావములు దిశల గడలు కొనంగా.

బంకజ ముఖి నజునకు ని

పష్పృంకమతిన్‌ దారవో సె [కాత నుభకిన్‌.

పొంగుచు భూనురముఖరా

భంగా శీర్వాద తతులు భాసిల నపుడ

య్యంగన గళమున, గపైన్‌

మంగోళనూ[ తంబు నజరుమారుండెలమిన్‌.

కళశుకువెలంది ముత్తెములు కమ్మన దోయిట ముంచి ముంచి భూ వలయ బిడౌజు( డిందుమతి వాలగు కన్ను లడాలు మేకొనన్‌ దెలివిడి. జేయిమించవలె దేవ యటంచును హెచ్చరించుచున్‌ భశియన నావ లెల్ల తలంాల్‌ పమదంబున(బోనె నవ్వుచున్‌, రాజనుతాంగ నంగభవ లాగరనంబటు దోచెనా వభూ మాజనితాంజన్నాశువుల నాంగి (తపాస్తిమితంబు లై స్పుటాం భోజముతేంట్లు వోతె ముఖమున్‌ దెలిగన్ను అలంకరింవ(గా లాజలు వేల్చెనంత నవలా విధి వద్ధ్భృత పాణి పద్మయై.

rm

101

129

180

181

192

198

194

136

102

కం.

SA

ఇం దుమసీవరిణయము

ఇటులు నులక్షణైక ఖని నీవరవర్ణిని నివ్విభుండు వి స్పుటవిధి. బెండ్రియయ్యె నింక బూర్జమనోరథ సిద్ధి వీరు గాం చుటకు నిదర్శనం బిదియ నుండని గుర్తిడినట్లు భరకున్‌ గుటిల వినీలకుంతలకు.6 గొంగు కొనల్‌ ముడివేసి రత్తటణిన్‌. 187

అవుడు |వదకిణార్చుల శుభావహనీయ నమంచితానలం బపరిమిత |వపమోదకర మౌచు నమున్నతి. దేజరిబ్రంగా నృృపకుల మౌళి కేలంగొని యిందుమతీ రమణీలలామ మ వ్వపు. దనువుల్‌ చెమర్చవలవచ్చె యథావిధి వేల్ని హవ్యమున్‌ . 188

జిగిగల పద్మరాగములు చెక్కిన కంకణముల్‌ చెలంగంగా మగువలు శోభనాక్షతలు మౌళియుగంబున నుంచి దీవనల్‌ నిగుడంగం దేనియుల్‌ వడియు నిద్ద వుమోవుల లే.తనవ్వ్యుతో నగునగు నంచు మెచ్చు[కియ నారతు లిచ్చిరి మోము చూపుచున్‌. 189

కనకరం భాదళకమనీయ భాజన శతము లొక్క_ట తారనముగం. జేర్చి నమశీల వంశాభి జాత్యము దనరంగ మణిమయాననముల మహిమ వెలయ 'పెండ్రి కొమారుని వెండి కూ(తును చెలుల్‌ తెచ్చి పొత్తుననుంచి దీమనమున నమృతోపమాన భోజ్య పదార్థ వస్తువుల్‌ దాపింపం దండోప తండములుగ నిష్టగోష్టిని బంధువులెల్లంగూడి (ప్రేయసీ సంయుతము గాను బెండ్రియింట నర్ధి బువ్యన భుజియించి రవుడు మంజు లాననాంభోజముల నగ వామతింవ. 140

ఇర వెనన గొప్ప కెంపుల

హరివాణములన్‌ మణులు తులాంబరములు నొం

డొరు లిచ్చి చెలికి నృవకుం

జరునకు సం|పీతి వీళ్ట చదివించి రొగిన్‌, 141

ప

స

el

em

ఇందువముతీపరిణయము 103

ఆశాకరీం [ద నిజాంశమ్ముల జనించు భ|దకుంజరములు వదివదులును హరిహయ జవన సత్తారూఢిచే మించు నుత్తమ వాహంబు లొక్క్టావేయి కౌస్తుభ |పతిమాన కాంతికి వెలుగొందు మణుల. దావించిన మండనంబు యేశు పుష్పకంబన దివ్యమై మనో జవమున వర్తించు స్యందనంబు వాసిగలవాలు శార్‌ జ శరాసమునకు జోడయినవిల్లు మగజాలజోడు నవుడు నలువ పేరి యస్ర్రంబును నలవిదర్భ మండలాఖండలు(డు కూర్మిమణజంది కొనగా. 142

మేలైన మృదుహంన తూలికా తల్పముల్‌ మంచి సలం మంచములును లలింబల్కు పట్టు జి జిల్క.ల పంజరమ్ములు స కం భరో భాజనములు జవా్యది పిల్లులు చం[దకీ నిచయంబు కన్తూరిమెకములు కలరవములు దంతపు దువ్వెన తళుకు రత్నవు బొమ్మ లఅందంవు(బ బైలు నద్ద ములును మగువకునునన్న యుడిగంవుం జిగురు( ట్‌ బోండ్ల నొనంగి మణిమయ భూషణ యుత ముగాగ నెలమి ముక్కాజు పంటల నొనంగు మంచి [గామములువేయు మణి హరిదకు శొసంగె. 148 అన్న యీరీతింగావతె పరికరము అ లెల్ల ననుయు యనువ( దన్నాత త

కలంగుచు హితోపదేశము లాం. బలికేె. 1h

తరు Sa

3 £0 లె లో లై Ix ౩ (61 గత 2

కోపెంచి [(పైయుండు ప నొక్కొార నళ ననవచ్చునా యని యపలుగరాదు

104

కం.

క్‌.

షః

ఇందువముతీపదిణఆయము

వలసిన భూషణంబులు వల్లభు. డొనంగ నిచ్చ(దా నెవరికి సీయరాదు పతితను లేపెడి పర్ణంత మును నెజ్జ( బొదువ నమ్మెయి నిదంబోవరాదు దండు వెడలిన పరిమళ |దవ్యములకు( జెలువుండటువచ్చు దనుక నాసింపరాదు మగడు భుజియించు నందాక జగతి నొండు తాను భుజియింవంగారాదు మానవతికి.

అమ్మ మావంటి యిల్హాం[డ కంద ణికిని బుద్ధిం గఆఅపంగ నేర్చిన (పోడవీవు మేలనంగం బుట్టినింటికి మెట్టినింటి కెట్టు దెచ్చెదొ కీర్తి రాకేందువదన :

అని యిటువటల్కి (వేమ మొకయంతయగ జుమ్మలుచుట్ట నక్క్హటా తన వగవారికిన్‌ వలదు ధారుణి నాంటది వుట్టనంచున క్కుున నిడి కూష్పవూర ములు గొబ్బునరా నభిషేచనమ్ము గా. దనయను గొంగిటం బొదివె, దభ్రియు. దల్దడమంద నందయిన్‌.

ఈలీల జనని కౌగిట కూలామణిందొదవి యొదుల పాలైతివనం జాల కెడ( కాయం జాలని తన వాలుంగన్ను లను మూష్ఫవర్తము గుదియన్‌. అన్న

వెక్సి._వెకి_. యేతడ్చువేళ దతోదరు( డౌనె యల్లు(గుటణ్ణ నగడుసేయ పరువె వచ్చి యదిగా వలకి. బటినా

; (se) రు రనువరాదె కూతు ననుచు(జలికేె. పదముల [వాలు సోదరిని జబాహుకు లూంతగ చవనెడత్రి త ముదమున. గొంగిటం బొదివి మూర్ధము మూర్కాని యిజ్ఞగింపంగా

.మదవతి యన్న పాదముల మజ్జన మార్చెను బాష్ప వారిచే గుదులుగ రాలు తజ్జలము గోరను మీటుచు నూటబడింపుచున్‌.

అతుల గుణ్యపతాన నిధియెన రఘుకితిపాల నందనుం డతండిలునించుకోవలతె ననంగ ననంగ నమానుణడెన నీ పతి నిపుడుంవంగూడదని పంపుట యంతియ పిల్వనంపెదన్‌ మతి నిటువంత? జింతిలంగ మానవతీమణి సికు జెల్బునే.

145

146

14"

145

149

150

151

సె హు ఈఈ

ఇందుమఖీవదిణయము 105

అని నవినయంబుగా న” జుండు వనువ(గాళ్ల (ేళ్లం జెనంగు నాత్మజం జూచి తల్లి యిట్టనియ. 152 చన్నిచ్చి నిన్ను (బోషణ చేసి పెనిచిన

దాదులె తల్లులు తల్లి పీకు నా బాల్యముననుండి యనిశంబు నిను(గొల్బు

చెలులు తో(బుట్టువుల్‌ చిగురుంటోండి రమణ. గై సేయు నెరంధు లీయింతులు

సీ కంగరక్ష్షయో నీలవేణి కోరి వేండియు నీవె కూర్మిమించ వరించు

Ww ళ్‌

పతియె యింకిట( ద్రాణబంధయు తబల

నామతీర్ధంబు సకియ నీ పేమ కితవు లిందణనుగూడి యత వారింటి కేంగు నీకు మామీ(ది మమత మన్సి ంపందగ దె. 1

wy af జ్‌

దెవ్యెలకు( విలువ నంపెద a నవ్వని యెన్న అంగ పఅటు నాపల్కానితా ps ml నవ్వి వియోకుల పర on అలాన్‌!

జవ్వని నాడంబణిచి యనుద నముచిత అలన్‌. 154

C7

ee చ myn

చండకరాన్యయుం డపుడు శాయను ౮ డె్కానితా సరము

కుండల వెభవంబున వఏడాసిత హృదగనశాతు(డి చు ద ee

గుండిన రాజధానికి నకుంథిత అలలబవచ్తాయున యా

ల Pd Fu Pe ఖం CA ని టే. న 3 uf మండల నాథులఅందటును మానన ఎభుల. దయు లరోయుచుగసు. 1200

ము జూడ నితడు రుందనవుం బొమ్మ నెత్తికొని వోందగునే యలదంబుల౧ దమనగునా

బృందంబుల( యాద తనుచు ఇఅషబదిలద్‌. 56

బడి. గారతారి రథ భమచయిపలంయి a ఇల ఇర ఇకో శో oe "4 ఇ సాొామడౌమము రాగ ని కొంతడూనందబు

ఆలో లో లో స్‌ ణో గ

శదలఅంబు నపథి దశయున నునిళా

106

కం.

కం,

కం,

Es

ఇందుముతీవరిణయము

హవినికెచూచు కయనులుగా నవ్రమూ కలనిల్సి హరుల నాకడల నునిచి

కూణము ల్పజపించి బయలగు చోటుల గుట్టల వై ఫిరంగుల ఘటించి

. వరువునేలకు నెడగల్లం దరుల నండ

దండి బారులతోడ నుద్దండ లీల. గొమ్ము6ంగత్తులు గట్టించి కుంజరముల "కెలము రధికులతో నెదురెదురె చూడ.

చతుర చతురంగ "సేనా

యతి దన్మార్గమున వచ్చు నజుండయ్యదుటన్‌ (బతి కక సామజమ్ముల(

గతివయ దూరమున. గాంచి కౌతుక మొప్పన్‌ .

తనసేనలనెన గొల్పిన

ఘనతర వీరానకములు( గాహళములు బి ట్రనిమొన మొరయంగ6 గోయని

మును మున్నెలగోలు మూక మూంగిన నంతన్‌.

వారల మీర. జాలియు జవమ్మున తమ్మటముల్‌ దమారముట్‌ బోరు కలంగ సింహముల పోల్కి విజృంభిత లీల నార్చుచున్‌ ధీరతం దాంకిన న్మెలనె( ద్మీవతరార్చుల ఖడ్గము లమ తా_రము మీజ మన్తములు కందుకలీల నటింప బెల్లుగన్‌ . ఆధీలల నిరువాంగును

గోలాహలముగ రణంబు. గొనకొని చేయన్‌

దాలిమిం జూచుట తగదని

యాలోచన (జేసి నంగరావని డాయన్‌.

అపు డజరాజు భోజతనయామణి(గావ సుహృద్వనుంధరా ధిపతుల నిల్పియేవున నెదిర్చె నిరంతరగర్వ ధూర్వహా కువిత మనన్కతా నిరత ఘోరత రాహితరాజ వాహినిన్‌ దైవథగ నుత్తరంగ పరిదీపిత శోణనదంబు గెవడిన్‌. 'సేనలనెల్ల నొక్క._మొగి(జిందము లార్పులు నట్టహానమున్‌ దోనెసంగన్‌ జవోద్దురత. దోకొని దీకొనిబిట్టు దా(కినన్‌ బూని కళింగపాండ్య శకభూపనుషేణ పరంతపుల్మహో

(గానలతీ [వ తేజులయి న్యందనబృందముతో నెదుర్కొ.నన్‌ .

వర కాల. వి

157

158

159

160

161

162

168

మ.

oP

కం.

ce

Gb

ఇందుమతీవరిణయము 107

రథచ|క[వజ సాం|దత ద్ద్విరద కర్ణష్టైవష విసారిత పథ నూద్భ్బర్శదిశాధి రేణుగణన్నేత గాహిమి త్వాంక భృ తృథుకేతూత్క_ర కావితావిల జలాహృత్పార మార్ధ్యన్భుర త్పృథురో మాను ధానమై బలసి యొప్పెన్‌ భూమిర్మ్నాట్సైన్యముల్‌ . 164

ఘీంకృతిచే వినిశ్శ్ళంకసింధుర కోటి భాంకృతిచే భూరివటహపాళి టంకృతిచే నుద్భట శరానబృందంబు హుంకృతిచే వీరయోధచయము చీత్క_తిచేం బరిస్థిత రథిక శేణి శాత్క్బ్బృతిచే శరనముదయంబు యూత్యతిచే సాదిజన పరివారంబు పూత్కృతిచే భోగి భూవవితతి

. యని తెలియనయ్యె విగహోద్యగజాగ

దాగహో[గవిన్నిగహ వ్యగవిక మకమోభయ జలధరోన్మధన విమత సాంద తమధూతికా తమస్సమితియందు. 165

నానా విధాయుధక్షత

సేనలమే లెడలి యుల్లసిలు రక్తాఘం

బానిబిడోద్దత ధూళివి

తానతమం బడవ బాలతరణియు. బోతెన్‌. 166

అరిహృత సేన ? ననభిలగ్న కచనిషా దిశిరంబు లొయ్యన( దెరలి పడియె హృతి( జిక్కి. మొనయంగ నేవరి హరిమీంద నొరుగు సాడిని సాదియురక'విడిచె రదనలి విచ్చేది వీరథట సిజాగ్బి వా రకగజ కరసీకరమ్ములడరె రహి మూలా దెలిసి సారథుల | పేరణంజేసి a

J

© థికోటితము నొంచు రథభులందునిమె గళిత శీర్‌ ఘుణ్యచవక సంఘ పది వ శోణితమధూరువై రణతోణి మృత్యు పానశాలిక పోలికం బరంగ నపుడు. 167

108 కం.

na 0

ప్‌

ఇందువుతీవరిణయము

ఒకండహిత ఖిడ్ల హృతమ

స్తకుండవుడు విమానరాజతపహించి మరు త్పిక వాణి గూడి నృత్య

తృరకబంధ నిదిక్షణంబు నఠథిపెం [బేమన్‌.

. రథికు లిద్దయి తమదు సారథులు వడిన.

డదారె రథికులు యంతలై పేరు నవుడు వారులు తెరలిన గదలచే దుర మొనర్చయ( జన నవియు బాహుయుద్ధంబు నలివిరంత.

రథికుతోడ రథియు రౌతుతో రవుతు గ జాధిరోహితో గజాధిరోహి

భటునితోడ భటుండు బలవికమ [కమో దృటతంటోరి రుభయ బలములందు.

ఆఅంవవానల ర క్షసికాంగు అగుచు భబ్రముల దేహములు తూంట్టబాన అగుచు నంగములు సాం|చఖడ్ల పహారములను భిన్న థిన్నంబు అణగుచు. దత్సృతన నెల్ల.

మొడు పొడుము నజకు నజకుము విడు విడువుము కినిసి వేయు [వేయు మటంచున్‌ బుడమిం|దెళ్ళుచు లేచుచు విడివిడి పొారలాడి రుభయవీరులు కినుకన్‌. దామ్మిడి టోరాడ డోర్చలోద [గత నంకులం బగునట్టి నమర ధరణి మజ్జలు _పేవులు మాంసాని 'కేశము తతకపాలములు రక్త [నవంతు లెల్రైడ ఘోరమై యేనుంగు ల్పీనుంగు లుగంగేతనచ్చతలోల మగుచు శకల చ్మకంబులు చ[కాంగ ఖండము లురులు హదుల్‌ (దెష్ట నుగబలము

168

169

170

171

172

ఇందువమతీవరిణయము 100

తే. గీ. నైనురానుర జన్యంబు ననుకరింవ ధీరులై యిట్టు లిరువాగు పోరునవుడు శింజినీవీరభట మహోసింహానాద తతులు విలసిల్లై భూనభోంతరములందు. 178

వ ఇట్టుభయబలంబులును సనంవర్త వేలాభీల వమ్యేశగళఫాలో ద్వేలాశు శుషణి (పేక్షణ నదృక్నీకరణ క్షమా కమాకీణ రక్షణ మాక్షోభ [వతాపాటోప జాజ్వల్య మాన లోలజ్యోతిర్‌ జ్వాలా జాల నిరన్తచండ భానుమండలంబు లగుచు చలంబులు మెజయ నరయనంచారంబుల మొగ్గ రంబులు విచ్చి చనంజొచ్చుచు ననివార్య థైర్యంబుల హెచ్చుచు నొండురుల భుజాగర్వుంబులకు మెచ్చుచు6. గుంతంబుల గుచ్చుచు గదల నణంచుచు పొట్టంబుగా నడచుచు నబళంబులం బొడుచుచు నెదిరి సాధనంబుల నొడుచుచు చిల్లాణంబులు [వేయుచు బల్రెంబుల. బొడిచి పడ((దోయుచు జముదాళశంబులం (గుమ్ముచు కాతాసినముదయమ్ములం జిమ్ముచు రథాంగ ఘర్షరా రావమ్ముల బృంహితమ్ముల ద్విరదమ్ముల. దజుముచు నిశితఖురా గమ్ముల ధారిణీ భాగమ్ము వగుల నాజానేయ ముల నూకుచు వడిగలతమ్ము దాకుచు. జండకర కరో|గ నికిత ధారా సారమ్ములగు మండల్మాగంబుల చాక చక్యమ్ముల చూపులు మిలుమిట్టుగొన విహారంబులు సలుపుచు తమ తమ నామధేయంబులు తెలువుచు శంఖంబులు వూరింపుచు. గుణధ్యనులు చేయుచు వెనుదీయరా దనుచు మృత్యుదంహై కీలంబులగు బాణశాలంబుల| వేయుచు రణాంగణ విహారము నలుపు సమయంబున దమతమ చతురంగ బలమ్ముల( బురిగొల్పుకొని దేశా ధీశ్వరులనేకముఖంబులుగా భైరవంబులగు భేదీరవంబులు సెలంగం గలంగక నడచిన మొన నిలువక భయాకుల మాననంబై విజుగుడు సూపిన నిజ్యపధానుండగు నయదేవుం డెచ్చరింప, గరిబ్బందంబుసె కెగయు హరి చందంబున దందశాకాసీకముంగవియు గరుడుని విధంబున నంబుథధర జాలంబుం దఅుయము యుంయూనితం బన నజుండు కవచియు నిషంగియునై కల్పాంతవరాహం బతుదరా.దంబున సముుదంబునాచ్చి విచ్చలవిడి తజ్జలంబులం గలంచు చందంబున

ఖ్‌ స్ట శ్వ తు వాన శ నమందానందంబగు డెందందుతో రవ సనా నము దంబు సొచ్చి

కలయ సమయంబున, జుట్టుకొని పుష్పువురా ధీశంరుం డైన వరంతప్తుం ప ాననా. డిరువదేను సాయకంబులును నంగరర ళావరిమ్టుండగఏ నంగరా జే(ఈళదిొ

110

కం.

ఇందుముతీవరిణయము

మార్గణంబురును నవంతివతి నూలు నారనంబులును శూరసేన భూనాయకుం డైన నుషేణుం డిన్నూరు చండ కాండంబులునుః కళింగ మండలాఖండలుండైన హూమాంగదుండు మున్నూ లు భల్లంబులును నురగవుర వురందరుండగు పాండ్యుండు నన్నూూజు కోలల( గోలా పహాలంబుగఈ జుట్టుకొనియెసి యార్చి శంఖంబులు వూరదించిన మగల మగండగు నజుండు సింహనాదంబు సేసి గొతియలగమిం గినియునా వృ కంబు చందంబున. 1/4

తనకై నందబలు నేసిన

ఘనసాయకములకు రెట్టుగా నజు(డంతన్‌

జనవతుల కడి(ది ఆమ్ములు

దొన దొనలుగ(జించి వారి తూపులు కడిమిన్‌. 175

ఉత్సాహ. మట్టు పెట్టి గర్వుముల్‌ సవమూనులే యెదుర్చమీ నల!

గుట్టు మట్టు(దెలిసె నింకంగొంక కేగుండందయలున్‌ దట్టి గట్టి పోఠరంటోరం దార సిల్లి వచ్చినన్‌ గొట్టి కొట్టి మస్తకములుగుట్ట అిడుదు ధారుణిన్‌. 176

అని మీరేయు పనూనము ల్మదికి నాహ్హాదంబు. గల్బించె మీ రును నాతూవులు విండ్డు నేమణితిరో రోనంబున న్వచ్చి క్ర తనువుల్‌ గీములు నాం్యడబిడ్డలను యుద్ధ ఖోణిం వింతింతురే వనజాతా ప్రకులంబటన్న నింక _కేవం జేరి రాకేగుడీ. 177

బదికితీ రిందు నిల్వకింళ పాదిండు గాచితినేండు మిమ్మనన్‌ గదనమున న్నృపోతము(డు గర్వుములాడు కొనంగడంగునె మ్మదవతితోడ నిల్వకిటు మళ్ళ్శ్ళందలంచిన(టోవ సియునిన్‌ బదరక నిల్వుమంచునని. బల్వురు నొక్క_టదూవులేయ(గన్‌ 178

తూణా|గమున నకి పాణినిల్పిన యట్ట చూపణ కనుగవ చొక్క. జేయు నుడివోక జ్యావల్లి నుద్భవంబగునట్ట నిగుడు |కూరాస్త్రముల్‌ నిగుడుచుండు థధరనెందు(జూచిన6 దాటి పండ్లోయన( బరమస్రకంబులు పడుచునుండు ఖంగను రావంబు గదుర మైమయణువులు నించి తదంగముల్‌ సించుచుండు.,

కం.

కం.

(గ 0

ఇందుమతివరిణయము 111

. గడంగి నేలకు. గోలకు గర్వితారి

వరుల దెచ్చుచు నజు(డు నంవర్శ సమయ జ్యాగదు.గ మహానల జాల అడర సిరసాడవి నేర్చు విహార మొప్ప. 179

ముడిగొన [భూలతాయుగము మోమున. గోవము రూపమందంగా నడలక రోష ధీషణ భుజంగమ పుంగవుభంగి నూరువుల్‌ వెడల(గ హుమ్మటంచు భుజవి| కమ మొప్ప(గయజే ధరించు వి ల్లుడుసువడంగ నైన్యముల(|గూరశరమ్ము ల పాలు నేయుచున్‌. 180

అసహాయ శూరు(డై యిటు

కసిమన(గుచు వచ్చివచ్చి కరుణ జనింపన్‌

దెనమాలిన యూసేనల

వినువక నమయింవ నేమి వేడుక యనుచున్‌. 181

అమొ్మొకటి దొడిగి వింటను

సమ్మోహన మనువు నొడివి జనవతి వెవన్‌

(కమ్మగు మూర్భల నందు

సొమ్మసిలి ధరి తి(బడిరి నుర లగ్గింపన్‌. 162

ఆపయ[వత దత్త మైన సంమోహనా స్రము మహామహిమ యెంచంగ వశమె కరులతో హరులతో( గాల్బలంబులతోడ వితిపతుల్‌ తమతమ చేష్ట్టడిగి చేసున్న విండ్డును జికిలి కత్తులు తూపు అంకుశంబులు నుండనట్ర మూర్చ నవనిపై మునింగి నిదానక్తినుండువా రలయట్ల పడియుండి రలతనవుడు

. సచివుండును దాను నారాజ సార్యభాము(

డవనితల మెల్ల ఏరువారనుచు. గలయ గనుగాొనుచు రాగ భూభుజుల్‌ కశవళమున,

ఆఉంపకు మటంచు భీతి నంజలులతోడ. LES

ద జే

నరము లెంచయగగ వలదని

యాదిత్రి న్వినుతి సేయ నా్యర్వ హృదయు . జ

కారుణ్య దృష్షైం జూచుచు

వారించుచు భయము వానవన శాతమునన్‌. 184

Pal

112

GJ,

పగ

ఇందుమతీవపరిణయము

స్ట్‌ పీరళ్ళంగార రసములు వెల్లివిణియ

నిందుమతి (జే కది ధా తీవురందరుండు వింటికోపున( జేయూంది వేడ్రనిలిచి కొమ్ము సమ్మోద మనుచును గొనలువాణ. 155

ఆ లీలావతి సమీపమ్మున నిలుచున్న యున్నత బాహు కాహులేయ పరాక్రమము విలోకించి పరమమోద భరితాంతరంగులై యంతరంగ నుహృజ్జనులు సంస్తుతులు సేయ నాయిందుమతి నాయకుని ముఖంబు కీడామోదమ్మున( గనుంగొనుచు నుండ నరదంబువై నిడికొని రణ తలంబునం బడియున్న రాజలోకంబుం జూపి యిట్టనియె. 186

పడుగుం బేకయు.గాం/గ నంగరధలా భాగంబునన్‌ మూర్చచేం బడియున్న ట్టి నృపాలురన్‌ (బజల నోపద్మాడ్ని వీక్షించితే వడి నాతో దయ విన్నవించి కడుబోవంజాలు దీవంచున లబడ భక్తిం _బణమిల్లి లేవని గతిన్‌ గన్చట్టి రిప్పట్టునన్‌. 187

అని రాఘవు( డిందుమతీ

భునవేణికి( దెల్పుచును ఇగద్వినుతాయో

ధనవైరి విజయలక్ష్మం

గని తా వైభవము మజయంగా నవ్వేళన్‌. 158

నడయాడు రోహణ నగములో యవియన మ్యుభూషల. జిలంగు దు త్రకనులు

గలకశాద్రి ఘనతరంగములు పొర్హిన సయట్ట

ర్వి గంపింప గంధర్యచయము

వొౌలస్తు నరద మేపాటి సాటియెయని

మననురా మెలంగు న్యందనచయంబు

గుహలు వెల్వడి సింహకులముగూడఉనయ ట్ల సతులు మెజయు పదాతిచయ రుము

(పాభవముమీలు నాప్తులౌ బంధుజను

జ

గ్‌

జయము గికొన్న పృథుతరోత్సాహములను వేడ్ర నరుదేర. గాహళావేణుళబ్ద భేరికా మర్దళ ధ్వనులు బోరుకల(గ 189

రొ

ఇందుమతీవరిణయము 113

సాకేతోర్వికి. జేరరా నెదుట నేచాయన్‌ నుధాసొధ్రముల్‌ ([పాకారంబులు గోపురావళు అగారన్వర్ణకుంభంబులున్‌ జోకం గన్నులపండువై వెలయునచ్చో నొక్త కేలీవనిన్‌ లోకాధీశకుమార మన్మథుడు వాలుంగంటితో నిల్వంగన్‌. 190

స (పొద్దవు డెజీంగిచారు లామోదవార

రఘునృవునితోడ. దెలువ నారాజమౌ ళి బహుతరామోద భరిత హృత్సద్ము (డగుచు బురము గసేయం బనువ నద్భుతముగాంగ, 191

గరుడా డాశ్ళతోరణ కలిత రంభానంభ ముకుర వటాంశుక నికరములును సాంకవ వ మృగమద చందన సారకా శ్రీ రలివ హిమాంబు సేచనముల వలయుత క్రముకేశు జలరుహా కేతకీ పసవదామక చామర (వజములు వ|జమౌ క్రిక రంగవల్లి వితానబం ధుర కాలికాగరు ధూవములును చ్మితకేత తన నూతన చ్మితములను గొప్పవైన యుశీరంవు-జప్పరముల వారచం[దాననాలాన్య వర్తనముబ నగరి గనుపక్షై నగరివునగరి యనంగ. 192 బంధులు మం[తివుంగవులు పాఠక సత్క్లవి వంది బృందముల్‌ గంధకరీంద యానలును [గందుగ ముందుగ, దామెదుర్కొానన్‌ గంధముంబువ్వు బెత్తులును గస్తురికుంకుమ కట్టువర్గమున్‌ సంధిల బోన పుట్టికలు య్మె వర చందముండం పె నర్శి లిన్‌. 198

అంత, 194

న 4 అలానా ద = sew పరుం బి యు ఒ కళింప ఇ జూద ననూ (ఖీ పాన ణీ హా త్‌, తా శారి నా he ETT) భుయుజణూరుం క యుద (అ చ అటే శబ... a ఉస జన re దురు గొద్రెయ మనకంబు చొదువ

114

తే. గీ.

ఇందువముతివరిణయము

తరమాలిగను దృష్టి దండవైడూర్య నూ [తము లభిషేచన క్రమము దెలుప

గోమైన యవరంజి కొమ్ము కట్టకు [కింద లలి బురుసా పావడలు చెలంగ'.

గోవిదార ధ్వజంబువై కుదురు కొనంగ

వెలయేనుంగుంగావించి విరినరముల

నేకనరమునం దెచ్చి గంధేభవరము

ఘనతరా ధోరణుండు పొడగాన్సు సేయ. 195

ఆపట్టపు చేనుంగువై

భూపాలకనూనుండెక్కి భోరుకల(గవా

ద్యాపార తూర్యములుకర

దీపిక లిరుగడల సాందదీధితి వెలు(గన్‌. 196

, బిరుదులును భ|తచామర బృందములును

బాణవిద్యలు నాట్యముల్‌ పాఠకాళి గద్యపద్యస్తవంబులు గానములును సానికూంతులగమి వురన్థలిని దనర. 197

[శవణానందనరితి నగసనరణిన్‌ సంగిత మేళంబుతో( గవగాబోటులు పాఠకు బ్రవళముల్‌ కాంభోజిరాగక మ్మునన్‌ వువుదండల్‌ పయివై చుచుల జదువ గుంపుల్‌ గా. జెలుల్లొల్చిరా చివురుంబో(డుల మిన్న యిందుమతి వచ్చెం బచ్చజాపల్లకిన్‌ . 198

ఈలీల రాజనంబేపార(గ నయోధ్య ఘంటాపదమ్మున( గవులు హోత నుభయ పార్మ్యమ్ముల నుప్పరిగల నిల్చి పువుల నక్షత నైదువలు చల్ల పూర్ణకుంభములూని భూనురులరుదేర సీరాజనమ్ములు నెలంతలొ నంగథ (గొత్త గున్నాపట్టు కురుంజులు మేరువుల్‌ మేరు శృంగమ్ముల మేరమెజయ

= వెభవంబొప్ప నూరేంగి వచ్చునపుడు

కాళినెక్కుచు ర్‌ పాన వితతి నెలమి గృహరాజి మేడల నిందుముఖులు రాజవీథుల( జూడంగ రాజనుతు(డు. 199

తే. గి.

కం,

ca»

ఇందువుతీవరిణయము

అప్పు డొకబోటి పరువున నరుగుదెంచె. గప్పుజడ వెన్ను వై. గుప్పిగంతు లిడ(గ మారు డదలించి కశంగొని మలయుచుండ వనుమతీళున కెతిగింవ వచ్చునటులు.

జలకములాడి పావడ విశాలకటితటి. జుట్టి యందువె వలిపముగట్టి పో(కముడి ,వెచుచువచ్చె మిటారి యోర్తుభూ వలయవిభుం గనుంగొన రువారముగా నురతాంత వెఖరుల్‌ తెలివెడి బాగునన్‌ గమనతీ|వత నూర్పులు నందడింప(గన్‌.

కూరిమి నొక్క_న్దోటి నృవకుంజరు( జూచెదనంచు. బాణినీ రేరుహతారహారము ధరింపంగ.6 దామెలువేది యంతలోం జేరె మధూకదామకము శ్మీఘమున న్మెడవైవవచ్చెనా రౌర యనంగ నంగజళశరాసలతారవపూరితాత్ము (డె.

ఒక్క_ చకోరన్నేత మది నువ్విళులూరుచు రాజు. జూడరా ముక్క_అ యిచ్చెబోటి యది ముత్తెవుబావిలి యంచుందాల్బె వే తొక్క._తె కొక్కటోటి కటి కొద్దికయొ మొలనూ లొనంగినన్‌ (గక్యూ.న(దాల్బె హొరమని కాంతలదేమి యటంచు నవ్వంగన్‌.

ఈలీల మించుటోండులు

పహోళిందనుంజూచు చూపు లంగము వొదువన్‌ వేలువుమన్నీ (డనభూ

పాల కుమారకుండు దనరి పాభవలీలన్‌.

మణియు జేజీయటంచు నమన జనులు సొరిది నేతోత్సవములుగా( జూచుచుండ దండి నగరి హజారంబు( దీం|డ(గదిసి దొరలు కైదండ యొసంగ నంతోషగరిమ.

రివనంకుశము ఘడియంచు కాలాది యూ(ది చంగున దాంటి యుచితలీల హరిగెలక్రందున నవలి కక్యులు మించి నగరు (పవేశించి నరవరుండు

115

200

201

202

208

204

L116

కం.

కం.

గి.

ఇందుమతీవరణయము

ఫణిహారి జనులందు( |బజలను డొల(గింవ నెలమి వల్టకిదిగు నిందుమతికి.

దనకు నెదుర్కొాని తరుణు లారతులీయ డంబుగా నంత౭పురంబు న్‌

కరుణదీవింప రఘురాజు గంధవతియు.

దామరల మించు వారి పాదముల కెజంగి

సిగ్గు మురిపంబు చిట్టాడ ( జెలిచెలంగ

నగుచు (మొక్కిాంచి రింతులయ్యు గళమునకు.

ఆ చిగురాకు(బో(డిని లతాంగిని నన్ను లమిన్న ( వ్రోదియొ రాచిలుకన్‌ మిటారియగు రత్నవు బొమ్మను ముద్దుగుమ్మ నా రాచముగా మరుండలర రాచకొలంబున( బుట్టు నచ్చరన్‌

జూచి కవుంగిటం బొదివి జోడుగ దీవెనలిచ్చి రిర్వురున్‌ .

కులదేవతలకు. గోడలి

నెలమిన్‌ (మొక్కించి రతివ లిలునించుక బం ధులురా మొక్కి.ంచిరి కొడు

కుల తల్లివి గమ్మటంచు గురువులు వలుకన్‌.

విందులకు నగరనప్పుడు

విందులు గావింప నాత్మ వేడుక పొదలన్‌ గుందనపు. బశ్లెరంబులు

క్రందుగ నిడి పంచరత్న కంబళములతోన్‌.

ఇచ్చవసింవంజేసిన మహీశులు పొత్తులుగూడి యొండొరుల్‌ దచ్చన లాడుచుండ నెజతావుల దీవుల టోనవుట్టికల్‌ తెచ్చి నువారవుం జెలులు తిన్నగ ఖంగరు చట్టనుంచి మే ల్పచ్చల కంకణద్యుతుల( బచ్చలు గందనియట్టు రాజిలన్‌.

శాకముల్వివిధ మాంనములు చితాన్నముల్‌ కజ్జముల్‌ పాలు శర్క._రలు ఘృతము లంబళ్టు పచ్చడు లానవాల్‌ పప్పు గూ రలు రసాయనములు చలువసీళ్టు వరుగులు సిగరలు వడియముల్‌ తేనియల్‌ ఫలములు పాకముల్‌ పాయనములు నూరుంగాయలు బుజ్జు లూరుంబిండ్రప్పముల్‌ ఫలములు చెరుగులు పానకములు

206

207

208

209

210

కం.

ei

S— 12

ఇరిదుమతీవరిణాయయుము 117

. వీరు మజ్జిగ అంతయు నేర్చు మెఅయ

నిట్లు వడ్డింవ భుజియించి యెల్డ్లదొరలు తేచునవ్యడు పన్నీరు లేటిచూపు వలపు బోడులు పోయంగ వార్చి రెలమి. 211

కుంకుమయు మృగమదంబును

సాంకవము దుకూలములు [పసవదామకముల్‌

పూంకించి వక్క_లాకులు

నంకిలిలేక యొనగి రఘువనుపంగ నంతన్‌. 212

* సావడులు డిగ్గి మాగధచయము చదువ

వందిజనము నుతింప గ్రైవార మెదుట గంచుకులు సేయ వాద్యముల్‌ (కందుకొనంగ రాజులు నగళ్ల కరిగిరి రథములెకిి. 918

అంతట నంతః పురాంగనల్‌ రానుతు నిందిందిరాలక నిందుమతిని గళ్యాణ మాణిక్య కల్యాణ పీఠివై నునిచి గంధాకత లునిచి నుదుట సంపంగినూనేె మన్తములంటి జా బికా యటక లివెట్టి మున్న లరనలుగు మున్నీరుగా. కూరి బన్నీటి కొప్పెరల్‌ డించి తంబుగలను ముంచి ముంచి

న మజనంబార్చి తడియి తి సజకముగ దొ అలాట్‌ 3

తావి సాం బాణి ధభూవంబు లావటించి మడుగులు ధరింప గూర్మియిమ్మడుంగుగాంగ హారతు లొనంగి నటియింవ హారతతులు. 214

. వారి నిర్వుర నవుడు బువ్యమున నునిచి

వి|పవుణ్యాంగనల( దిల్చి వేణువేఆ నవముగ నిషేకనమయదానము లొనంగ. బనుకయిలు వేగ? గైనేసి పడతులవుడు. 215

రంగందు వరచతుర్విధ

కృంగారమ్ము లను రాజసింహ మడుగులం

బంగరు పావలు మెజయంగగ

“ంగులరవి౩3 చెలియొకె కైలాగొన(గన్‌., 216

118

కం.

ఇందుముతివదిణణయము

వలపులవింటి జోదు చెలువంబు హాసించు మనోజ రూపమున్‌ సాలపు నాయారమున్‌ మెజయ నూరెలమేనిజవాది వాననల్‌ వలగొన( గెంపురా మెజుంగు ఐవాతెజ లేనగ వాంగ మేనికాం తులు వలెవాటు దుప్పటిని దొమ్మిగ మేకొని రేకునించంగన్‌. 217

గజరాజ గమనముననెగు

భుజముల భుజకీర్తు లలర బోటులువాడన్‌

గజిబిజిగ మదను డేయంగ

నజరాజొయొ్యయ్య. జేరి యార యనంగన్‌. 218

చంద కాంతోవ లస్థగిత కుట్టిమత లం బగరు ధూవిత దీవితాంతరాబ్ద చితవర్ణ విచిత్ర చి|తిత కుడ్యము ద్యత్‌ పద్మరాగాధికాంచితంబు ఘనసార మృగమద గంధసారామేయ మభినవ పాంచాలికాధిరామ మాలంబి నుమరత్న హారహీరవితాన మార్దం [కముక శకలాచ్చపర్హ

. మలఘు వరిమళ పేటికా విలననంబు

రాంక వానన వలకీ రాజితంబు కరిత కలరవ శుకకుల కలరవంబు భవనరాజంబు మోహనభవన మలర. 219

జిగి వెద (జల్లు రత్నముల చెక్క.డపుంబని చప్పరంబు మేల్‌ బగడప్తు( గోజ్టం గుందనపు( బ కులు నూర్యవుటంపు( బానుపున్‌ జిగురుకటారి కని యని చిన్నెలు చెన్నగు వెగుడారమున్‌ నగినలబిళ్లలన్‌ నరిగజాతి తలాడయు మించుమించమున్‌. 2929౦

. చూచి కూర్చుండు తటి(జని నుదతి యొకతె

మెలపుతో వీవ( గనునన్న నుదతు లెణి(గి యెంత జాగమ్మలార మీ దిందుమతిని సాగి రానీరు విభుండు వేసరిలె ననగ, 221

అటునిటు( బెనంగ. సే యనివేగ జడయ శ్రి తావి వూనరులు చుట్టి

జొబ్బిళ్టు కుంకుమ గబ్బిగుబ్బల. యూపి చికిలి చెక్కుల మకరికల (మూసి

కం.

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

తిలకంబుం గొనబుగా దిద్ది కన్తూరిచే గమ్మని కవుర బాగమ్ములొనంగి

చలువ పావడమీంద జబ్బుగా ముడివైచి చెంగావి నెశికల చీరగట్టి

* కంటసరములు నందియల్‌ కటకవలయ

రత్నతాటంకములు కెంవురవలనంది దండలును మేఖలలు తళతళ వెలుంగ నుంగరమ్ములు కై సేసి యువిద కప్పుడు.

రమ్మంచు నెదుటి చెలులటు. బొమ్మంచును వెనుకనున్న బోటు లదల్పన్‌ జొమ్మంచు. దాను. గదలక కమ్మలె కదలించు సిగ్గు గరువము మీజన్‌.

ఈలీల( బడుకటింటికి

బాలారత్నంబు రాక బలిమి6 బెనంగన్‌ జాలములం దెచ్చి మెల్హన

హేలావతు లానృపాలు నెదుటన్నిలుపన్‌ .

చికిలిజవాజి చెక్కులను జిందులు |దొక్క._(గ నొంట్రదీధితుల్‌ సికవిరిదండ్ర లొంటిపొర జిల్లురుమాలున. జిల్లు తేరంగన్‌ జకచకలీను వ్యజముల నన్నపుతాళి వెలుంగ తొమ్మునన్‌ రకమగు మెనిబంగరు చెరంగుల దుప్పటి తొంగ కుంకుమన్‌ .

పానువుమీ(ద నొత్తిగిలి బాలికరాక కెదుష్టు చూచుచున్‌ జానువుమీంద నొక్క_చెయి శ్మశువుపై మజియొక్క చేయిగా మేని మృగీమదంబు నరిమించగ వానన లూర్చుగాడ్పుతో మానన వీథి. దత్తరము మైకొన నుండు విభుండు చూడ6గన్‌.

=, తరమయుంగని చేపట్టి తివిచి తివిచి

చేరి రూర్చుండుమని బుద్ధి చెప్పి చెప్పె వీడె మిమ్మని నర్మోక్తులాడి యాడి

చెలులు వేసరి యింది నీచిత్త దునుచు,

119

222

బలల

224

జబల్‌

226

tg Eg ~~]

120

కం.

కం.

కం.

ఇందుమతీపరిణయము

కోపములు దెచ్చుకొని వడిం

బోపొమ్మని యలిగి పోవు పొంకమున( జనన్‌ దీవించు తత్తరమ్ము న

దాపున. బయ్యంట తొడిసి తానుం జన(గన్‌.

వెన లేచి రాకొమారుండు

రసికత. జెలులేల నిన్ను రాసీ రనికేల్‌ ముసిముసి నగవున. దొడుక(గ నసమీయక కలికి యిట్టునటు సీం గంగన్‌.

ఫీతమృగాకి సందుగొని విగ్గం గవుంగిట జేర్చి యోరగా వాతం (తిప్ప దిప్పుకొని వెవుగ( దేనియలాని యంతలో మూతి దవిగింవం గిలెణి(గి ముద్దుగ పీడెమునించి పుక్కైటం జేతికి లోకువయ్యె నని నెజ్జకు( దార్చి నృపాలు. డర్మిలిన్‌.

వలిగుబ్బదొడుక నొకచే(

గలవహంసీ గమన రెండుకరముల( బెనంగన్‌ నులువుగ( దానొక కరమున.

జెలువుడు పోకముడి విడిచెం జెలి. గలయంగన్‌.

ఓప నటంచు6 గొంతవడి యుల్దము రుల్లన ఫీత్రి( [దోచుచున్‌ జూపుల( గోపగించుకొని తుల్దకు( డొట యజుంగ మెవ్వరుం దాపున లేరె యంచు. గడు. దత్తర మందుచు దిట్టగాక తా నోవిక నేపనుల్‌ దెలియకుండెను బంధురపారవశ్యతన్‌

అంతట మేచెమర్చం గర మావిభువీంపునం జేర్చియుండుచుం జెంతకు మోవి దెచ్చినను సీత్కృతి. (గోలుచు నించుకించుకం గుంతలముల్‌ చలింప గొనగోరున దువ్యుచు మోముచూచుచున్‌ జంతతనంబునం గొనర సాగ నహో చవిగన్న పిమ్మటన్‌,

వీడె మొసంగె నిద్దురకు వేశయె నీకని నవ్వు. బైకొనున్‌ వేడుకమాట గొంకు [ప్రభవింపంగం గుంతలము ల్చలింవ(జి టాడ (గ లే.తకౌను మణిహారము లుయ్యెల లూగం జూడంగా

నాడ గుల్కు గుబ్బలు ముఖాబ్దమునం జమ రంకురింవ(గన్‌.

228

229

280

232

వతి

బిలి4

ఇందుముతీవరిణయము ‘ 121

తే. గి. రమణి యీలీల ననురాగరనము చాల

తే. గి.

కం.

Gh ము

వీతుజోడయి వలుమాటు నెచ్చరింప కోలనీ కలయిక నలయిక గదురసీక వెడవిలుతు కేళినోలార్ప వేగుటయును. 285

చిక్కులు వడ్డ హారములు చెక్కులవై నులివచ్చి గోరులున్‌ జక్కె_ర మోవికెంవు లరశాణి భుజమ్మున [వాలుగొప్పుకెం చెక్కిన కన్నులున్‌ నిదురనెంతయు మబ్బిలు మేను గుచ్చెలుల్‌ చెక్కు.చు లేచివచ్చు నునుసిగ్గును భూషణ మయ్య నింతికిన్‌. 286

కలయికలం జిట్టు కస్తూరి వూంతతో మెజుగు6(గా6 జొత్తుల మేనితోడ మంకెవూ మోవితో మరుని లచ్చనలతో., జిలుప నెత్తురు చెక్కు బీరతోడ. గరంగి జాణిన చితకంబుతో నడుగిడ నదన( బైకొనునట్టి యలంతతోడ'. జంగావి కన్నుల. జీరాడు నిదురతో గుబ్బకొమ్ముల తొమ్ము [కుమ్ముతోడ జాయూ సికమీ6ది నంపంగి సిరులతోడ. బసపు సొంకుల వలిపవు మునుంగుతోడ వాసనలుగుల్క వూబంతి నానం బూని వింత హొయలున బడుకయి ల్యెడలె నజు(డు, 287

ఈ లీల మేనులొకటిగ

బాలామణి( గూడి చితబంధ గతులనా

లీలావతీ మనోజుండు

హోలి దివారాతములు విహారము నలువన్‌., 285

క తండి యంతట నతని యౌదార్య థైర్య

శౌర్య గాంభీర్యముల కాత్మ (జాల నలరి చేరరమ్మని యువరాజు. జేయవలసి ధీనుతోక్తుల నిట్టని యానతిచ్చె. 289

తనసీమ యింతని దాన నాదాయ మిం తని తానె (ధువముగా నరయవలయు( గాల్బలంబులకును గరుల కశ్వములకు నింతని మును నిర్ణయింపవలయు

122

కం.

ఇందుమతీవరిణయము

సారమై సంధిల్టు సకలాంశములయందు. బెంపకర్థము నం|గహింప వలయు

నర్భములో నైపొకాముష్మికములకు నర్ధముగలుగ( జేయంగ వలయు.

, బరుల సిసలు? దనభూమి [పజల సిలుగు

లిన్నియు సెజింగి తాన్మిగహింపవలయు నృవు(డు దైవత భణజనము జపములదర నెపుడూ వృష్టియెడల. జేయింవవలయు.

వలదెన్నండు దుర్వుననము లలివేణుల పొందు దొరల కాఖేటకమున్‌ జలుపవలె నుచితవేళల

కులము దిరంబుగను దీఅం [గూర మృగములున్‌. . దుర్చలుల సొమ్ము గైకొని దుడుకుగాంగ

షామతులం దూంగినను దాననేమిగలదు ఫలము వారిది తతాప ఫలము తనది వరుల సొమ్ముల కాసింప [(పభులకగునె 7

మంచితనంబును భేదము లంచము. బరికించి యెన్ని లాగులనైనన్‌ వంచన మరలింపక తము మించిన సమమైనం బోర మేలగుటరుదౌ ;?

భూమికి. బతియైనప్పుడ

భూమి [పజ వుతికలును బుతులు నగుటన్‌ భూమీళ్యరుండు తా(బర

భామల? గోరంగ. జనదు భావములోనన్‌.

అన్యాయ మగువిత్త మార్చింపం గడంగిన నాకటికిం బదిగాంగ నొరుల గలయు. బరభూమి తెరువుల( |బజల కిచ్చిన దాన నముచితాదాయముల్‌ నమసిపోవు నడరు ననావృష్షి యతివృష్టి యేనియు నారంభముల కెల్ల హానిడొడరు( గాలువరు |వజలు మక్కువ తక్షువగునేని కలిమి బల్ములు నన్నగిలి తలంగు

240

241

242

248

24:4

ఇందుమతీపరిణయము

తే. గీ. నట్టు గావున నెవుడు రాజైన యత(డు

కం.

కం.

కం.

మేర దాంటక తారంబు మేరువనెడు

నొరుల దుర్వాక్యములు చెవియొగ్గి వినక

పదిలు.డ్రైయున్న నిహమును బరము. దిరము.

తనవారని వెజవారని

మనమున. దెలియంగలేని మానవుండకటా

చెనుబనర మతని జతలే

మనుజ మృగమ్ములకు నెండమావులు గావే:

దొర యగుట యెల్ల? దానిహ

పరములశకే కాక రెంట (భష్టగు కొజకే

ధర నపకీర్తుల. బొరయక

చిరమగు పుణ్యంబుం గీర్తి చెంద6(గ వలయున్‌.

కుల హీనుని గుణహీనుని

గలిగిన వెజజుకొని లేమి గలంగెడి వానిన్‌

చెలికిని పరజనమర్మం

బులు వాకొనువాని మూఢు. బొసంగునె మనుపన్‌.

స్వామి దో హములెళల్డ దోహములకాచై దంబు లాదోహముల్‌ నేమంబంచు( బరి|గహించు నత(డున్‌ శీణించు దుర్భాగ్యతన్‌ తామే దిక్కని విశ్వసించు [పజనంతాపంబునం టొర్తంగాన్‌ నెమే నీయక (తోచివుచ్చుఖలు. డందిందున్‌ నుఖంబందునే ? వంశ పావను(డవు వత్స: సీ వెజ్తు(గని

యర్థ మొకటి ధ్యాతియందు6 గలదె

పేర్మి నిన్ను. బిలిచి పెద్దల మగుటను

దెలియ. జెప్పవల సె. దెలియనటుల.

యువరాజవు గమ్మని యజు

భువనామోదంబు నతి విభుత్యము మెజయన్‌

నవముగ శుభము అదుర్కొాన'.

(బవిమలమతి రఘువు పట్టభ దుని. జేసెన్‌.

[బహ్మసంతతికి సౌభాగ్యంబు లాన(గూడె మునులకు సంతతామోద మొదవె

వేదాధ్యయనములు వివిధ యాగమ్ములు పబలమై విశ్వంభరను జెలంగ(

123

247

248

249

250

251

124

కం,

కం.

గః

ఇందువమువీపరిణయము

గామధేనువులట్టు కడవల కొల(దిగా

గోగణమ్ములు పాలు గురియ( దొడ౮ా వలె నన్నయప్పుడె వర్ణింప మేఘముల్‌

గొలుచు లెల్టెడ గంప కొలలమించె గృహము బలినద్మమయ్యు నయ్యహుల కెల్ల సకలవర్థా్ర మాచార సరణులొప్పె నాయుర భివృద్ధి ఖభూపజలందు! జెందె రాజ్యభరమయ్యజుని యందు [బాజ్యమైన. ఈ యిందుమతీపరిణయము [వబాయను వినంజదువ నెల్ల వారలకు రమా నాయకు. డొన(గున్‌ గీర్తియు (శ్రీయుంజిరాయువు జయంబు స్థిర్వవైభవమున్‌

నాగబంధము సకలక వీళశలోక గురుచారుఫల |పదగేయ తాత తా ధికతర తధిర జగద్వికరా సలత త్పకట యకశోతిమాకరధ రాధర రమ్యువిలోక నాగరా జకటక భేదనాకమల జాల హితద్యుతి సారభారతీ | పుష్ప మాలికాబంధ ము హరధరవర ఫణిమణి ఘృణి వరతరధర భావ భవ యువతిభనిభతిభ స్థరతర శరముర హరళర హరికవి హరిధర వరనుర హారజ నుశయా | పద్మ 2) చంపర బంధము

ఉత్సాహ. ఏరభావ భాసినత్త్వ ఏద్భుజారి వారహో

హారవారి జారికీ ర్రి హారితా నుదీరసా సారధీ నుతాఢ్య నూన చంపమాన దారకా కారదాన మానితాధిక (ప్రభావ భారవీ:

252

254

256

గద్య. ఇది శ్రీరామభ[ద కరుణా కటాక్ష వీక్షణ సమాసౌదిత సరస కవితా వైచితీపాత తెనాలి రామకృష్ణ కవిరాజానుజ శ్రీగిరి కవిసార్య భౌమ పౌత్ర యభినవ రామకృష్ణ నత్క_వి వృత 'తిమ్మమాంబా గర్భ రత్నాకర రాకాకైరవ మిత కౌండిన్యనగోోత పవిత నకల నుకవి వినుత సాహితీ విద్యానమున్నిిద రామభ్మ్యదకవి (పణీతంబైన యిందు

మతీపరిణయంబను మహా వపబంధంబునందు జతుర్ధాశ్వానము |